شارپرێس: نیقاش
لەكاتێكدا هەمووان سەرقاڵی قەیرانی سیاسی نێوان بەغدا‌و هەولێرن سەبارەت بەكەركوك، چەند كاروانێكی سەربازی بەرەو خۆرئاوا دەچن بۆ شەڕی یەكلاكەرەوە لەدژی داعش.

لەدوا بڵاوكراوەی بینراودا كە داعش لەسەرەتای ئەم مانگەدا بڵاویكردەوە، بەڕوونی نەهامەتی توندڕەوان ئاشكرا دەكات‌و تێیدا ژمارەیەك لەكوژراوەكانی پیشان دەدات كە زۆرینەیان خەڵكی ئۆزبەكستانن كە بەهێزترین‌و شارەزاترین چەكدارانی رێكخراوەكەن، لەو گرتە ڤیدیۆییەدا رێكخراوەكە هەوڵی داوە سۆزی لایەنگرانی بەدەستبهێنێت لەڕێی پیشاندانی منداڵانی كوژراوەكانی كە درێژەدان بەكاروانی باوانیان دووپات دەكەنەوە.

ئەگەر لەئێستادا سەیری نەخشەی هەژموونی داعش لەعێراق بكەین ئەوا ئاماژە بۆ ئەو زیانە گەورەیە دەكات كە بەدرێژایی سێ ساڵی رابردوو لێی كەوتووە، چونكە دوای ئەوەی نزیكەی سێیەكی رووبەری عێراقی لەئەنبار‌و سەڵاحەدین‌و موسڵ داگیركردبوو، ئێستا تەنیا هەردوو شارۆچكەی راوە‌و قائیمی بەدەستەوە ماوە لەوپەڕی سنووری نێودەوڵەتی نێوان عێراق‌و سوریا.

چەند رۆژێكە ئۆتۆمبێلی سەربازی سەر بەسوپای عێراق لەرێگادان بەرەو سەربازگەی "عەین لئەسەد" كە گەورەترین سەربازگەی سوپایە لەئەنبار ئەویش وەك ئامادەكارییەك بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی هەردوو شارۆچكەكە هەرچەندە حكومەت سەرقاڵە بەقەیرانی روولەهەڵكشاوی لەگەڵ هەرێمی كوردستان‌و ئەو گرژییەی لەشاری كەركوك سەریهەڵداوە.

هاوكات لەگەڵ ئەم پاڵپشتیە سەربازییە وشكانیەدا، هێزی ئاسمانی عێراق‌و فڕۆكەكانی "هاوپەیمانی نێودەوڵەتی" هێرشە ئاسمانییەكانی بۆسەر شارۆچكەی قائیم چڕكردووەتەوە‌و چەند فڕۆكەیەكی دیكە بڵاوكراوەیان هەڵداوەتە خوارەوە كە داوا لەدانیشتوونی شارەكە دەكەن خۆیان لەبارەگاكانی توندڕەوان بەدووربگرن ئەویش لەئاماژەیەكدا بۆ نزیكی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێكی سەربازی وشكانی.

وەزارەتی بەرگری عێراقیش رایگەیاندووە رۆژی یەكشەممەی رابردوو لەیەكێك لە هێرشەكانیدا توانیویەتی چەند سەركردەیەكی دیاری رێكخراوەكە بكوژێت كە ئەبو عومەر عێراقی یەكێك لەسەركردەكانی هێڵی یەكەم لەسوریا‌و ئەبو موهەنەد حەلبی بەرپرسی پۆلیسی ئیسلامی لەناوچەی ئەلبوكەمال‌و قائیم‌و ئەبو سەعید میسری بەرپرسی دیوانی دارایی لەیەكێك لەبارەگاكانی دیوانی دارایی لەناوچەی ئەلبوكەمالی تێدابووە.

