زنجیرەى یەکەم:
جێگرى پێشووى سەرۆکى سوریا لەیاداشتەکانیدا کە (شەرقولئەوسەت) بڵاویدەکاتەوە باس لەوەدەکات، "ڕژێمى ئەو وڵاتە لەڕووخانى سەدامەوە چوە سەنگەرى بەرگریکردن لێى".
ژیاننامەى خەدام‌و کارتەکانى، بەشێکى سەرەکین لەچیرۆکى سوریا لەدەیەکانى کۆتاییدا، خەدام کە بە"ئەبو جەمال" دەناسرا، پلەو پۆستى زۆرى هەبوە، گەواهیدەرو هاوبەش بوە لەڕووداوە سەرەکیەکانى سوریاو ڕۆڵى تێدا هەبوە، ئەویش هەر لەهاتنەسەر دەسەڵاتى حزبى بەعسەوە لەساڵى 1963 تاوەکو دەرچوونى لەو وڵاتەداو جیابونەوەى لەو حزبە لەساڵى 2005دا.
لەمیانى چەندین دەیەدا، ئەبو جەمال چەندین پۆستى هەبوە، لەساتەوەختى ململانێ لەگەڵ ئیخوان موسلمین پارێزگارى (حەما) بوە لەسەرەتاى شەستەکاندا، هەروەها، پارێزگارى (ڕیف دیمەشق) بوە لەساتەوەختى شکستى (قونەیترە) لەکۆتایى ئەو دەیەدا، پاشان بوه به‌وەزیرى دەرەوەو دواتر جێگرى سەرۆک بوە لەماوەى وێستگە بنەڕەتیەکان لەدیمەشق‌و فراوانبوونى لەلوبنان، تا ئەو ڕادەیەى ناوى لێنرا حاکمى لوبنان.
دۆسیەى لوبنانى تاکو ساڵى 1998 لەدەستى خەدام مایەوە، تائەو دەمەى ئەسەد دۆسیەکەى گواستەوە بۆ دەستى کوڕەکەى دکتۆر بەشار کە دواى مردنى برا گەورەکەى باسل لە ساڵى 1994 لەلەندەن گەڕابوەوە، ئەم بابەتەش بەلاى خەدام‌و هاوپەیمانەکانیەوە لەلوبنان دڵخۆشکەر نەبوو.
هاوکات لەگەڵ پاشەکشەی ڕۆڵیى سیاسیدا لەدیمەشق، لەحوزەیرانى 2005 کۆنگرەى بەعس بەستراو خەدام دەستلەکارکێشانەوەى لەسەرجەم پۆستە سیاسى‌و حزبیەکاندا پێشکەشکرد، تەنها وەک ئەندامى سەرکردایەتى مەرکەزى حزب مایەوە، دواى ئەوە چوە لوبنان‌و پاشان چوە تاراوگە لەپاریس تاکو مردنى هەر لەوێ مایەوە (سەرەتاى ساڵى 2006 فاروق شەرع بوە جێگرى سەرۆک، پێشئەوەى بەچەندین ساڵ لەو پۆستە لابدرێت)، دواى تیرۆرکردنى سەرۆک وەزیرانى پێشوترى لوبنان ڕەفیق حەریرى، دیمەشق کەنارگیرکرا.
لەکۆتایى 2005دا؛ خەدام جیابونەوەى خۆى ڕاگەیاندو ڕژێمى سوریاى تۆمەتبارکرد بە"کوشتنى سەرۆک وەزیرانى لوبنانى هاوڕێ"، هەروەتر، لەتاراوگەو لەگەڵ ئیخوان موسلمیندا بەسەرۆکایەتى سەدرەدین بیانونى هاوپەیمانێتى بەرەى خەلاسیان دروستکرد، لەدیمەشقیش بەناپاکیکردنى گەورە تۆمەتبارکراو سەروەت‌و سامانەکەى دەستى بەسەرداگیرا، خەدام لەدواى ڕاپەڕینى 2011ى ئەو وڵاتە ڕۆڵێکى دیارى سیاسى نەبوو، کاتەکانى زیاتر تەرخانکرد بۆ نوسینەوەى یاداشتەکانى، ساڵى 2003 کتێبێکى سەبارەت بەدیدو هەڵوێستى خۆى بۆ دیموکراتیەت‌و ئازادى نوسی بەناونیشانى ڕژێمى عەرەبى هاوچەرخ.
