چارەنوسی کەرکوک لە نێوان هاوپەیمانی کورد و عەرەبدا

کوردستان

14/01/2018‌ 7022 جار خوێندراوه‌ته‌وه

هاوکار ڕەفیق ڕەحمان
توێژەری سیاسی و بەکالۆریۆس لە زانستە ڕامیارییەکان


کورتەیەک پێش باسەکان
ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، رۆژی 12/5/2018  پەسندکردووە، بۆ ئەوەی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمان و ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق پێکەوە لە یەککاتدا بەڕێوەبچن. ئەوەی گرنگە هەڵبژادنەکانی پارێزگای کەرکوکە، کە هەریەکە لە پێکهاتەی عەرەب و تورکمانی بەباشی خۆیان ئامادەکردووە، لەبەرامبەریشدا هێزە کوردییەکان  پەرتەوازەییان پێوەدیارە، هەریەکە لە گۆڕان و کۆمەڵ و هاوپەیمانی بەیەک لیست لە ناوچە جێناکۆکەکان بەشداری هەڵبژاردن دەکەن، پارتی و یەکێتی و یەکگرتووش هەتا ئێستا لەسەر چۆنیەتی بەشدارکردن یەکلانەبوونەتەوە، هەربۆیە لەم شیکارییەدا شرۆڤەی ئەو دۆخە دەکەین و پێمان وایە بەشداریکردنی کورد بە چەند لیستیک کاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر کەمی بەشداری دەنگدەران و کەمکردنەوەی دەنگەکان، تەنانەت هەتا ئاستی بەفیڕۆچوونی ڕێژەیەکی زۆر لەدەنگ، کە ئەمەش نزمبوونەوەی پێگەی کوردی لێدەکەوێتەوە. سەرباری یەکلانەبوونەوەی پۆستی پارێزگار و قەیرانی ئەمنی و سیاسی کەرکوک، کە هەموویان بەسەریەکەوە کارتی بەهێزن بەدەست پێکهاتەی عەرەب و تورکمانەوە، هەردوولاش خوازیارن دۆخی قەیراناوی کەرکوک هەتا ساتی هەڵبژاردنەکان بەردەوام بێت. هەربۆیە گرنگە کورد لە چارەسەرکردنی قەیرانی سیاسی و ئیداری کەرکوکدا یەکگرتوو بێت، بۆ ئەوەی باجی زیاتری دابەزینی دەنگەکان نەدات.

کەرکوک وەک دۆخێکی تایبەت؛ لە یاسای بریمەرەوە هەتا ئێستا
لەدوای پڕۆسەی ئازادی عێراقەوە، دۆسیەی کەرکوک وەک کێشەیەک، لە نیوان کورد و هێزه‌ عێراقییه‌كاندا یه‌كلایی نه‌ده‌كرایه‌وه‌، هەرچەندە کاریگەری ئەمریکا و پەیوەندی باشی هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان، توانیان به‌شێوه‌یه‌كی كاتی كێشه‌كان هێوربکەنەوە. له‌ یاسای بەڕێوەبردنی  ده‌وڵه‌ت بۆ قۆناغی ڕاگوزاری، لە ماده‌ی (٥٨) و دواتریش له‌ ماده‌ی (١٤٠)ی دەستوری هەمیشەییدا، داهاتووی كه‌ركوك و ناوچە جێناکۆکەکان دیاریكرا،(دواتر کورد خەمساردانە لەگەڵ ئەم مادەیە مامەڵەی کرد، هەتا ئەو کاتەی وادەکەی بەسەرچوو ئیستاش عێراق خوازیارە لە پەرلەمانەوە چارەنوسی کەرکوک یەکلابکاتەوە!). هه‌ر له‌سه‌رده‌می فه‌رمانڕه‌وای پۆڵ بریمه‌رەوە (حاكمی مه‌ده‌نی ئه‌مریكا له‌ عیراق)، كه‌ركوك دۆخێكی تایبه‌تی پێدراوە. ئه‌ویش دوای ئه‌وه‌ی كه‌ به‌پێی یاسای بریمه‌ر بۆ ده‌سه‌ڵاتی ئیتلافی، بڕیاردرا به‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك، ئەمەش پرسێک بوو لە چوارچێوەی سازان  و لەیەکترتێگەیشتندا بوو،  نه‌ك پرسێكی یاسایی، لە نێوان ناوەند و کوردا. 


