شارپرێس: نیقاش
نوشستی ژنانی عێراق، ئەو ناونیشانە دیارەیە كە ناوەندە سیاسی‌و میللییەكانی عێراقی داگیركردووە لەدوای بڕیارەكەی پەرلەمان بۆ هەمواركردنی ئەو یاسا كۆنەی كاروباری هاوسەرگیری رێكدەخات.
دەنگدانی پەرلەمانی عێراق بۆ بڕیاری هەمواركردنی یاسای باری كەسێتی لەوڵات لە 30ی تشرینی یەكەمی رابردوودا، شەپۆلێك توڕەیی توندی لەنێو عێراقییەكاندا هێنایە ئاراوە كە لەبەردەم هەموو دەوڵەتانی عەرەبیدا شانازی بەم یاسایەوە دەكەن بەوپێیەی باشترین یاسایە مافی زۆری دابێت بەژنان لەمەسەلەكانی هاوسەرگیری‌و میرات‌و لەخۆگرتنی منداڵاندا.
یەكەم یاسای باری كەسێتی مەدەنی لە عێراق لە ساڵی 1959 بە ژمارە 188دەرچووە‌و تا ئەمڕۆش بەركارە‌و پشت بەچەند حوكمێك دەبەستێت كە لەشەریعەتی ئاینییەكان‌و یاسا شارستانییەكان وەرگیراوە‌و بەبێ لایەنگیری مەزهەب‌و ئاینەكانی تێكەڵ كردووە.
لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حسێنی سەرۆكی كۆچكردوویش ئەنجومەنی حوكم كە لەدوای هاتنەناوەوەی هێزەكانی ئەمریكا بەشێك لە بەرێوەبردنی عێراقی گرتەدەست، بڕیاری ژمارە 137ی دەكرد كە داوادەكات ئەم یاسایە هەڵبوەشێتەوە‌و سەرلەنوێ كار بە دادوەری مەزهەبی بكرێت، بەڵام دوای دەرچوونی بڕیارەكە بەماوەیەكی كەم لە ساڵی 2004دا هەڵوەشێندرایەوە ئەویش لەدوای ئەو خۆپیشاندانە بەرفراوانانەی ئەو داوایەیان دەكرد.
حزبە ئیسلامییە شیعە‌و سوننەكان دواتر دەیانجار هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی یاساكەیان دا‌و هەموویان بەهۆی گوشاری رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی لەرێی خۆپیشاندانی جەماوەری بەرفراوانەوە، شكستیان هێنا، بەڵام پێدەچێت ئەمجارە سەركەوتووبووبن لە هەنگاوی یەكەم بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاساكە، هەرچەندە رەنگە هەمواركردنی چەند مانگێكی دوور‌ودرێژ بخایەنێت.
شروق عەبایچی پەرلەمانتاری "رەوتی مەدەنی" لەو بارەیەوە بە "نیقاش"ی وت: "خواستی حزبە ئیسلامییەكان بۆ هەمواركردنی یاساكە سەرپێچی دەستووری‌و یاسایی مەترسیدار لەخۆدەگرێت، چونكە هەمواركردنی یاسای باری كەسێتی كە لەدەستووردا هاتووە لەچوارچێوەی ئەو بڕگانەدایە كە كوتلە سیاسییەكان چەند ساڵێكە لەسەر هەمواركردنیان رێككەوتوون، پێویستیشە بەرلە دەركردنی یاسایەكی نوێ، هەموارەكان یەكلابكرێنەوە".
لەماددەی (41)ی دەستووردا هاتووە "عێراقییەكان ئازادن لە پابەندبوونیان بە باری كەسێتیانەوە، بەپێی ئاینیان یاخود مەزهەبیان یان بیروباوەڕیان یان هەڵبژاردنیان، ئەمەش بە یاسا رێكدەخرێت" بەڵام كوتلە سیاسییەكان لەساڵی 2005دا بڕیاریان دا دەستوور هەموار بكەن، ئەم ماددەیەش یەكێك بوو لەو هەموارانەی دەبووایە پەرلەمان یەكلایان بكاتەوە لە پاڵ چەند مەسەلەیەكی گەورەی دیكەی كێشەلەسەردا، لەوانە شێوازی بەڕێوەبردنی پارێزگای كەركوك‌و دابەشكردنی نەوت‌و دەسەڵات لەنێوان حكومەتی فیدراڵی‌و هەرێم‌و پارێزگاكاندا.
