شارپرێس: نیقاش
كاتێك لەكۆنترین گۆڕستان لەمێژوودا نزیكدەبیتەوە، كە پاشا‌و هەژاران لەژێر خاكەكەیدا راكشاون، بێدەنگی باڵ بەسەر دیمەنەكەدا دەكێشێت، سەدان چیرۆكی‌ سەیر لەو گۆڕستانەدا بەدیدەكرێن.

لەوێ‌ چەند گۆڕێك بەئاڵای عێراق داپۆشران‌و ژمارەیەكی تریش بەجلوبەرگی هاوسەرگیری‌و وێنە‌و ئایەتی قورئان‌و هۆنراوە، چونكە ملیۆنان مردوو لەمسوڵمان‌و جولەكە‌و پێش ئەوانیش لەمەسیحییەكان لەو گۆڕستانەدا نێژراون.

سەرەڕای سەختی رێكردن بەنێو گۆڕەكاندا، بەڵام بۆنی بخورد‌و گوڵا‌و شوێنەكەی پڕكردووە‌و تێكەڵ بەهاواری دایكان‌و منداڵان بۆ كۆچی خۆشەویستانیان دەبێت، منداڵانی گۆڕشۆر بەو ناوەدا بڵاوبوونەتەوە‌و گۆڕی باوانیان دەشۆن‌و وێنەكانیان دەسڕن، لەجەژنان‌و بۆنە ئایینیەكانیشدا رەنگی گۆڕستانەكە لەخۆڵەمێشیەوە دەگۆڕێت بۆ رەش ئەویش بەهۆی پۆشینی رەنگی رەش لەلایەن سەردانیكەران‌و پۆشینی عەبای رەش لەلایەن ژنانەوە كە بەرگی باوە لەو پارێزگا موحافزكارەدا ئەویش وەك خەفەتبارییەك بۆ كەسوكاریان.

هەر كەسێك گۆڕستانی نەجەف یاخود "گۆڕستانی وادی سەلام" كە ناوە رەسمیەكەیەتی، لەشوێنێكی بەرزەوە ببینێت، وای بەخەیاڵدا دێت كە ملیۆنان مردوو لەهەموو ناوچەكانی جیهانەوە هاتوونەتە سەردانی، هەر ئەوەشە لەگۆڕستانەكانی دیكەی جیای دەكاتەوە، چونكە دێرینترین گۆڕستانە لەمێژووی جیهاندا، پێغەمبەران هود‌و ساڵح‌و پاشاكانی عەرەب‌و فارسی تێدا نێژراوە، ئەمە جگە لەكۆنی ئەو ماددانەی گۆڕەكانی پێ دروست كراوە لەگەڵ مێژووی ناشتنیان كە لەسەر بەردەكان نووسراوە.

ئەو گۆڕستانە، كە بەپێی كتێبە مێژووییەكانی شارەكە تەمەنی (1400) ساڵی تێپەڕاندووە، بۆ ساڵانێكی دوور‌ودرێژ لەكاتی جەنگی عێراق ئێراندا لەهەشتاكانی سەدەی رابردوو پەناگەی هەڵاتووان لەخزمەتی سەربازی ناچاری بووە، چەندین چیرۆك‌و بەسەرهاتیش لەو بارەیەوە دەگێڕدرێنەوە تەنانەت هەندێك لەهەڵاتووان دوای راهاتنیان بەشوێنەكە كاریان بووە بەناشتنی مردووان.

مردوونێژ محەمەد ئەبو ئوسێبع یەكێكە لەناودارترین مردوونێژەكانی ناوچەكە‌و لەهەشتاكانی سەدەی رابردووەوە كار لەو پیشەیەدا دەكات لەدوای هەڵاتنی لەخزمەتی سەربازی ناچاری لەسەردەمی رژێمی پێشوودا، چەند ساڵێك بەهەڵاتوویی لە ژێرزەمینێكەوە بۆ یەكێكی تر لەگۆڕستانەكەدا ماوەتەوە، لەو بارەیەشەوە دەڵێت "دوای راوەدوونانێكی زۆر‌و هەڵكوتانەسەر ماڵەكانمان لەلایەن رژێمی پێشووەوە، پەنامان بۆ ژێرزەمینەكانی وادی سەلام هێنا‌و بووینە چەند گرووپێك كە هەر گرووپێك 5 بۆ 7 كەس دەبووین‌و شەو‌و رۆژمان لەنێو گۆڕەكاندا بەسەر دەبرد، چونكە ئەو كاتە هێزە ئەمنییەكان نەیاندەتوانی بێنە ناو گۆڕستانەكە لەترسی پێكدادان لەگەڵمان".