عێراق هەرگیز سازش لە کەرکوک ناکات
سەرباری ئەوەی قه‌یرانی سیاسی و ئیداری له‌ دوای 2003ەوە، سیمای جیاكه‌ره‌وه‌ی ئه‌م شاره‌یه‌، به‌جیاواز له‌ پارێزگاكانی تر به‌رده‌وام به‌غداد هه‌وڵی داوه‌ كێشه‌ی سیاسی و ئیداری بۆ دروست بكات(ئەمە هەمان سیاسەت و ستراتیژی حکومەتەکانی تری عێراق بووە، بە سوننە و شیعەوە). چونكه‌ حكومه‌تی عێراق هیچ كات ئاماده‌ نه‌بووه‌ سازش له‌ كه‌ركوك بكات، بۆ ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه ‌بەڕێوە ببرێت، پارتە کوردییەکانیش لە لیستی برایەتیدا نەیانتوانییوە سیاسەتێکی یەکگرتوو ونیشتیمانی پەیڕەوبکەن، بەتایبەتی لە دوای ١٦ ئۆکتۆبەرەوە دابەشبوونەکان بە زەقی هەستیان پێکرا و هەتا ئێستا نەیانتوانییوە لەسەر پارێزگارێکی نوێ بۆ شارەکە ڕێکبکەون.

  سیاسەتکردن لەسەر بنەڕەتی زۆرینە و کەمینە
دوای هێرشەکانی داعش بۆ عێراق و هەڵهاتنی سوپای عیراق لە کەرکوک ، وایکرد کوردەکان بە تەنیا دەستبگرن بەسەر ئیدارەی کەرکوک و هێزی پێشمەرگە شوێنی سوپای عێراقی گرتەوە. لەو ماوەیەشدا، چەند بڕیارێک لەلایەن کوردەکانەوە، لە سەر بنەڕەتی زۆرینە و کەمینە دران. کە بوونه‌ هۆی دروستكردنی كاریگه‌ری نه‌رێنی له‌سه‌ر پێكه‌وه‌ ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی، له‌نێوان پێكهاته‌كانی شاره‌كه‌ و زیادبوونی كه‌لێنی تائیفی و ره‌گه‌زی و لاوازبوونی متمانه‌ له‌نێوان پێكهاته‌كان.  هه‌ڵدانی ئاڵای كوردستان له‌سه‌ر دامه‌زراوه‌ ڕه‌سمییه‌كانی پارێزگاكه‌ له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی پارێزگاوه‌، به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی پێكهاته‌كانی تری وه‌ك عه‌ره‌ب و توركمان، وه‌ك پێشێلكاری ده‌ستور و هه‌نگاوی ئیستفزازی هه‌ژماركرا. سه‌ره‌ڕای هه‌ڵوێسته‌ ناوخۆیی و ناوچه‌ییه‌كان و بڕیاری په‌رله‌مان به‌ داگرتنی ئاڵاكه‌، به‌ڵام ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ڕه‌تیكرده‌وه‌ بچێته‌ ژێر باری ئه‌و داواكارییه‌. هه‌نگاوێكی تری تاكلایه‌نه‌ی به‌رپرسانی كورد له‌ كه‌ركوك و حزبه‌ كوردستانییه‌كان به‌تایبه‌ت پارتی دیموكراتی كوردستان و به‌شێك له‌ یه‌كێتی، بریتی بوو له‌ به‌شداری پێكردنی كه‌ركوك و ناوچه‌ دابڕاوه‌كان له‌ ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، ئەم دوو هەنگاوە بەنیسبەت عەرەبەوە تاکلایەنانە لێکدرانەوە، بۆیە سیاسەتی ڕابروودی کورد وایکرد عەرەبەکان باشتر یەکبگرن و بیر لە تۆڵە و سزادان بکەنەوە و بە هاوبەشی بچنە سەنگەری کوردەکانەوە. سەرباری ئەوەی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک و بەرپرسە سیاسی و ئیدارییەکانی کەرکوک، چەندینجار بڕیاری حکومەتی ناوەندیان ڕەتدەکردەوە، ئەمەش هێندەی تر پێکهاتەی عەرەب و دەسەلاتی ناوەندی نیگەرانکرد. بۆیە گرنگە لە داهاتوودا کوردەکان وردتر و نەمتر ماماڵە بکەن و واز لە سیاسەتی نمایشی بهێنن و بە پلان و پڕۆژەی نیشتیمانی لە کەرکوک مامەڵە بکەن.