ڕۆژنامەى شەرقلئەوسەت دیکۆمێنت‌و نوسینەکانى خەدامى بەسەرکردەوەو دەستدەکات بەبڵاوکردنەوەى یاداشتەکانى لەچەند ئەڵقەیەکدا دەربارەى قۆناغە بنەڕەتیەکانى مێژووى سوریاو ڕۆڵى لەڕووداوەکاندا، ئەم زنجیرانە مێژووى قۆناغەکان پێکناهێنێت، بەڵکو گێڕانەوەکانى خەدامە بۆ قۆناغەکان:
دواى مردنى حافز ئەسەدو وەرگرتنى دەسەڵات لەلایەن بەشار ئەسەدەوە، زیاتر فۆکەسى خستەسەر پەیوەندیەکانى لەگەڵ عێراقدا، سوریا دەستى بەچالاکى کرد لەوڵاتانى عەرەبى‌و نێودەوڵەتیدا بۆ بەرگریکردن لەڕژێمى عێراق دژى ئەوکارە دوژمنکارانەیەى ئەمریکا دژى عێراق ئەنجامیدەدا، هەروها، هەڵوێستى توندنى نواند دژى ئاراستەکانى ئەمریکا لەکاتى جەنگ دژى عێراق، لەو قۆناغەدا، بەشار ئەسەد پێشوازى لەژمارەیەک لەسەرکردەکانى عێراق کرد، لەنێویاندا ئەوانەى دوژمنى سەرسەختى ڕژێمى سوریاو ئێران بوو؛ لەوانە (عەلى حەسەن مەجیدو تەها یاسین ڕەمەزان)، بەوەش، ڕژێمى سوریا لەقۆناغى کارکردن بۆ ڕووخانى ڕژێمى عێراقیەوە چوە قۆناغى بەرگریکردن لێى لەناوەندە عەرەبى‌و نێودەوڵەتیەکاندا، هەر لەو کاتەدا ئێران لەڕێگەى هاوپەیمانە بەرهەڵستکارەکانى عێراقەوە کارى دەکرد بۆ دەربازبوون لەسەدام حسێن‌و ڕژێمەکەى.
وەفدە عێراقى‌و سوریەکان بەردەوام سەردانى یەکترییان دەکرد، کاریان لەسەر رێککەوتنى دوو قوڵى دەکرد لەنێوان هەردوو وڵاتدا، پێدەچێ ئەوەى گوزارشتى لەو دۆخە دەکرد، سەردانیکردنى سەرۆک وەزیرانى سوریا (محەمەد مستەفا میرۆ) بوو بۆ بەغدا پێشئەوەى جەنگ دەستپێبکات، کۆبونەوەى بوو لەگەڵ سەرۆکى عێراق سەدام حسێن‌و پێشکەشکردنى شمشێرێکى دیمەشقى‌و گوزارشتێکى دەربڕى‌و وتى:"ئەم شمشێرە دیمەشقیەتان پێشکەشدەکەم، دووپاتیده‌كه‌ینه‌وه لەگەڵتان دەمێنینەوەو هەر هێرش‌و دوژمنکاریەک بۆسەر عێراق، هێرشە بۆسەر سوریا".
لەو قۆناغەدا، کۆنگرەى موعارەزەى عێراقى لەلەندەن بەسەرپەرشتى ئێران‌و ئەمریکا بەڕێوەچوو، لایەنى ئێرانى بەیەکێک لەگەورەبەرپرسانى هەواڵگرى‌و وەفدێک بەشدارى تێداکردو سێ ئەندامى دەزگاى هەواڵگرى ئەمریکاش (سى ئاى ئەى)، هەردوو وەفد کاریان لەسەر سەرخستنى کۆنگرە دەکرد کە ژمارەیەک بڕیاریان تێدا دەرکردبوو، ئەمرکیەکانیش لەڕووماڵکردنى جەنگەکەیاندا بەکاریانهێنا.
لەگەڵ چڕبونەوەى هەڵمەتى ئەمریکا بۆ سەرعێراق‌و کۆبونەوەى هێزەکان لەناوچەکەداو شکستهێنانى ئەمریکا لەوەى ئەنجومەنى ئاسایش ڕازیبکات بەدەرکردنى بڕیارێک تاکو شەرعیەت بەو جەنگە بدات؛ ئەوە ڕوون بوەوە کە دەستپێکردنى جەنگ لەماوەى چەند ڕۆژێکدا دەستپێدەکات، ئەمەش بوە مایەى دڵەڕاوکێى سوریا بەوەى جەنگ بۆ سەر خاکەکەى درێژدەبێتەوە، بەتایبەتیش کە هەڵوێستى سوریا لەگەڵ عێراق بەهێزبوو، کۆدەنگى نیشتمانى ئەوکاتى سوریا بۆ یارمەتیدانى عێراق پەرەیسەندبوو.
لەژێر ڕۆشنایى ئەو واقیعەدا، سەرۆک بەشار ئەسەد سەردانى ئێرانى کرد، تاکو لەگەڵ سەرکردایەتى ئێراندا گفتوگۆبکات سەبارەت بەکارکردن‌و یەکخستنى تواناکان لەڕوبەڕوبونەوەى پەرەسەندنە نوێیەکان لەناوچەکەدا، لە16ى مارسى 2003 بەرەو تاران بەڕێکەوتین، لەگەڵ گەیشتنمان گفتوگۆکان لەگەڵ سەرۆکى ئێران محمەد خاته‌مى‌و پاشان ڕابەرى ئێران عەلى خامنەئی دەستیپێکرد، ئەمەش پرۆپۆزەڵى هەردوو کۆبونەوەکەیە:
دواى سڵاوو چاک‌و چۆنى، سەرۆکى سوریا دەستى بەقسەکردن کردو پرسى "بەم ماوە کورتەى پێش دەستپێکردنى جەنگ دەتوانین چى بکەین؟ ئەگەر جەنگ هەڵگیرساو ماوەیەکى درێژ بەردەوامبوو چى بکەین کە ڕەنگە چەندین ساڵى پێ بچێت؟ مەبەستم ئەوەنییە ئەمریکا دەوەستێت، ئەگەر سەقامگیریى بەخۆیەوە بینى‌و ئاسایشى دەستەبەرکرد، ئەوا ڕوو لەئێران‌و سوریا دەکات".