بەڵام شەڕە چاوەڕوانكراوەكە ئاسان نابێت‌و جیاواز دەبێت لەشەڕەكانی رومادی‌و فەلوجە‌و تكریت‌و موسڵ‌و حەویجە، ئەمجارەیان گۆڕەپانی شەڕەكە بیابانێكی بەرفراون دەبێت نەك شاری پڕ لەدانیشتووان‌و هێزە ئەمنییەكانی عێراق دەچنە یەكەم تاقیكردنەوەی راستەقینە لەژینگەیەكی سەخت‌و كراوەدا.

شەلال عوبێد پەرلەمانتار لەسەر پارێزگای ئەنبار بە "نیقاش"ی وت: "شەڕی قائیم یەكلاكەرەوە دەبێت بۆ لەناوبردنی توندڕەوان لەئەنبار، رەنگە شەڕەكە ئاسان نەبێت لەبەرئەوەی دەكەوێتە سەرسنوور، بەڵام ئاسایشی ئەنبار‌و عێراق گرێدراوە بەكۆنترۆڵكردنەوەی ئەو شارە بەهەر نرخێك بێت، چونكە قبوڵكراو نییە سنووری نێودەوڵەتی نێوان عێراق‌و سوریا بو ماوەیەكی زیاتر لەژێر كۆنترۆڵی توندڕەواندا بێت".

لەمانگی ئابی 2014دا داعش بەهەڵوەشاندنەوەی سنووری پەیماننامەی سایكس پیكۆ جیهانی تووشی شۆك كرد‌و ساترە گڵینەكانی سەر سنووری نێوان عێراق‌و سوریای لەناوبرد‌و دامەزراندنی شارێكی نوێی بەناوی "ویلایەتی فورات" راگەیاند كە لەشاری "ئەلبوكەمال"ی سوریاوە درێژ دەبێتەوە بۆ شاری "قائیم"ی عێراقی‌و بووە پارێزراوترین شاری داعش لەبەر هۆكاری جوگرافی.

سوپای توندڕەوان
لەلای شارۆچكەی "بەغدادی" لەئەنبار عەبدولكەریم فەهداوی فەرماندەیی گرووپێكی چەكدار لەو عەشایرانە دەكات كە دوو ساڵ لەمەوبەر بەشداریان كرد لەرێگریكردن لە كۆنترۆڵكردنی شارۆچكەكەیان لەلایەن توندڕەوانەوە دوای ئەو گەمارۆیەی داعش بۆ ماوەی زیاتر لەسێ مانگ بەسەریدا سەپاندی، ئەمڕۆش بەورەوە چاوەڕوانی شەڕی داهاتوو دەكات، هەرچەندە دان بەوەدا دەنێت كە شەڕێكی سەخت دەبێت.

فەهداوی بە "نیقاش"ی وت "سوپایەك لەتوندڕەوان لەسەر سنوورە، چونكە ئەو چەكدارانەی رێكخراوەكە كە شەڕەكانیان لەرومادی‌و فەلوجە‌و موسڵ دۆڕاندووە لەوێ كۆبوونەتەوە، چەند رۆژێك لەمەوبەریش هەڵاتووانی شاری رەقەی سوریاش چوونەتە پاڵیان، هەروەها ئەو چەكدارانەشیان چوونەتە پاڵ كە لەناوچەكانی قەلەمونی سەر سنووری سوریا‌و لوبنانەوە بەپێی رێككەوتنێكی نێوان حزبوڵڵای لوبنان‌و داعش گواسترانەوە".

فەهداوی وتیشی: "ویلایەتی فورات دوا ناوچەی جوگرافی ژێر كۆنترۆڵی داعشە لەجیهاندا، هیچ رێگایەكی هەڵاتنیان لەبەردەمدا نەماوە، لەبەرئەوە پێشبینی دەكەین تا كۆتایی بجەنگن، لەوانەیە شەڕەكان ماوەیەك بخایەنن بەهۆی سروشتی جوگرافی بیاباناوییەوە، بەڵام دواجار ناوچەكە دەبێتە گۆڕستانی توندڕەوان".