هەروەها دەڵێت "كاری ئێمە تەنیا لەشەودا بوو، گۆڕمان بەنرخێكی زۆر هەرزان هەڵدەكەند‌و ئەو پارەیەش كە دەستمان دەكەوت بەبرا بچووكەكانماندا رەوانەمان دەكرد تا خواردنمان لەشارەوە یاخود لەماڵەكانمانەوە بۆ بهێنن، هەروەها بۆ رووناككردنەوەش پشتمان بەپاشماوەی ئەو مۆمان دەبەست كە سەردانیكەرانی شوێنەكە لەسەر گۆڕی كەسوكاریان بەجێیان دەهێشت".

محەمەد خەفاجی پیاوێكی تەمەن چل ساڵانە‌و دوای هەڵاتنی لەسوپا چەند ساڵێك لەگۆڕستانەكەدا ژیاوە، ئەو دەڵێت "لەیەكەم شەودا لەژێرزەمینێكی تاریكدا خەوتم هەستم بەترسێكی زۆر كرد، چونكە تەنیا كەمێك رووناكی مانگم بەدیدەكرد كە لەكونێكی سەقفی ژێرزەمینەكەوە دەهاتە ژوورەوە كە بۆ هەواگۆڕكێ بەجێدەهێڵرا، بەدرێژایی شەو لەترساندا خەوم لێنەكەوت، چونكە مشك‌و جرج لەهەمان جێگەدا لەگەڵمان دەنووستن.

هەروەها دەشڵێت "بۆ ساتێك مۆمێكم داگیرساند تا بزانم چی لە تەنیشتمەوە دەگوزەرێت، ئیتر خزمێكمان بەتوندی پێیداكێشام‌و هۆشداری دامێ كە رووناكی مۆمەكە پیاوانی ئەمنمان لێ ئاگادار دەكاتەوە، چونكە تەنیا لەقوڵایی حەوت مەتردا نووستبووین".

لەساڵی 2004دا ئەو شوێنە بووە گۆڕەپانی شەڕێكی سەخت لەنێوان سوپای مەهدی‌و هێزەكانی ئەمریكا كە چەند هەفتەیەك درێژەی كێشا لەبەرئەوەی ئەندامانی سوپای مەهدی بەباشی شارەزای شوێنەكە بوون‌و ئەو شوێنانەیان دەزانی كە حەشارگەیەكی باشبوون بۆ خۆشاردنەوەی قەناس بەدەست‌و چەكدارەكانیان، لەئەنجامی ئەو شەڕە بەناوبانگەشدا كە لەوێ روویدا، سەدان گۆڕ رووخان.

سروشتی گۆڕستانەكە لەڕووی جوگرافی‌و درێژبوونەوەی لەرووبەرێكی بەرفراواندا وای كردووە تێكەڵ بەناوچەیەك ببێت كە (بەحرولنەجەف)ی پێ دەوترێت‌و بریتیە لەنزماییەكی بەناوبانگ لەشارەكەدا، چیرۆكەكانیش دەگێڕنەوە كە ئەو ناوچەیە لەرابردوودا رووبارێك بووە، بەڵام بەهۆی فاكتەرە ژینگەییەكانەوە وشك بووە‌و ئەمڕۆش نزماییەكی بەتاڵە‌و لەهەندێك بەشیدا دارخورمای تێدایە، چەند گەڕەكێكی نیشتەجێش بەتەنیشت شوێنە كۆنەكەوەن.

گۆڕستانەكە لەساڵانی گرژی تایفیدا لەنێوان ساڵانی (2005- 2006) بەهەزاران تەرمی نەناسروای لەقوربانیانی كوشتنی تایفی لەبەغدا‌و شارە تێكەڵە مەزهەبیەكانی تر لەخۆگرت، كاتێكیش ژمارەكە لەرادەی مەعقول تێپەڕی، بەشێكی تایبەت لەگۆڕستانەكە بۆ تەرمە نەناسراوەكان دیاریكرا.

مردوونێژ حەسەن عەلی دەڵێت "گۆڕستانی تەرمە نەناسراوەكان رووبەرێكی لەگۆڕستانەكە داگیركردووە بەهۆی زۆری ژمارەیان بەتایبەتی لەساڵانی 2005 بۆ 2006 ژمارەیەكی زۆر تەرم لەپارێزگاكانەوە بەتایبەتی لەبەغدا‌و دەوروبەریەوە دەهاتن‌و كەسوكاری قوربانییەكانیش گۆڕیان بۆ دروست دەكردن لەپاش ناسینەوەی ئەو وێنە‌و بەڵگەنامانەی كارمەندانی پزیشكی داد لەگەڵ تەرمەكاندا بەر لەناشتنیان دەیاندۆزینەوە".