خاتەمى به‌مشێوه‌یه وەڵامیدایەوە، "ئەم پرسیارانە ڕاستن‌و لەجێگەى خۆیاندان، ئێمە لەئێران بەردەوام بیر لەم خاڵانە دەکەینەوە، بەردەوامیش نوێنەرەکەمان‌و بەتایبەتى بەڕێز (کەمال خرازى) لەمیانى پەیوەندیەکانیدا‌و بەتایبەتى لەگەڵ بەڕێز خەدام باسى ئەو بابەتانە دەکەین".
خاتەمى بەردەوامبوو، "ڕێگەم پێبدەن تاکو بۆتانى ڕوون بکەمەوە، دەربارەى دوو بابەت دوو دیدارم هەبوون، یەکەم لەگەڵ وەزیرى دەرەوەى ڕوسیا (ئیغۆر ئیفانۆف)و دووەمیش پەیوەندى بوو لەگەڵ سەرۆکى فەرەنسا جاک شیراک، دیارە بەڕێز شیراک دەستپێشخەرى کردو پەیوەندیەکە نیو سەعاتى خایاند، ئەوەى جێگاى تێبینیە هەردوو کەسەکە دڵەڕاوکێیان هەبوو لەهەمبەر جەنگ دژى عێراق، بەڵام دڵەراوکێکەیان لەمە زیاتربوو، هەردووکیان باسیان لەوەکرد کە ڕوودانى جەنگ نزیکە".
خاتەمى باسى لەوەشکرد، "ئەو پەیوەندیانە ڕۆژى سێشەممەو چوارشەممە بوون، ئەوان وتیان: پێویستە لەسەرمان جەنگەکە بۆ دەرەوەى عێراق پەرەنەسێنێ‌و هەردووکیان نیگەرانى ئەوەبوون کە هێرشکردن بۆسەر عێراق هەنگاوى یەکەمینە، من ئەمەوێ دەرەنجام‌و ئەم نیگەرانیە بۆ ڕەئى گشتى جیهانى زیادبکەم، ئەم نیگەرانیە لەلایەن ڕەئى جیهانیەوە بەئیجابى بۆمان دەشکێتەوەو بەرهەڵستکاریەکى قوڵ‌و بنەڕەتى دژى ئەو ئاراستە تاکلایەنە دروستدەبێت کە ئەمریکا ڕابەڕایەتى دەکات، لەبەرئەوە؛ لەمیانى کۆبونەوەى ناڕەسمیدا لەلوتکەى ئیسلامى داوامکرد نوێنەرەکەمان پەیوەندى لەگەڵ شیراک‌و هەمووان بکات، بەوەى ئەم داواکارییە؛ داوایەکى جیهانیە".
خاتەمى بەردەوامبوو، "هەردوو کەسەکان، شیراک‌و ئیفانۆف، گەیشتبونە ئەو قەناعەتەى جەنگ ڕوو دەدات، شیراک وتى: ئێمە ئامادەین مافى ڤیتۆ لەئەنجومەنى ئاسایش بەکاربهێنین، بەڵام ئەمریکا ئامادەکارى بۆ جەنگ کردوەو ئەم هەڵوێستە دژەش وادەکات جەنگەکە شەرعى نەبێت، هەروها، وتى:"دواى ئەوە مافى ئەوەمان هەیە ڕەفتار بکەین، شیراک باسى ڕەئیەکەى منى کردەوە کە گوتم هێرشى ئاسمانى زیانێکى زۆر بەخەڵکى عێراق دەگەیەنێت، بەڵام نابێتە مایەى ڕووخانى سەدام حسێن، لەبەرئەوە ناچاردەبن جەنگى ناوەکى ئەنجامبدەن، من واى دەخەمڵێنم سوپاى عێراق‌و پاسەوانى سەرۆکایەتى دەتوانن بەرگرى لەشارەکان بکەن".
خاتەمى وتى:"سەرکەوتنى یەکلاکەرەوەى ئەمریکا بەمشێوەیەیە، ئەگەر ماوەى جەنگەکە کورتبێت لەماوەیەکى کورتدا سەردەکەوێت، بەڵام، ئەگەر درێژە بکێشێ ئەوا ئەمریکا دەدۆڕێ. تەنها بەگەڕانەوەى لاشەى سەربازیەکانیان بۆچونى گشتى لەبەرامبەر جۆرج بۆش‌و سیاسەتەکەى هەڵدەگەڕێتەوە، لەبەرئەوە من بڕوام وانییە ئەمریکا بتوانێ کۆتایى بەم جەنگە بهێنێ، تەنها یەک خاڵى ناڕون هەیە، نازانم ئامادەیى عێراقیەکان بۆ بەرگریکردن‌و خۆڕاگرتن چەندە، من نامەوێ ڕێگە بەبەرپابوونى جەنگ بدەین، بەڵام ئەگەر ڕوویدا ئەوا ئەمریکا بەئاسانى تیایدا سەرکەوتودەبێت، خاڵى سێیەمیش، ئەگەر جەنگ ڕوویدا چی لەسەر ئێمەیە تاکو ئەنجامیبدەین؟".