داعش ئەم ناوچەیەی هەڵبژاردووە بۆئەوەی ببێتە بارەگای نهێنی سەركردەكانی‌و گەورەترین كارگەی دروستكردنی بۆمبی لێیە‌و لەوێ پێشوازی لەو خۆبەخشانە دەكرێت كە لەسەرتاسەری جیهانەوە دەچنە ریزی رێكخراوەكە، هەروەها گرنگترین سەربازگەی راهێنانی لێیە‌و سەركردەكانی داعش لەعێراق‌و سوریا لەوێ كۆبوونەوەی دەوری بۆ تاووتوێكردنی بارودۆخی دەوڵەتەكەیان دەكەن.

ئەفسەرێكی هەواڵگری وەزارەتی بەرگری كە پێی باشبوو ئاماژە بە ناوی نەكرێت، دووپاتی دەكاتەوە كە ئەبوبەكر بەغدادی سەركردەی داعش ئێستا لەو ناوچەیەیە‌و لەوبارەیەوە بە "نیقاش"ی وت "راپۆرتە هەواڵگرییەكانی سەرچاوەكانمان لەو ناوچەیە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە چەند رۆژێكە شارەكە رێوشوێنی ئەمنی توند بەخۆوە دەبینێت‌و زۆر جاریش قەدەغەی هاتوچۆ بۆ چەند سەعاتێك لەهەندێك ناوچەدا دەسەپێندرێت، ئەوەش مانای ئەوەیە بەغدادی لەو ناوچەیەیە‌و لەشاری رەقەوە هاتووە كە چەند رۆژێك لەمەوبەر رێكخراوەكە لە شەڕەكانی دژ بە هێزەكانی سوریای دیموكرات لەدەستی دا".

فاكتەری جوگرافیا
شاری قائیم سێ شارۆچكەی بچووك لەخۆدەگرێت كە بریتین لە "رومانە"‌و "كەرابیلە"‌و "عوبەیدی"‌و رووباری فورات دەیكات بە دووبەشەوە‌و دوو هۆز هەژموونیان بەسەر شارەكەدا دابەشكردووە كە ئەوانیش"ئەلبومحەل"‌و "كەربولی"ن، هەروەك پەیوەندی خێزانی عەشایریشیان لەگەڵ ئەلبوكەمالی سوریا هەیە، ئەم دوو هۆزەش لەململانێدان لەسەر هەژموونیان لە شارەكەدا.

ئەو هۆكارە راستەخۆیەش كە وایكردووە داعش ئەم شارە هەڵبژێرێت تا ببێتە دواین قەڵای پارێزراوی‌و بارەگای سەركردەكانی‌و شوێنێكیش بۆ كۆبوونەوە‌و دانانی نەخشەكانی، سروشتە جوگرافیەكەیەتی، چونكە ناوچەیەكی كشتوكاڵی بەپیتە‌و كەشوهەوایەكی مامناوەندی هەیە‌و دانەوێڵە‌و گەنم‌و سەوزەش بەرهەمدەهێنێت‌و ناتوانرێت گەمارۆی خواردنی بخرێتەشەر، چونكە پێداویستی خۆی دابین دەكات.

بەڵام فاكتەری گرنگتر لەرووی سەربازییەوە ئەوەیە رووبەرێكی بەرفراوانی بیابانی بێ دانیشتووان‌و گرد‌و بەرزایی‌و كەندەڵانی هەیە كە دەگونجێت وەك گەنجینەی چەك‌و تەقەمەنی بەكاربێن، هەروەك چەندین تونێلی سروشتی هەیە كە بەدەیان كیلۆمەتر درێژدەبنەوە‌و چەكدارانی داعش دەتوانن لەڕێی ئەو تونێلانەوە لە شاری "قائم"وە بچنە خاكی سوریا بەبێ ئەوەی فڕۆكە جەنگییەكان یاخود فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی تایبەت بە كۆكردنەوەی زانیاری بیانبینن.