ئەمڕۆش عێراق لەهەوڵدایە تا باوەڕ بەیونسكۆ بهێنێت بەم نزیكانە گۆڕستانەكە بخاتە لیستی شوێنەواری جیهانیەوە، بەڵام ئامادەكاریەكانی بۆ ئەو مەبەستە تەواو نەكردووە، لەو بارەیەشەوە محەمەد مەیالی بەڕێوەبەری شوێنەوار‌و كەلەپوری نەجەف دەڵێت "دۆسێی گۆڕستانی وادی سەلام لەڕووی تەنیكیەوە تەواو بووە ئەویش دوای چەند ساڵێك لەئامادەكاری‌و چەندین سەردان لەلایەن یونسكۆوە".

دووپاتیشی دەكاتەوە كە تەنیا رێگری بەردەم دانانی گۆڕستانەكە لەلیستی شوێنەواری جیهانیدا، ناكۆكی نێوان دیوانی وەقفی شیعی‌و بەڕێوەبەرایەتی شارەوانی نەجەفە سەبارەت بەخاوەندارێتی گۆڕستانەكە، چونكە هەر لایەكیان سوورە لەسەر خاوەندارێتی گۆڕستانەكە‌و تائێستاش ناكۆكییەكە یەكلا نەكراوەتەوە.

حەسەن حەكیم توێژەری بواری مێژوو دەڵێت "گۆڕستانی وادی سەلام لەمەزاری ئیمام عەلیەوە درێژدەبێتەوە بۆ بەشی باكووری شارەكە بەتەنیشت رووباری نەجەفەوە، لەبەرئەوەی رووبەری گۆڕستانەكە بەرەو فراوانبوون چووە، چونكە ئەو كەسانەی لەرووی مادییەوە  گوزەرانیان باشە رووبەری (20 بۆ 100) مەتر چوارگۆشەیان بۆ ناشتنی مردووەكانیان گرتووە.

دووپاتیشی دەكاتەوە كە مێژووی گۆڕستانەكە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمە كۆنەكان‌و گۆڕی یاوەرانی پاشای بەناوبانگ نوعمان بن مونزیریش لەخۆدەگرێت كە فەرمانڕەوایی دەوڵەتی مەنازیرەی مەسیحی كردووە، ئەمە جگە لەگۆڕی چەند پاشایەكی حەمدانیەكان‌و جەلائیریەكان‌و سەفەوییەكان كە سەدان ساڵ لەمەوبەر مردوون، چونكە گۆڕستانەكە لەو كاتەدا تایبەت بووە بەدەسەڵاتداران لەمیر‌و سوڵتانەكان‌و كەسایەتییە گەورەكان كە توانایان هەبووە تەرمەكانیان بگوازرێتەوە بۆ نەجەف.

حەكیم  هەروەها وتیشی "لەنێو گۆڕستانە بەربڵاوەكەی نەجەفدا گۆڕستانی رەگەزنامەی جیاجیا هەیە، لەم رووەوە گۆڕستانی ئەو بەریتانیانەی تێدایە كە لەشۆڕشی بیستدا كوژراون، گۆڕستانێكی دیكەش هی ئەو هیندیانەیە كە لەسەدەكانی رابردوودا بۆ ماوەیەكی زۆر لەنەجەف ماونەتەوە‌و دامەزراوەشیان لەنەجەف هەیە، گۆڕستانێكیشیان هەبووە لەنێوان نەجەف‌و كوفەدا، ئەم دوو گۆڕستانەش لەناوبران بۆ فراوانكردنی شەقامەكان هەرچەندە لەڕووی مێژووییشەوە دێرین بوون‌و بۆ سەدان ساڵ لەمەوبەر دەگەڕانەوە".

هەندێك لەدەوڵەمەندەكان لەهیندیەكان‌و ناوچە ئیسلامیە جیاجیاكانی جیهانەوە راسپاردەیان وابووە لەوادی سەلام بنێژرێن، تەرمەكانیشان لەشێوەی ئەسپاردەدا (تەنیا ئێسك) دەهاتنە نەجەف، چونكە مردوو لەخاكی خۆیدا دەنێژرێت‌و پاش ئەوەی تەرمەكە شیدەبێتەوە‌و دەبێتە ئێسك، دەگوازرێتەوە بۆ نەجەف تا لەگۆڕستانی نەجەف لەكیسەیەكدا بنێژرێت ئەویش بەهۆی بارودۆخی سیاسی یاخود ئابووری یان بەهۆی دووری گۆڕستانەكەوە، كە ئەوكاتەش هۆكارەكانی گواستنەوە زۆر سادەبوون.