خاتەمى وتى:"بابەتێکى تر کە لەگەڵ شیراکدا باسمان لێوەکرد ئەوەبوو، جەنگ دەبێتە مایەى شەپۆلێکى زیاترى توندوتیژى لەجیهاندا، ئەمریکا لەئەفغانستان ئامانجەکەى بەدەستنەهێنا، کاتێ ڕابەرى قاعیدە ئوسامە بن لادنى کوشت، بەڵکو کردى بەقارەمانێک، ئێستاش قارەمانێکى تر بەناوى سەدامەوە بەرهەمدەهێنێ‌و شەپۆلى توندڕەوى زیاتردەکات، شیراک پشتگیریکردم، بەڵام وتى:"ئەمریکیەکان خەڵکى ئەم ناوچەیە نین".
خاتەمى وتى:"پێشئەوەى بچینە قۆناغى سێیەمەوە، قۆناغى دواى بەرپابوونى جەنگ، پرسیارەکەم دووبارە دەکەمەوە، چۆن لەدۆخەکە دەڕوانن لەکاتى هەلگیرسانى جەنگەکەدا بەنسبەت خۆڕاگرى گەلى عێراقەوە، بەتایبەتى جەنگى نێو شارەکان، چونکە ئەگەر درێژەبکێشێت ئەوا زیانەکان زیاتردەبن؟".
ئەسەد لەو کاتەدا وتى:"ئەگەر ئەمریکیەکان نەبان ئەوا کەوتنى سەدام خێراتر دەبوو، بەڵام ئەمریکیەکان گێلن. ئەوان وتیان لەماوەى چەند ڕۆژێک یان هەفتەیەک جەنگەکە یەکلایى دەکەنەوە، ئەوان خۆیان لەو ماوە زەمەنیەدا قەتیس کردوە".
ئەسەد ئەوەشى وت:"ئەگەر پرسیار لەعێراقیەک بکەین، زیاتر ڕقت لەکێیە، ئەمریکا یان سەدام؟ ئەوان دەڵێن سەدام، بەڵام هەستدەکەم گەلى عێراق شانبەشانى سەدام دەجەنگن، لەبەرئەوە بڕواموایە بەشێک لەعێراقیەکان لەگەڵ لایەکدا دەبن‌و بەشێکى تریان لەگەڵ لایەکەى دیکە"، ئەسەد بەردەوامبوو، "شتێکى دیکە، ئەمریکیەکان ژمارەیەکى زۆر عێراقى دەکوژن، لەوکاتەشدا گەل سەدام حسێنى بیردەچێت، بەنیسبەت گاردى کۆمارى‌و ئەو حزبیانەى لەدەوربەرى ڕژێمن، لێرەدا من قسە دەربارەى گاردى کۆمارى دەکەم، ژمارەیەکى زۆر سەرکردەى سیاسى‌و سەربازى بۆ دوو جۆر دابەشدەبن، یەکەم ئەوانەن لەڕژێم سوودمەندن، دووەم: ئەوانەن تاوان‌و لەسێدارەدانیان ئەنجامداوە، لێرە گێڵێتى ئەمریکا دەستپێدەکات، بەوەى هیچ دەرەچەیەک بۆ ئەوانە ناهیڵێتەوە، لیستێکى دەرچواندوە کە ناوى هه‌زارو 700 بەرهەڵستکارى تێدایەو ڕێگەیان لێدەگرێ بچنە عێراقەوەو قسە دەربارەى حاکمێکى سەربازى بۆ عێراق کراوە، لەواقیعدا جەنگ ڕوودەدات، بەڵام دواى چەند ڕۆژێک هەمووان دژى ئەمریکا دەبن".
خاتەمى وتى:"ئەمڕۆ هەموو موعارەزەکان دژى ئەمریکا دەوەستنەوە، پێویستە هەوڵى ئەوەبدەین شیعەو سونە جیاوازیەکانیان تێپەڕێنن‌و وەلاى بنێن".
ئەسەدى دەستى بەقسەکردن کردوه‌و وتى:"ئێمە لەهەموولایەک زیاتر پشتیوانى سەداممان کردوە، ئەویش لەهەمووان کەمتر هەماهەنگى لەگەڵ کردوین، ئەو ڕژێمى سەیرەو لەجیهانێکى دیکەدا دەژى، پێشئەوە باسى ئەوەمدەکرد، پێویستە بەشدارى ناوخۆمان فراوانتربکەین، ئێمە لەئێستاداو لەسوریا هەڵبژاردنى شارەوانیەکان ئەنجامدەدەین، لەفڕۆکەدا باسى ئەوەمان دەکرد، چۆن ئه‌م بەشداریکردنە فراوان بکەین، سەدام پێچەوانەى ئەمەدەکات، دوێنێ عێراقى بۆ چوار ناوچە دابەشکردوە، یەکێک لەناوچەکانى داوەتە دەست عەلى حەسەن مەجید کە نازناوى کیمیاویە، ئەمەش وێنەکە دژى سەدام هەڵدەگێڕێتەوە، ئێمە وەک سورى‌و ئێرانیەکان چۆن ڕەفتار لەگەڵ موعارەزەدا بکەین؟ پێویستە موعارەزەى دەرەوە بۆ خۆمان ڕاکێشین، بەڵام ئەوان ناتوانن ڕۆڵ بگێڕن، ئێمە پێویستمان بەپەیوەندیەکى فراوانتر هەیە لەناو عێراق، بەنیسبەت ئێمەوە لەسوریا، پەیوەندیەکە لاواز ئەوەش بەهۆى نەبونى متمانەوەیە لەنێوان هەردوو ڕژێمەکەدا".