قاسم عیساوی كە یەكێكە لە شێخانی عەشیرەتەكانی ئەنبار بە "نیقاش"ی وت: "راستە هێزە ئەمنییەكان ناوەندی هەر شەش شارە سەرەكییەكەی پارێزگاكەیان كۆنترۆڵكردووە (رومادی، فەلوجە، هیت، روتبە، حەدیسە، عانە)، بەڵام توندڕەوان بیابانی بەرفراوانی دەوروبەری ئەو شارانەیان كۆنترۆڵ كردووە‌و مەترسییەكەش لێرەدایە".

هەروەها وتی: "كۆنترۆڵكردنی بیابان فاكتەرێكی سەرەكی دەبێت لە شەڕی داهاتوودا كە ئەوەش ئەركێكی سەختە‌و تەنانەت بۆ هێزەكانی ئەمریكاش سەخت بوو ئەو كاتەی پێش ساڵی 2011 وڵاتیان داگیركردبوو ئەو كاتە فڕۆكەی ئەپاچی‌و دەورییەی زەمینی‌و مانگە دەستكردەكانیان بەكاردەهێنا، ئێستاش توندڕەوان بەباشی خۆیان بۆ شەڕی قائیم ئامادەكردووە‌و لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا بیابانیان بەكارهێناوە بۆ دروستكردنی مۆڵگەی نهێنی".

تەڵەی سوپاكان
ئەو كێشە سەرەكییەی رووبەڕووی سوپا دەبێتەوە دووری شاری "قائیم"ە لە بنكە سەربازییەكانەوە‌و نزیكترین سەربازگەی سوپا 150 كیلۆمەتر لە قائیمەوە دوورە كە ئەویش سەربازگەی "عەین لئەسەد"ە، ئەگەر سوپا بڕیاری جێبەجێكردنی هێرشی وشكانی بدات، ئەوا ئەو ماوە دوورودرێژەی ئەو رێگا بیاباناوییە، سوپا هیلاك دەكات‌و تواناكانی لەرٍێگادا دادەچۆڕێت لەڕێی ئەو هێرشە لەناكاوانەی دەكرێنە سەریان لەلایەن ئەو توندڕەوانەوەی بەدرێژایی رێگاكە خۆیان حەشارداوە.

ئەوەش كە وا دەكات شەڕی داهاتوو تەواو لە شەڕەكانی موسڵ‌و فەلوجە‌و تكریت جیاواز بێت، ئەوەیە گۆڕەپانەكەی لەسەر سنووری سوریا دەبێت‌و ئەوەش تایبەتمەندییەك بە توندڕەوان دەبەخشێت كە بۆ ماوەیەك هەڵبێن بۆ ئەوێ‌و دواتر بگەڕێنەوە، چونكە هێزە عێراقییەكان ناتوانن ئەو سنوورە دوورودرێژە لەگەڵ سوریا بپارێزن كە درێژییەكەی دەگاتە 600 كیلۆمەتر.

شەڕ لەپێناوی سنووردا تەنیا سەربازی نییە، بەڵكو سیاسیشە، شەڕی داهاتووش سەرەتا پێویستی بەهاوئاهەنگی نێوان عێراق‌و سوریا‌و پاشان هاوئاهەنگیكردن لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكان‌و ئێران هەیە، چونكە ئێران چەند ساڵێكە هەوڵ دەدات رێگایەكی زەمینی بدۆزێتەوە لەنێوان خۆی‌و سوریای هاوپەیمانیدا، لەكاتێكدا ویلایەتە یەكگرتووەكان‌و هاوپەیمانەكانی كار بۆ ئەوە دەكەن بەهەر نرخێك بێت ئەوە روو نەدات.