عەبایچی ئاماژە بۆ سەرپێچییەكی یاسایی دیكە دەكات ئەویش ئەوەیە "یاسا نوێیە پێشنیاركراوەكە مەسەلەكانی هاوسەرگیری‌و جیابوونەوە‌و لەخۆگرتنی منداڵ‌و میرات دەداتە دەستەی ئەوقافی ئاینی سەر بە حكومەت نەك دادگا مەدەنییەكانی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری كە ئەمەش دژبەیەكە لەگەڵ بنەمای جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان‌و بنەماكانی مافی مرۆڤ‌و یاسا نێودەوڵەتییە پەیوەندیدارەكان بە پاراستنی مافی ژنان، چونكە رێكخستنی ئەم جۆرە مەسەلانە پێویستە لە دەسەڵاتی دادگاكاندا بێت نەك دەسەڵاتی جێبەجێكردن لەڕێی فەرمانگەكانی ئەوقافی ئاینی شیعە‌و سوننە‌و ئاینەكانی تر".
بە بەراوردێكی سادەش ئەوا ئەو یاسا بەركارەی لە سەردەمی عەبدولكەریم قاسم یەكەم سەرۆكی رژێمی كۆماری لەوڵاتدا پەسەند كراوە، رێگری دەكات لە فرەژنی‌و هاوسەرگیری كچانی منداڵ بە چەند مەرجێكی دیاریكراو نەبێت، هەروەها مافی لەخۆگرتنی منداڵ دەداتە دایك‌و مافیش دەداتە ژن میراتی مێردەكەی وەربگرێت لەكاتی مردنیدا بەپێچەوانەی هەندێك بۆچوونی فیقهی ئاینیەوە كە میراتی خانووبەرە‌و زەوی نادەنە ژن‌و مەیلیشیان بەلای ئەوەدایە مافی لەخۆگرتنی منداڵ بدەنە باوك.
بەڵام دیارترین بڕگەی ئیستیفزازی كە كۆمەڵگەی مەدەنی عێراقی توڕەكردووە ئەوەیە كە پەیوەندی بە تەمەنی یاسایی هاوسەرگیرییەوە هەیە، چونكە یاسای مەدەنی مەرجی ئەوەی داناوە هەردوو هاوسەركە گەیشتبنە تەمەنی باڵق بوون (18 ساڵ) لە كاتێكدا مەزهەبی ئیسلامی هەیە تەمەنی باڵق بوون بە 9 ساڵ دادەنێت، هەندێكیشیان بە 12 ساڵی دادەنێن، ئەمەش ترسی زیادبوونی دیاردەی هاوسەرگیری كچانی منداڵ دێنێتە ئاراوە.
پەرلەمانتار رێزان شێخ دلێر ئەندامی لیژنەی ژنان‌و خێزان لە پەرلەمان پێیوایە هەمواركردنی یاسای باری كەسێتی نشوستێكە بۆ مافەكانی ژنان لە عێراق‌و لەوبارەیەوە بە "نیقاش"ی وت: "پێشنیاری یاسا نوێیەكە هانی هاوسەرگیری كچانی منداڵ دەدات‌و هەڵسوكەوتەكانی رێكخراوی داعشمان بەبیر دێنێنێتەوە بەرامبەر بە كچان كە كچانی منداڵی ناچار دەكرد شوو بە ئەندامانی بكەن ئەو كاتەی لە موسڵ‌و رەقە بوون".
چەند رۆژێكە بەدەیان رێكخراوی كۆمەڵی مەدەنی‌و چالاكوانانی بواری مافەكانی ژنان دەنگی خۆیان كۆدەكەنەوە بۆ رێگریكردن لە پەسەندكردنی یاسا نوێیەكە، عێراقییەكانیش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هاشتاگی #نا - بۆ هاوسەرگیری - كچانی منداڵ، یان دەستپێكردووە‌و چەندین پەیجیش لە فەیسبووك دروستكراون بۆ بەگژداچوونەوەی ئەو یاسایەی بە ستەمكار بەرامبەر بە ژنانی دادەنێن.
زۆرێك لە عێراقییەكان لەم رۆژانەدا باس لە پاشەكشەی رۆڵی ژنان لە كۆمەڵگە‌و سیاسەتدا دەكەن، چونكە بەگوتەی چالاكوانی مەدەنی هەنا ئەدوەر سەرۆكی كۆمەڵەی "ئەمەل" جەنگ‌و قەیرانەكان بەردێژایی 10 ساڵی رابردوو كاریگەری نەرێنیان لەسەر بەشداری سیاسی ژنان لە حكومەت‌و پەرلەمان‌و دامەزراوە رەسمییەكاندا هەبووە.