ئەسەد ئاماژەى بەوەشکرد، "ئەم بابەتە پێویستى بەلێکۆڵینەوەى ورد هەیە بەناو، چونکە هەر ئەنجومەنێک یان کەسایەتیەک بێت بۆ فەرمانڕەوایەتى عێراق دەبێ لەوکەسانە بێت، ئەمریکا پێشنیازى وڵاتێکى عەرەبى قبوڵناکات بەوەى ناوى سەدام حسێن بگۆڕێ بەکەسێکى دیکە لەنمونەى عیزەت دورى، لەم خاڵەدا ئەمە بۆچونى منە".
خاتەمى لەمبارەیەوە وتى:"ئێمەش نازانین چى لەناو عێراقدا ڕوودەدات، من بڕوا بەو هەستە دژیەکە دەکەم لەبەرامبەر سەدام‌و ئەمریکا، بڕواموایە ئەگەر جەنگ درێژەبکێشێت گەل زیانى زۆرى بەربکەوێت‌و سوپاو گاردى کۆمارى بەرگرى بکەن، کات لەقازانجى ئەمریکیەکاندا نابێت".
لەچوارچێوەى کارى هاوبەشدا بۆ داهاتوى عێراق پێویستە دژى هەر ئاراستەیەک بین کە مەترسى بێت بۆ هەڵوێستمان‌و مەترسیە گرنگەکان دووربخەینەوە کە خۆى لەتائیفیەت ناکۆکى لەنێوان کۆمەڵەکاندا دەبینێتەوە، چونکە ئەمە کارى ئەمریکا ئاسان دەکات، بەوەى شیعەو کوردو ئەوانى دیکە هەریەکەو داواى پشک بکات، ئەمەش داهاتوى عێراق دەخاتە مەترسیەوە، من وایدەبینم پێویستە بیر لەداهاتوى عێراقى دیموکراتى بکرێتەوە، بەشێوەیەک عێراق نەکەوێتە دەستى ئەمریکیەکان هەتا ئەگەر دوژمنى ئەمریکاش نەبێت".
خاتەمى بەردەوامبوو، وتى:"هەڵوێستى موعارەزە لەئێستادا ڕاڕایەو ڕەفتارى ئەمریکاش لووتبەرزى پێوەدیارە، گەورەترین گرەو لەسەر موعارەزە ئەوەیە کە ئەمریکا بەشێوازێکى خراپ ڕەفتارى لەگەڵ کردوون‌و هەمووان لەو ڕەفتارانە بێتاقەتن لەنێویاندا ئەحمەد چەلەبى کە زۆر لەئەمریکا نزیکە، ئەمە واى لەهەموویان کرد بگەڕێنەوەسەر ڕێگاى ڕاست‌و کار بەئاراستەى تائیفى نەکەن.
باسى لەوەشکرد، "لەم قۆناغەدا تورکیا ڕۆڵێکى گەورە دەگێڕێ، لەگەڵ ئەو پابەندبونانەى هەیەتى لەگەڵ ئەمریکا، بەڵام تێبینى ئەوەدەکەم ئەو تیمەى ئێستا حوکمڕانى دەکەن مەیلى ئەوەیان هەیە کار لەگەڵ ئێمەو جیهانى ئیسلامیدا بکەن، پێویستە وریابین لەدروستبوونى دەوڵەتێکى کوردى، پێویستە ئەو بیرۆکەیە بقۆزینەوە کە پێشتر وتراوە کوردەکانى ئێران ئێرانین، کوردەکانى عێراق عێراقین، کوردەکانى تورکیا تورکن، لەم بوارەدا پێویستە دڵنیایى بدرێتە تورکەکان‌و ترسەکانیان بڕەوێنرێتەوە، بەهەرحاڵ پێویستە لەم بابەتانەدا؛ هەماهەنگى لەنێوانمان‌و موعارەزەى عێراقیدا هەبێت.
ئەسەد وتى:"لەناو موعارەزەدا دوو دۆخ بونیان هەیە: یەکەمیان گەیشتونەتە قۆناغى پێگەیشتن‌و هەڵسوکەوت لەگەڵ ئەمریکادا ناکەن، دووەمیان بەئاراستەى ئەمریکادا ڕۆشتن کاتێ ئاماژەى بۆ دەکردن، ئەمانەى دووەم، ئەگەر بگەنە دەسەڵات لەگەڵ سوریاو ئێراندا کارناکەن‌و لایەنگیرى ئەمریکا دەبن، لەبەرئەوە پێویستە پەیوەندیەکان فراوان بکەین‌و لایەنى نوێ بدۆزینەوە بۆ هەماهەنگیکردن، لایەنى گەورە کوردەکانن، ئەوان ترسیان هەیەو بیر لەدامەزراندنى نیشتمانێک دەکەنەوە، ئەم خاڵە لەهەمویان گرنگترە، ئەم بابەتە لەگەڵ سەرۆکى پێشوترى تورکیا (عەبدوڵڵا گویل) باسکراوە، چەند ڕۆژێک دەبێت وەفدێکى ئەمنى سورى سەردانى تورکیاى کرد، میحوەرى بنەڕەتى بۆ هاوکاریکردنى نێوان سوریاو تورکیا لەئێستادا بریتیە لەبابەتى دەوڵەتى کوردى، پێویستە لەم بابەتەدا هەماهەنگى لەنێوانماندا هەبێت".
