شارپرێس: ئەردەڵان عەبدوڵڵا
شەهید رەئووف  ئاكرەیی یەكێكە لە تێكۆشەرە ناسراوەكانی گەلەكەمان، بەداخەوە بەر ئەو هەڵمەتی تیرۆرە نەگریسە  كەوت كە لە ساڵی 1993 دا دەڤەری بادینانی گرتەوەو كۆمەڵێك تێكۆشەری ناسراو شەهید بوون. 

بەهەرحاڵ من هەر لە دوورەوە ناوبانگی شەهید رەئووفم بیستبوو، شەهیدبوونیشی زۆر كاری تێكردم، بە گشتی من دژی هەموو تیرۆرێكم ، چونكە پێم وایە دزێوترین و ناشیرینترین ئامڕازی سیاسییە بۆ لەناوبردنی كەسانی ئۆپۆزسیۆن. 

لە ماوەی پێشوودا هەڤاڵی هێژام " ستران عەبدوڵڵا"  نامیلكەیەكی شەهید رەئووف ئاكرەیی بۆ ناردم بە ناونیشانی " ئاماژەیەك لەمەڕ گەشەی كوردستان لە رێڕەوی مێژوودا"  ئەم نامیلەكەیە لێكۆڵینەوەیەكە لە مێژووی كۆمەڵایەتی كوردستان و پاشان هەڵسەنگاندنێكی زانستییانە بۆ قۆناغی دەرەبەگایەتیی و سەرمایەداری كوردستام كردووەو تایبەتمەندییەكانیشی دەرخستووە.  نامیلكەكە ساڵی 1994 چاپ بووەو بە زمانی عەرەبی نووسراوەو دواتریش ستران عەبدوڵڵا كردوویەتی بە كوردی. 

لە راستیدا كاتێك نامیلكەكەم خوێندەوە، هەستم بە ووردبینی و زیرەكیی ئەم تێكۆشەرە كرد،هێندەی تر خەفەتم بۆ لە دەستدان و شەهیدبوونی خوارد. بە راستی كەم سەركردەی كوردی باشوورم بینیووە، كە بە شێوەیەكی زانستیانە باسی مێژوو ئێستای كۆمەڵگەی كوردی بكەن.  هەربۆیە لە لایەك  بۆ بەرز راگرتنی شەهید رەئووف  و   لەلایەكی تریشەوە بۆ ناساندنی ئەم نامیلكە جوانە بە خوێنەران،  پێمخۆشبوو چەند دێرێك لە بارەییەوە بنووسم.

لێكۆڵینەوەی زانستی لەمەڕ كۆمەڵگەی كوردەواری
نووسەر لە پێشەكی كتێبەكەیدا دەڵێت:
  تا ئێستا بەشێوەیەكی زانستیانە،ئاخافتن لەسەر مێژووی كوردستان نەكراوە، بەتایبەتی لە بارەی پەرەسەندنی كۆمەڵایەتی، ئابووریی، سیاسییەوە، ئەمەش كێماسییەكی گەورەیە و كار لە تێكڕای  ئەو شیكردنەوەكانە دەكات كە پەیوەستن بە دۆخە ئابووریی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و كولتوورییەكەی كوردستانەوە. ل5 

لێرەدا مەبەست لە شێوەی زانستی ئەوەیە، پێڕەوكردنی میتۆدی سۆسیۆلۆژی و ئەنترۆپۆلۆژیی  بۆ لێكۆڵینەوە لە مەڕ كۆمەڵی كوردەواری. 

نووسەر لە سەرەتای لێكۆڵینەوەكەیدا، باسێكی كورتی مێژووی سەرهەڵدان و دروستبوونی شارستانی و دەوڵەت لە جیهاندا كردووە، لەمەشدا زیاتر پشتی بە تێزەكانی ماركس و ئەنجلس بەستووە. دواتریش پەیوەندی كوردستان بەم مێژووە باس دەكات. 

كوردستان زێدی یەكەمین گوند و كشتووكاڵ
نووسەر لەسەرەتادا باسی قۆناغەكانی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی دەكات كە خۆی لە چوار قۆناغ دەبینێت: كۆمۆنەی سەرەتایی، كۆیلایەتی، دەرەبەگایەتی، سەرمایەداری"

نووسەر پێی وایە كە كوردستان زێدی یەكەمین گوند و فیدراسیۆنی خێڵەكی بووە. لەمابرەیەوە دەڵێت:

كوردستان زێدی یەكەمین كۆمەڵی فیدراسیۆنی نیشتەجێی رووەكیەكان بووە. لە لایەكی ترەوە زانستی شوێنەوارناسی ئەوەیان سەلماندووە كە كۆنترین گوند لە هەرێمی كوردستان بووە ئەوەش گوندی " چەرمۆ" ە،كە دەكەوێتە نێوان كەركووك و سلێمانیی و نزیك چەمچەماڵ، ئەمەش مانای پەڕینەوە بۆ قۆناغی خۆبژێویی دەگەیەنێت.ل7 