 

هاوپەیمانی عەرەبی لەبەرامبەر پەرتەوازەیی کوردەکاندا
 لە کەرکوک عەرەبەکان بە سەرۆکایەتی ڕاکان سەعید، پارێزگاری بەوەکالەتی ئێستای کەرکوک، هاوپەیمانییەکیان بە ناوی (هاوپەیمانی عەرەبی لە کەرکوک) ڕاگەیاندووە. کە تییدا ١٠ حیزب و گروپی دانیشتووی کەرکوک دەگرێتەخۆی، بۆ ئەوەی بە سەنگێکی قورسەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی داهاتووی عێراق بکەن. کە بریتین لە (گردبونەوەی کۆماری عێراقی، پارتی چەقی نیشتیمانی، کۆنگرەی نیشتیمانی عێراقی، پارتی حەل، یەکێتی هێزە نیشتیمانییەکان، جەماهیری نیشتیمانی، گردبوونەوەی موقتەدیرون بۆ ئاشتی و بنیاتنانەوە، پارتی عروبیون  و پارتی ئەسالەی عەرەبی). 
ئەم هاوپەیمانییە بە نیسبەت پێکهاتەی عەرەبی کەرکوکەوە باشترین بژاردەیە، بۆ ئەوەی هاوشێوەی پرۆسەکانی دیکەی هەڵبژاردن دەنگەکانیان نەفەوتێت، کە ئەمە یەکەمجارە هاوپەیمانی لەم شێوەیە لە ناو عەرەب پێکبهێنرێت. بۆیە لەم شێوازەدا پێکهاتەی عەرەبی سوننە لە کەرکوک باشتر لەجاران خۆیان ڕێکدەخەن و دەنگی زیاتر و سەنگی زیاتریان دەبێت، ئەمەش بە دڵنیاییەوە قورسایی زیاتریان پێدەدات بۆ وەگیرخستنی دەسەلات لە ئەنجومەی پارێزگای کەرکوک، زیاتر لەوەی ئێستا هەیانە .سەرباری ئەوەی پێکهاتە تورکمانیش، بەرەی هاوپەیمانی تورکمانیان بە سەرۆکایەتی (ئەرشەد سالحی) پێکهێناوە، کە ئەمەش دیسانەوە مەترسییەکی ترە لەبەرامبەر پەرتەوازەیی کوردەکان. چونکە عەرەب و تورکمانەکان یەک دەنوکیان هەیە لەبەرامبەر کوردا.

 شانزەی ئۆکتۆبەر مۆتەکەی یەکێتی  
ڕووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر گەورەترین ڕووداوە لە مێژووی چەند مانگەی یەکێتیدا، کە هەتا ئێستا لە یادەوەری خەڵکی کەرکوکدا لە کارەساتێک  دەچێت کە دوێنێ ڕوویدابێت، کە بە دڵنیاییەوە لەهەڵبژاردنەکاندا باجەکەی وەردەگرێت، چونکە هەر لەیەکەم ڕۆژی ئەم ڕووداوەوە، پێکهاتە کوردییەکانی کەرکوک بە ئاشکرا ڕایانگەیاند کە (لە لایەن یەکێتییەوە فرۆشراون)، یەکێتیش تا ئێستا نەیتوانیوە ئەستۆپاکی خۆی بسەلمینیت.  یەکێتی دوای ئەوەی ١٨ کورسی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ٢٠١٣دا، بەڵام دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا کەرکوک بەشداری کرد، توانی ڕێژەی دەنگەکانی بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزکاتەوە، هەتا ئەم ساتەش یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان، خاوه‌نی زۆرینه‌ی ڕه‌های ده‌نگده‌رانی شاره‌كه‌یه‌، ئەمەش دەرخەری ئەو ڕاستییەیە کە مانەوەی یەکێتی بەندە بە کەرکوکەوە، بەڵام دوای ئەو نیگەرانیەیی کوردەکانی کەرکوک لە یەکێتی، کە دەستی هەبووە لە پەلکێشکردنی سوپای عێراقدا،  پێدەچێت بە ئاسانی تێپەڕ نەبێت. تەنانەت نزیک مەودا ئەم باجەی دا، بەوەی پێکهاتەکانی تر پشتگیریان نەکرد، بەوەی کاندیدە دڵخوازەکەی یەکێتی بکرێت بە پارێزگار. ئەگەری زۆریش هەیە، بۆ هەڵبژاردنەکانی داهاتووی ئەم پارێزگایە نە پارتی نە یەکگرتوو، لەگەڵ یەکێتی نەچنە هاوپەیمانییەوە، چونکە ئەو کاتە ڕەخنەکانیان لە سیاستەی یەکێتی بێ ئەرزش دەبێت، تەنانەت دەبنە بەشێک لە سیاسەتی هەڵەی یەکێتیش لەو پارێزگایە.
 