خاتەمى قسەیکردو وتى:"لەئێستادا تورکیا بۆ قۆناغى پێش‌و دواى جەنگ گرنگە، تورکیا فەرمانەکانى لەئەمریکا وەردەگرێت، ئەمەش بەڕوونى لەکۆنگرەى لوتکەى ئیسلامى دەرکەوت، پێویستە خۆمان لەدیدارى شەش قوڵى ئیستانبوڵ گەمارۆ نەدەین، بڕوام وایە ئێمە دەتوانین ببینە هێزێکى هەرێمایەتى لەناوچەکەدا کە سوریاو ئێران‌و تورکیا لەخۆبگرێت، ئەمەش قۆناغى جەنگ‌و دواى ئەو قۆناغەشدا، بەوەى تورکیا وەک ئێمە زیانى پێدەگات لەجەنگەکەدا، تاوەکو مانگى نیسان مەسەلەى جەنگ دەردەکەوێ، هەروەتر، شێوەو وێنەى حکومەتە نوێیەکەى ئەردۆغانیش ڕوون دەبێتەوەو پێدەچێ دۆخى گۆرەپانى عێراقى خراپتربێت، پێشنیازدەکەم کۆبونەوەیەکى سێ قۆڵى لەسەر ئاستى وەزارى‌و پاشان لوتکە ببەسترێت، ئەمەش کاریگەرى گەورەى هەیە، جا ئەگەر جەنگ ڕووبدات یان نا، یاخودا ئەمریکا سەربکەوێت یاخود نا، پێویستە لەسەرمان لەئێستاوە بیر لەو بابەتە بکەینەوە، پێشتریش پێشنیازى بابەنى پێنج+یەکمان کرد، واتە کۆبونەوەیەک کە پێنج ئەندامى ئەنجومەنى ئاسایش‌و شەش وڵاتى دراوسێى عێراق لەخۆبگرێت، ئەمیندارى گشتى نەتەوەیەکگرتوەکانیش پێشوازى لەم بیرۆکەیە کرد، بەڵام بەدینەهات، ئەکرێ ئەمڕۆ بیرۆکەکە بخرێتەڕوو، بەتایبەتى دواى ئەوەى هەریەک لەچین‌و فەرەنساو ڕوسیا هەڵوێستەکانیان دەربڕیوە؟
کەمال خەرازى چوە ناو قسەکان‌و وتى:"سەرۆک خاتەمى بیرۆکەى ویفاقى نیشتمانى خستۆتەڕوو"، خاتەمیش به‌مشێوه‌یه وەڵامیدایەوە، "کێشەکە ئەوەیە کەس ئەم بیرۆکەیەى بەدڵ نییە"، خەرازى پرسیارى کرد، "ئەگەر بۆ جارێکى دیکە بیرۆکەکە بخرێتەوەڕوو، دەکرێ بەرهەمى هەبێت؟"، ئەسەد وەڵامیدایەوە، "پێشنیازەکە بریتیبوو لەدانوستان لەنێوان لایەنەکاندا، کاتەکە گونجاو نییە، چونکە پێشنیازەکە دەبێتە ئەوەى کێ زیاتر دەبات‌و ڕکابەرى لەنێوان نەتەوەکاندا دەستپێدەکات، ئەمەش وا بۆ جیهان دەردەخات کە بابەتەکە ناوخۆییە نەوەک بابەتى هێرش‌و دوژمنکارى، ئێمە دەمانەوێ فۆکەس بخەینەسەر مەسەلەى داگیرکارى.
ئه‌وه‌شى وت:"لایەنەکەى ترى کە وایدەبینم گونجاوە بریتیە لەبەدەستهێنانى پەرەسەندن، قسەمان زۆر لەگەڵ عێراقیەکاندا کردوە، ئەوان هەماهەنگیمان لەگەڵ ناکەن، نە لەلیژنەى پێنج قۆڵى‌و نە هیچ شتێکى دیکە، کاتێکیش دەربارەى موعارەزە قسەیان لەگەڵ دەکەین دەڵێن ئێمە لەهیچ کەسێک ناترسین،
خاتەمى تێچاندنى هەبوو، "موعارەزە کەیفى بەکەس نایەت"، ئەسەدى وەڵامیدایەوە، "دەتوانین وەعدى درۆیان پێبدەین لەسەر شێوەو ڕێگەى ئەمریکى، لەگەڵ ئەوەشدا دەکرێ بابەتەکە لەگەڵ وەزیرى دەرەوەى عێراقدا باسبکرێت، کێشەى یەکەم لەجەنگدا خودى سەدامە، خاتەمى وتى:"هەرچى دەربارەى جەنگە، ئەمریکا بەهێزەوە ڕەفتارى لەگەڵ دەکات‌و پێدەچێ پڕۆژەو پلانى زۆرى هەبێت، ئایە ئێوە دڵنیان سوپا تواناى ئەوەى هەبێت کارێک لەناوخۆدا ئەنجامبدات؟ ئەگەر ئەمریکا بەخێرایى سەربکەوێت بابەتەکە زۆر قورس دەبێت".
ئەسەد وەڵامیدایەوە، "چارەسەر لەبەرگریدایە"، خاتەمى بەردەوامبوو وتى:"ئەگەر جەنگ ڕوویدا؟" ئەسەد وتى:" پێویستە پێش جەنگ ئامادەکارى بۆ بەرگریکردن بکرێت".