دواتر دەڵێت: ماڵییكردنی ئاژەڵەكان و دۆزینەوەی كشتووكاڵ لەكاتێكی نزیكدا روویانداوەو كوردستانیش یەكەمین ناوچەی جیهانە كە كشتووكاڵی ناسیبێ و هۆزە كۆچەرییەكان لە هۆزە كشتووكاڵییەكانی لێكجیاكردبێتەوە، ئەمەش سەرەتای شۆڕشێكی مەزنە. ل7

دیارە نووسەر پشتی بە كۆمەڵێك كتێبی مێژوویی بەستووە بۆ ئەم قسانەی ، كە لە كۆتایی نامیلكەكەدا ناوی هەموویان نووسیوە، واتە نووسەر هەر لە خۆرا قسەی نەكردووەو زیاتر بەشێوەیەكی ئەكادیمیش لێكۆڵینەوەكەی نووسیوە.

قۆناغی كۆیلایەتی و دروستبوونی دەوڵەت لە كوردستان
دواتر رەئووف ئاكرەیی قسە لە بارەی قۆناغی كۆیلایەتی و دروستبوونی دەوڵەت لە جیهان و كوردستان دەكات و دەڵێت: لەگەڵ دەركەوتنی خاوەندێرێتی تایبەتیی و گواستنەوە بۆ  پێكهێنانی كۆمەڵگەی كۆیلایەتی كە دەربڕی سەرەتای دابەشبوونی كۆمەڵگەن بەسەر چینەكان و ناكۆكی چینەكان و چەوساندنەوەی مرۆڤ لە لایەن مرۆڤەوە دەستیپێكرد و مێژووش تاچەرخی هاوچەرخمان، مێژووی ململانێی چینایەتییە. ل9

واتە مێژوو لای نووسەر بریتییە لە " ململانێی چینایەتی" ئەمەش دەقاودەق تێڕوانینی ماركسە بۆ مێژوو.

دواتریش نووسەر باسی دروستبوونی  دەوڵەت یان وەكو خۆی ناوی لێناوە "دەوڵەتی كۆیلایەتی"  دەكات و دەڵێت: پێكهێنانی دەوڵەتە كۆیلایەتییەكان لە  شوێنە جیاجیاكانی جیهاندا بە دوو جۆر بووە.
1/ لە رێگای دروستبوونی دەوڵەتی شارەكان وەكو لە میزۆپۆتامیا و یۆنان
2/ لە رێگای یەكگرتنی كۆمەڵێك هۆز و خێل، وەكو لە هیندوستان و كوردستاندا هەبووە.ل9

نووسەر باسی لەو جۆرە دەوڵەتانە دەكات كە لە كوردستاندا دروستبووە وەكو دەوڵەتی " گۆتییەكان، لۆلۆ،میدیاكان، كاشی،میتان"  پێی وایە ئەمانە جۆرە دەوڵەتێك بوون كە لەسەر بنەمای كۆیلایەتی دامەزراون. ل10

سیماكانی قۆناغی دەرەبەگایەتی لە كوردستاندا
پاشان رەئووف ئاكرەیی باسی قۆناغێكی تری مێژووی كۆمەڵگەی كوردی دەكات، كە خاوەنی سیمای تایبەتە و لە كۆمەڵگەكانی تر جیای دەكاتەوە، ئەویش قۆناغی دەرەبەگایەتییە.  نووسەر بە ووردی باسی چۆنێتی گەشەسەندن و سەرهەڵدانی دەرەبەگایەتی لە كوردستان و جیهان دەكات . لە كۆتاییشدا سیما تایبەتییەكانی دەرەبەگایەتی كوردی دەخاتە روو كە ئەویش لە چەند خاڵێكدا كۆی كردۆتەوە.
1/ تێكەڵبوونی هۆزگەرێتی  بە دەرەبەگێتی. چونكە سەرۆك هۆزەكان "شێخ ، ئاغا، بەگ" خاوەنی زەویوزار بوو. لە پاڵ ئەمانیشدا  هەندێك لە دەوڵەمەندانی ناوشار وپیاو ماقوڵ و خاوەن تەكییە و زەوییەكانی ئەوقافیش خاوەنی زەویوزار بوون.
2/ ئیمتیازاتی سەربازیی، ئایینی، سیاسی رۆڵی گەورەی بینییوە لە خاوەندارێتی زەویی.
3/ زیاد بوونی ڕۆڵی ژن لە پرۆسەی كشتووكاڵدا، وەكو  لە كاتی دروێنە و كاری تردا.
4/ جووتیاران تەنها بەشێك لە بەرهەمەكانیان نەدەدا بە دەرەبەگەكان، بەڵكو ئەركی سەرشانیان بوو كە داكۆكی لە بەرژەوەندییە ئابووریی و سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی دەرەبەگەكانیاشیان بكەن.