ناکۆکی نێوان پارتی و یەکێتی بەرەو کوێ؟
پارتی دیموکراتی کوردستان لە دۆسیەی کەرکوکدا لەگەڵ یەکێتی ناکۆکیان تێکەوت، دوای ئەوەی هیرشەکانی ١٦ ئۆکتۆبەری بە خیانەت ناوزەندکرد و بۆ ئەم کارەش بەشێکی ناو یەکێتی تاوانبارکرد، دوای ئەوەی نەجمەدین کەریم کەرکوکی بەجێهێشت، هەر زوو دەبوایە کورد پارێزگایەکی نوێی دەستنیشانکردایە. پۆستی  پارێزگاری کەرکووک کە ئێستا لەلایەن کەسێکی عەرەبەوە بە وەکالەت بەڕێوەدەبرێت، هەرچەندە پشکی کوردستانە و لە کوردستانیش پشکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانە، بەڵام تاوەکو ئێستا کۆدەنگی لەسەر دەستنیشانکردنی کاندیدێکی کورد بۆ ئەو پۆستە دروستنەبووە، لیستی برایەتیش دابەشبوونی زۆری پێوەدیارە و پارتی دیموکراتی کوردستان ملنادات بۆ ئەو کاندیدەی یەکێتی دەستنیشانی کردووە. بەهۆی ئەوەی کاندیدەکەی یەکیتی کە (ڕزگار عەلی)یە، ئیمزای لەسەر ڕێکەوتنیک کردووە کە سوپای عێراقی هێناوەتەوە بۆ کەرکوک، (بەڵام لە بنەڕەتدا ئەم کارەی پارتی بۆ ئەوەیە، لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، سەرنجی کوردەکانی کەرکوک ڕابکێشێت). چونکە هەمان سیناریۆی کەرکوک لە نەینەوا ڕوییدا، بەڵام پارتی ڕازی بوو بە دیاریکردنی پارێزگایەکی نوێ بۆ نەینەوا، لەلایەکی ترەوە پارتی بەم هەڵویستەی ویستی ئەوەی هەبوو یەکێتی بە پەلكێشکردنی سوپای عێراق تاوانبار بکات، بۆئەوەی هەست نەکرێت ئەمە لێکەوتەی ڕیفراندۆم بووە، (بە ڕێژەیی لەم چاوبەستییەدا سەرکەوتوو بوو)، هەر لەبەر ئەمە بەرزبوونەوەی دەنگەکانی پارتی لەکەرکوک پێشبینیەکی واقیعیە، بەڵام ئەگەر لەگەڵ یەکێتی لیستی هاوبەشیان ڕاگەیاند، ئەمە دەبێتە هاوبەشبوون لە ڕوداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەردا، ئەمەش قورسترین بابەتە لەبەردەم پارتیدا. لەبەرامبەردا دەبێت یەکێتی مەرجەکانی پارتی   قبوڵ بکات. 
 
پارتی  لەبەردەم هاوپەیمانی یەکێتیدا
هەربۆیە ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان لە ١٦ئۆکتۆبەرەوە، ملی نەدابێت بۆ یەکێتی لە کەرکوکدا، ئەوا پێدەچێت بە ئاسانیش ملنەدات بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانی لەگەڵیدا، خۆ ئەگەر هاوپەیمانیش بکەن دوور نیە پارتی بەمەرج ئەم کارە بکات، ئەستەمیشە بتوانێت یەکێتی پەراوێز بخات،  چونکە یەکێتی پشت بە پارتی دەبەستێت بۆ مانەوەی خۆیی، پارتیش بۆپیکهێنانی حکومڕانیەتی هەرێم پشت بە یەکێتی دەبەستێت. دوای ئەوەی بەرەی گۆڕان و کۆمەڵ و هاوپەیمانی ڕاگەیاندرا، ئەم پێوستییە دوولایەنیە زیاتر دەبێت.  بەڵام بەبێ مەرج ئەم مەسەلەیە تێپەڕنابێت لەلایەن پارتییەوە، ئەگەر بێت و مەرجەکان قورس بن ئەوا پێدەچێت دۆخەکە بۆ پەرتەوازەیی زیاتر بچێت و یەکێتی ڕازی نەبێت.  
 