لێرەدا خاتەمى چەند تێچاندنێکى هەبوو، "دیارە چەندین ئامانج بونیان هەیە: یەکەم، نامانەوێ جەنگ ڕووبدات، دوەم: ئەگە ڕوویدا نامانەوێ بەخێرایى کۆتایى پێبێت، سێیەم: داهاتوى عێراقە. پێویستە کارو هەماهەنگى بۆ ئەو ئامانجانە بکرێ، هەروەها پێویستە گفتوگۆ بکرێت سەبارەت بەچۆنێتى ڕەفتارکردن لەگەڵ موعارەزەدا.
خاڵیکى دیکە بریتیە لەوەى بزانین چى لەناوخۆى عێراقدا ڕوودەدات‌و چۆن کاریگەرى لەسەر دروستبکەیت، ئەمە جگە لەداهاتوى عێراق، پێویستە کاربکەین بۆ ئەوەى کێشەى تائیفى ڕونەدات‌و مەرجى سەرەکیشمان بۆ کارکردن لەگەل موعارەزە ئەوە بێت پابەندبن بەوەى کێشە دروستنەکەن، ئێمە جیاوازى لەنێوان شیعەو سونە ناکەین، ئەگەر ئەمە ڕوویدا کە جێگەى نیگەرانى منە، ئەوا موعارەزە دەکەوێ‌و دەبێتە هۆى دۆڕاندن".
لەنۆرەى ئەسەددا وتى:"خستنه‌ڕووى تائیفى لەعێراقدا ئەنجامى نێگەتیڤى دەبێت، پێش هەر بابەتێک پێویستە ئامانج هەبێت، فۆکەس خستنەسەر موعارەزە ئەمریکیەکان دەترسێنێ، بەڵام ئەمە پێویستى بەوەیە پەیوەندى لەگەڵ عەشایەردا باشبکرێت، لەئێستادا ئەمریکیەکان پارەو مۆبایل بەسەر سەرۆک خێڵەکاندا دابەشدەکەن، نازانم ئەوان پابەند دەبن لەگەڵ ئەمریکادا یان نا، بەڵام لەئێستادا دڵخۆشن بەو پارەیە، پەیوەندى ئێوە بەخیڵەکانەوە چۆنە؟ خاتەمى وتى:"پەیوەندیمان لەگەڵیان نییە، بەڵام بڕوام وایە موعارەزە پەیوەندیان لەگەڵ خێڵەکاندا هەیە"، ئەسەدیش وتى:"تاڕادەیەک ڕەفتارکردن لەگەڵیان قورس دەبێت".
من (خەدام) قسەم کردو وتم:"پێشنیازێکم هەیه، بۆچونى من وایە سوریاو ئێران لەیەکتر دەچن، پێویستە میتۆدێکمان بۆ کارکردن هەبێت، چەندین لایەن هەیە لەناو موعارەزە لەلایەن ئەمریکاوە دەستى تێوەردراوە، پێشنیازدەکەم گروپێکى کار پێکبهێنرێت‌و دیراسەى موعارەزەى عێراقى بکات، بەشێکى زۆر لەوان ڕەتیانکردۆتەوە لەژێر سایەى ئەمریکادا کاربکەن، هەندێکیش بڕوایان وایە کە جەنگ دەرفەتێکى گونجاوە بۆ ڕوخاندنى ڕژێم".
خاتەمى وەڵامیدایەوەو وتى:"لەوەدا لەگەڵ ئێوەنیم، بەڵام پێموایە هەندێکیان لەلایەن ئەمریکاوە درزیان تێکراوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێکیان لارییان لەوەنییە"، من وەڵاممدایەوە، "هەندێ لەبەشداربووان دەڵێن ئێمە لەگەڵ هەواڵگرى ئەمریکاو بەریتانیا کاردەکەین، هەر بەڕاستیش، لەکۆنگرەکەدا چەند ئەندامێکى هەواڵگرى ئەمریکا وەک چاودێر ئامادەبوون، هەروەک چۆن چەند ئەندامێکى هەواڵگرى ئێرانى وەک چاودێر لەوێبوون، پاشان زۆر پێویستە دۆخى موعارەزەى عێراقى وردبونەوەى لێبکرێت‌و ئەوەى پێماندەکرێ ڕاستى بکەینەوەو کاریگەرییان لەسەر دروستبکەین".
خاتەمى وەڵامیدایەوەو وتى:"گومانى تێدانییە ئەوان ڕەفتارکردنیان لەگەڵ ئەمریکا پێباشتر بوە، بەڵام ڕەفتارى خراپى ئەمریکا لەگەڵیان وابوە کە یەکهەڵوێستن دژى ئەمریکا، هەر لەبەرئەوەشە موعارەزە لەهەولێر پاشەکشەیکرد، ئەمریکاش ئەمجۆرەى قبوڵ نییەو دەیەوێ ئەوانەى کاریان لەگەڵ دەکات 100% هى ئەوبن، زاڵماى خەلیلزاد بەموعارەزەى وتوە: ئێمە موعارەزە قبوڵناکەین‌و حاکمێکى سەربازى لەعێراق دادەنەین، دواى ئارامبونەوەش حاکمێکى سیاسى دەکەینە جێگاى‌و دەستورى عێراق دەنوسینەوەو زۆرترین کار لەگەڵ ئێوە بریتیدەبێت لەوەى ڕاوێژتان پێبکەین".