ئەدوەر بە "نیقاش"ی وت: "هەوڵی حزبە ئیسلامییەكان بۆ دەركردنی یاسایەكی نوێی باری كەسێتی هاوكات بوو لەگەڵ پاشەكشەی رۆڵی ژنان لە ژیانی سیاسیدا، چونكە لەساڵی 2004دا ژنان لە زۆر پۆستی حكومیدا بوون، بەڵام ئەو بەشدارییە دوای 10 ساڵ بەشێوەیەكی ترسناك كەمبووەوە، ئەوەش ئاماژەیەكی مەترسیدارە بۆ بەرجەستەبوونی كۆمەڵگەیەكی پیاوسالاری لە وڵاتدا".
بۆ نموونە چەند ساڵێك لەمەوبەر رێژەی ژنان لە وەزارەتەكانی دارایی‌و پەروەردە‌و تەندروستی زیاتر لە 50%ی كارمەندەكانیان بوو، بەڵام ئەم رێژەیە زۆر پاشەكشەی كردووە، هەروەك سێ مانگ لەمەوبەر پەرلەمان رازی نەبوو دەنگ لەسەر ئەنجومەنی خزمەتی فیدراڵی بدات، چونكە سەرۆكی ئەنجومەنەكە‌و جێگرەكەی لە ژنانی سەربەخۆ بوون‌و سەر بە حزبەكان نەبوون، هەروەها پەرلەمانتاران چەند ساڵێكە رازی نابن یاسای بنبڕكردنی توندوتیژی خێزانی دەربكەن وەك ئەدوەر دەڵێت.
لە یەكەم حكومەتی عێراقدا كە لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حسێن لە ساڵی 2004دا پێكهات‌و بەسەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی بوو، ژمارەی وەزیرە ژنەكان شەش وەزیر بوو، ئەو ژمارەیە لە حكومەتەكەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیران لە ساڵی 2006دا كەمبووەوە بۆ چوار وەزیر، لە ویلایەتی دووەمی مالكیشدا لە ساڵی 2010 ژمارەكە كەمبووەوە بۆ یەك وەزیر، بەڵام لەم حكومەتەی ئێستادا دوو وەزیری ژن هەن كە ئەوانیش عەدیلە حمود وەزیری تەندروستی‌و ئان نافع ئەوسی وەزیری نیشتەجێكردن‌و ئاوەدانكردنەوەیە.
بەڵام لەسەر ئاستی پۆستە باڵاكان ئەوا لە ساڵی 2005دا هەشت ژن پۆستی جێگری وەزیریان وەرگرتووە، ئەو ژمارەیەش لە ساڵی 2013دا پاشەكشەی كرد بۆ تەنیا یەك ژن، ئەمڕۆش تەنیا دوو بالًَیۆزی ژن هەن كە ئەوانیش سەفیە سهێل باڵیۆزی عێراق لە ئوردن‌و ئامال موسا باڵیۆزی عێراقە لە عومان.
مانگی رابردوو پەرلەمان ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی نوێی هەڵبژاردنی دەستنیشان كرد كە لە نۆ كەس پێكهاتووە، بۆ یەكەم جاریشە ئەو ئەنجومەنە هیچ ژنێكی تێدا نییە، چونكە یەكەم ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە ساڵی 2005دا دامەزرا‌و دوو ژنی تێدابوو، لە كۆمسیۆنی ساڵی 2009یشدا یەك ژنی تێدا بوو.
هەنا ئەدوەر دەڵێت: "ئەم ژمارانە زەنگێكی مەترسیە بۆ رۆڵی ژنان لە كۆمەڵگەی عێراقیدا، چونكە پیاوان دەست بەسەر پۆستەكاندا دەگرن‌و ئەو یاسایانە رەتدەكەنەوە كە پشتیوانی ژنان دەكەن" هەروەها دەشڵێت: "ئەگەر ئەو ماددە دەستووریە نەبووایە كە دەیسەپێنێت رێژەی ژنان لە پەرلەمان‌و ئەنجومەنی پارێزگاكاندا 25% بێت، ئەوا كارەسات رووی دەدا".