یەکگرتوو هەم لە کاکڵ هەم لە ناوک بوو
 یەکگرتوو مەیلی لەوەیە بە تەنیا بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پارێزگای کەرکوک بکات،  هەرچەندە یەکگرتوو لە بەرەی پارتییەوە نزیکترە هەتا یەکێتی، ئەو بەئەستەم کاری هاوبەش لەگەڵ یەکێتی دەکات، بەڵام لەگەڵ یەکتردا ڕۆڵیان هەبووە بۆ هێنانەدی بەرژەوەندییەکانی پارتی، هەمواری یاسای سەرۆکایەتی و کاراکردنەوەی پەرلەمان و ڕیفراندۆم سێ سەرەکیترین نمونەن. بەڵام وەک دەبینین یەکگرتوو لە کەرکوک ئەو پەندەی بەسەر هات کە دەلێت" هەم لە کاکڵ هەم لە ناوک بوو"، یەکگرتوو تێدەگات دەنگدەرەکانی لێی ناخوازن بەهەمان تاڵی پارتی ساز لێبدات، بەشێک لەسەرکردایەتییەکەشی هەر دەمێکە ئەو ڕێگایەیان جیاکردۆتەوە کە کۆمەڵ و گۆڕان پێیدا تێپەڕدەبن. 


لیستێکی هاوبەش لە دەرەوەی یەکێتی و پارتی
ناکۆکی و شکستخواردوویی و سیاسەتی شەخسی پارتی و یەکێتی وایکرد،  کوردەکان لە کەرکوک بەیەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکان نەکەن، وەک دەبینین گۆڕان و کۆمەڵ و هاوپەیمانی، بەجیا لە یەکیتی و پارتی لیستی هاوبەشیان بە ناوی (هاوپەیمانیی نیشتمان) ڕاگەیاندووە، سەرۆکایەتی لیستی کەرکوک بە گۆڕان و پارێزگای دیالە بە کۆمەڵ و سەلاحەدینش بە هاوپەیمانی دراوە، ئەمەش وەک بەرەیەکی دژە لەبەرامبەر یەکێتی و پارتی، چونکە ئەوان باش لەوە تێدەگەن کوردەکانی کەرکوک لەهەلوێستی ئەم دواییەی پارتی و بەتایبەتیش یەکێتی نیگەرانن، بۆیە دەشێت وەک تۆڵە کردنەوەیەک لیستێک لەدەرەوەی ئەم دوو پارتە هەڵبژێرن، سەردانی ئەم دواییە گۆڕان و کۆمەڵ و هاوپەیمانی لە وەفدێکی هاوبەشدا بۆ بەغداد و کۆبوونەوەیان لەگەڵ عەبادی، ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە باس لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوو کراوە و دەشێت عەبادیش ئەم هاوپەیمانییە وەک بەدیلێکی دورمەدای پارتی و یەکێتی ببینێت، بەدووریش نازانرێت هەتا دوای هەڵبژاردنەکان هەولێر و بەغداد ڕێکنەکەون، هەتا ئەوکاتەی لەگەڵ ئەم سێ لایەنە دەگاتە ڕێکەوتن، بە دڵنیاییەوە ئەمەش هەڵبژاردنەکان یەکلایی دەکاتەوە.  بۆ سزادانی پارتی و بەتایبەتیش یەکێتی ئەم هاوپەیمانیە گرنگە.