لە رووی ئینتمای سیاسیشەوە دوو جۆر بوون: بەشێكیان  دەرەبەگی سەربەخۆ بوون لە دژی هێزە داگیركەرەكانی كوردستان دەجەنگانو  داكۆكیان لەبەرژەوەندی خۆیان كردووە. بەشێكی ترشیان   دەرەبەگی نۆكەر بوون. وەكو نۆكەری بێگانە كاریان كردووەو لەم رێگەیەشەوە داكۆكیان لەبەرژەوەندییەكانی خۆیان كردووە. 

لەراستیدا بۆچوونەكانی لە بارەی دەرەبەگایەتی كوردییەوە تاڕادەیەكی زۆر راستن و نزیكن لە هەقیقەتی ئەم چینەوە. 

سیما تایبەتییەكانی قۆناغی سەرمایەداری لە كوردستاندا
نووسەر شرۆڤەیەكی زۆر جوانی بۆ قۆناغی سەرمایەداریی و سەرمایەداری كوردی كردووە. لەو باوەڕەشدایە كە  سەرمایەداری كوردی چەند سیمایەكی تایبەتی هەیە و لە سەرمایەداری تری جیهان جیای دەكاتەوە. كە ئەوانیش بریتین لەم خاڵانەی خوارەوە:
1/ سەرمایەداری لە دەرەوە هێنرایە كوردستان، هەربۆیە چینی كرێكار لە كوردستاندا، لە پێش چینی سەرمایەداری لەدایك بووە. 
2. سەرمایەداری بیانی لە سەرەتادا لە هەردوو بواری گواستنەوەو بازرگانیدا چڕ بۆتەوە، دواتر هەموو بوارەكانی تری گرتۆتەوە.
3.  جەنگی نێوان هێزە ئیمپریالیستەكانی جیهان لە كاتی جەنگی یەكەمی جیهانی، هۆكاری سەرەكی دابەشبوونی خاكی كوردستان بووە.
4/ بۆرژوازی كوردی یان بازرگانییە یان  موشەخۆرە، واتە چینێكی بۆرجوازی  پیشەشازی و بەرهەم هێن نییە.
5/ كشتووكاڵ وەكو كەرتێكی گرنگی ئابووری  كوردستان مایەوە، لەهەمانكاتیشدا  شێوازەكانی بەرهەم هێنان، بە شێوازە كۆنەكانی خۆیان مانەوە.
6/ چەوساندنەوەی  ئابووری لەسەر كوردستان لەلایەن هێزە داگیركەرەكان زیاترو توندتر دەكرێت، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە سامانی سروشتیی و نەوتەوە هەیە.ل 21

زاڵبوونی فكری ماركسیی 
ئەوەی مایەی سەرنج بوو لە سەرەتای نامیلەكەكەوە هەتا كۆتاییەكەی، بیری چەپ و ماركسییانە بەسەر نووسەردا زاڵە، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی  بە شرۆڤە و لێكۆڵینەوەیە لە بارەی گەشەسەندنی قۆناغی كۆمەڵایەتی لە كوردستان.  بەتایبەتی كتێبی " بنەچەی خێزان و دەوڵەت" ئەنجلس زۆر زاڵە بەسەریدا، ئەنجلسیش لەژێر كاریگەری تێزەكانی لویس مۆرگانی ئەنترۆپۆلۆگدا ئەم كتێبەی نووسیوە. هەرچەندە لە سەرچاوەكانی نامیلكەكەدا ناوی ئەم كتێبە نەهاتووە. 

دیارە نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كە نووسەر لەو كاتەدا سكرتێری پارتێكی چەپی كوردی بووە كە ئەویش " رێكخراوی تێكۆشانی رەنجدەرانی كوردستان" 

دوا قسە
 بەدڵنیاییەوە ئەم نامیلكەیە  تێڕوانینی بیرمەند و سیاسەتمەدارێكی كوردە، كە لە ساڵانی نەوەتدا ژیاوەو فكری ماركسی بەسەریدا زاڵ بووە، لەهەمانكاتیشدا نووسەر هەوڵیداوە، شرۆڤەیەك بۆ مێژووی كورد و قۆناغی ئێستای كوردستان بكات بەتایبەتی لە باشووری كوردستان. لەوانەبێت  گەر  نووسەر  تا ئێستا بمایە، بەشێك لە بۆچوونەكانی بەرامبەر بە مێژوو ، ئێستا و داهاتووی كوردستان بگۆڕایە.

لە كۆتاییدا  هەزاران سڵاو بۆ گیانی پاكی ئەم شەهیدە و هەموو شەهیدانی تری كوردستان. هەروەها دەستخۆشی لە برای هێژام كاك ستران دەكەم بۆ وەرگێڕانی ئەم نامیلكەیە . هیوادارام لە داهاتوودا چاپی دووەمی بكاتەوە بۆ ئەوەی خوێنەری زیاتر بیبینن.

سەرچاوە:
رەئووف ئاكرەیی. ئاماژەیەك لەمەڕ گەشەی كوردستان لە رێڕەوی مێژوودا. وەرگێڕانی. ستران عەبدوڵڵا.  لە بڵاوكراوەكانی رێكخراوی خوێندكاران و لاوانی شۆرشگێرانی كوردستان. تەمووزی 1994