ئەوەشى وت:"کاتێ ئەمریکا کارێکى سەربازى ئەنجامبدات، موعارەزە هیچ چالاکیەکى وەهاى نابێت، ئەمریکا پلانى داناوە بۆ ئەوەى هەرچى لەعێراق دەیەوێ بەدەستیبهێنێ، دیارە هەمولایەنەکانى موعارەزە ئەمەیان بەدڵ نەبوە، بۆیە لەهەولێر بڕیاریاندا بەیاننامەیەک دژى ئەمریکا دەربکەن، ئەمەش کارێکى باشبوەو وایکردوە کاریگەرى لەسەر گۆڕانى قسەکردنى ئەمریکا هەبێت، لەبەرئەوە من لەگەڵت نیم بەوەى هەندێ لایەن کار لەگەڵ ئەمریکا دەکەن‌و هەندێکى دیکەیان بەتەواوى سەربەخۆن، بەڵام لەهەمانکاتدا، هەرلایەنێک بەرژەوەندى خۆى لەگەڵ ئەمریکا ببینێ لێى نزیکدەبێتەوە، سەرەڕاى ئەوەى هەندێ لایەن هەر لەسەرەتاوە پشتى بەو وڵاتە بەستوە، لایەنى ئەمریکى سوورن لەسەر ئەوانەى بەقسەیان دەکەن، کەچى لەهەمانکاتدا من پشتیوانى بۆچونەکانتان دەکەم دەربارەى ئەوەى لەدەرەوەى موعارەزە کێ بەرگرى دەکات‌و زۆر جدیە، بەڵام پێویستە ئێمە واقیعى بین".
لەبەردەوامى قسەکانیدا وتى:"پێشنیازى سەرۆک بەشار ئەسەد بەوەى لەگەڵ تورکیا دابنیشین پێشنیازێکى دانایانەیەو پێویستە لەچوارچێوەیەکى فراواندا تەماشاى موعارەزە بکەین بۆ ئەوەى جیاوازیەکانمان فراوان نەبن، وا بکەین ئەوان نەکەونە باوەشى ئەمریکاوەو زیاتر دڵخۆش بین بەوەى جۆرێک لەبونمان هەیە، من ڕازیم لەسەر کۆمەڵێک کارکردن، چونکە مرۆڤ بەردەوام لەنێوان چاک‌و خراپدا سەرپشک نییە، بەڵام پێویستە خراپ‌و خراپتر لەیەکترى جیابکاتەوە".
دواى کۆتاییهاتنى دیدارمان لەگەڵ سەرۆک خاتەمى، چوین بۆ دیدارى ڕابەرى باڵا "عەلى خامنەئی"و قسەکردنى بەبەخێرهاتنمان دەستپێکردو هیوایخواست سەردانه‌كه‌مان بۆ هەردوو وڵات سوودى هەبێت، دواى ئەوە، ئەسەد وتى:"هەماهەنگى نێوانمان لەئاستێکى بەرزدایە، بەدڵنیایەوە سەردانەکەمان سەرکەوتن بەدەستدەهێنێ، ئەم سەردانەمان هەندێ لەو بەربەستانە دەڕەوێنێتەوە کە لەهەماهەنگى نێوانمان هەبوو، گفتوگۆکانى ئەمڕۆمان لێچکونى لەنێوان هەردوو وڵاتدا تێدابوو، بابەتى عێراقمان بەشێوەیەکى فراوان تاووتوێکرد، شرۆڤەى زۆرى تێداکرا، دیدگا خراپەکان دەربارەى ئەم بابەتە خرانەڕوو، خاڵى سپیش بریتیبوو لەهاوپەیمانێتی‌و هەڵوێست‌و مێژوومان، ماسکەکان کەوتن‌و هەمووشتەکان روونبوونەوە، ئەمریکا گوزارشتى لەهەڵوێستى خۆى کردو وتى دەیەوێ عێراق داگیربکات‌و حاکمێکى سەربازى بۆ دابنێ، وتیشى:"دواى ئەوە شەڕى ئێران‌و سوریاو هەر وڵاتێک دەکات کە دۆخەکەى بەدڵ نییە، ئێمە هەست بەتواناى سەربازى ئەمریکاو ئیمکانیاتى سوریاو ئێران دەکەین، بەڵام ئێمە خاوەنى خاکین".
ئەسەد ئەوەشى وت:"لەسەرەتاوە باسى ئەوەمان کرد کە جەنگمان ناوێ، چونکە زیان بەهەمووان دەگەیەنێ، بەڵام ڕەوانییە دانیشین‌و دواى ئەوەى بۆمان بێت، هیچ وڵاتێکى دراوسێى عێراق نییە خاوەنى بڕیارى خۆى بێت جگە لەسوریاو ئێران، بەڵام بڕوام وایە گرنگترین شت کە ڕووبدات لەکاتى ڕوودانى جەنگدا درێژبونەوەیەتى هەتاکو ئەمریکا ماندودەبێت".
خامنەئی قسەیکردو وتى:"سوپاس بۆ ئەو شرۆڤە باشە دەربارەى ئەوەى لەناوچەکەدا دەگوزەرێ، لەڕاستیدا ئێمە دوو دەوڵەتى براین، زۆر بابەت‌و مەترسى هاوبەش کۆمان دەکاتەوە، ئەمەش خۆى لەخۆیدا هاندانە بۆ زیاتر کردنى هاوکارى تەواوەتى لە نێوانماندا، ناوچەکە ڕوبەڕوى دۆخێکى مەترسیدار دەبێتەوە".
وەرگێڕان: حیلمى ڕەسوڵ ڕەزا