 کەرکوک لە لیواری دۆڕاندا
  وەک دەیبینین هەتا ئیستا دۆسییەی ئەمنی و ئیداری شارەکە لە دەستی کوردا نیە، عەرەبیش وەک کارتێکی بەهێز بە وەکالەت پۆستی پارێزگاری کەرکوکی بەدەستەوەیە، یەکێتی تەنانەت نەیتوانییوە قەناعەت بە تورکمانەکانیش بهێنێت، زیاتر لەوەش لە ڕازیکردنی   یەکگرتووشدا  شکستی هێناوە، بە پێچەوانەوە هەردوو بەرەکە تورکمانەکان بە ئیعازی تورکیا و یەکگرتوو بە سروشتی حاڵ، لەگەڵ پارتیدا هەماهەنگی و یەکترنزیکیان هەبووە. سیاسەتی پارێزگاری پێشوو بە یەکجاری پێکهاتەی عەرەب و تورکمانەکانی نیگەران کردووە، ئاوارەبوونی بەشێکی زۆر لە خێزانە کوردەکان و پەرتەوازەیی کورد لە هەڵبژاردنەکانی داهاتووی ئەو پارێزگایە، هێدەی تر دۆخەکەی ئاڵۆزکردووە.  ئەگەر بێت و یەکێتی ئەم دۆخە چارە نەکات، کە بەڵنیاییەوە بە پارتی و یەکگرتوو دەکرێت(چونکە تورکمان و عەرەبەکان ملیان نەدا)،  ئەوا لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا دەنگەکانی بەشێوەیەکی بەرچاو دادەبەزێت(کە دور نیە ئەمە سیاسەتی پارتی و یەکگرتوو بێت بەرامبەر بە یەکێتی)  و دەنگی کوردیش بە گشتی لەدەست دەچێت و پێکهاتەی عەرەب بە درێژکردنەوەی ئەم دۆخە ئەمنی و سیاسییە ئێستاوە سودمەندی سەرەکی دەبن. ( واتا بوونی پارێزگایه‌كی به‌وه‌كاله‌تی عەرەب و ڕاپه‌راندنی ئه‌ركه‌كان به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، تا ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی پارێزگا).
  
  دەرئەنجامی کۆتایی
لە ئێستادا دەسەڵات لە کەرکووک سەربازییە و لەلایەن بەغداوە بە تاکلایەنە بەڕێوەدەبرێت، بۆ گۆڕینی دەسەڵات و جارێکی دیکە دابەشکردنەوەی پۆستەکان، هەڵبژاردنی مانگی پێنجی داهاتوو، خاڵی یەکلاکەرەوە دەبێت. هەربۆیە گرنگە کوردەکان پێش هەڵبژاردن لەسەر دیاریکردنی پارێزگار ڕێکبکەون، چونکە ئەگەر بەدەست عەرەبەوە بێت دەبێتە بانگەشەیەکی گرنگی هەڵبژاردن بۆیان و لەهەمان کاتیشدا دەبێتە بێهیواکردنی کوردەکانی لە هەڵبژاردن. ئەمە بێجگە لەوەی لەئێستادا دۆسییەی ئەمنی و ئیداری شارەکە لە دەستی کوردا نیە، سەرباری ئەوەی کوردەکان نەیانتوانیوە هاوشێوەی عەرەبە سوننەکان بەیەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن(تەنانەت وەک تورکمانەکانیشان پێنەکرا) ئەمەش بە دلنیاییەوە بۆ سیاسەتی خراپی پارتی ویەکێتی دەگەڕێتەوە لەو پارێزگایە، کە ئەمەش هێندەی تر دەنگەکانی کورد بەفیڕدەدات، نەگەڕانەوەی ئاوارە کوردەکان بۆ شوێنی خۆیان، دیسانەوە بەربەستێکی دیکەیە لەبەردەم کوردا، لەبەرامبەردا عەرەب بە سیاسەتێکی نیشتیمانی ودیراسەکراوەوە دەچنە هەڵبژاردنەکانەوە و سود لە پەرتەوازەیی هێزەکوردییەکان دەبینن، تا ئەوەی لە داهاتوودا لە پارێزگای کەرکوک پۆستە ئەمنی و ئیدارییەکان مسۆگەر بکەن،  هاوسەنگی هێز لەسەر حسابی کوردەکان و لە بەرژەوەندی خۆیان یەکلابکەنەوە. بۆیە گرنگە کوردەکان بە هۆشیاریییەوە لەگەڵ دۆخەکە مامەڵە بکەن، پەرتەوازەیی و ناڕێکخروایی خۆیان پێش پرۆسەکە لەبەرچاوەبگرن. ئەگەر یەکێتی و پارتی و یەکگرتووش نەچنە لیستی هاوبەشی گۆڕان و کۆمەڵ و هاوپەیمانیەوە، ئەوا هەڵەیە سەربەخۆ و بەجیا بەشداری هەڵبژاردن بکەن، نەک سەربەخۆ بەجیا بچنە پڕۆسەکەوە(وەک ئەوەی ئیستا هەستی پیدەکرێت)، چونکە ئەمە نەلەبەرژەوەندی خۆیانە، نە لەبەرژەوەندی دۆسییە کەرکوک دایە، کە مەسەلەیەکی سەروو نیشتیمانییە بە نیسبەت کوردەوە.
 

 
لە نوسینی ئەم بابەتەدا سودم لەم سەرچاوانە بینی:
١: فەرهاد حەسەن عەبدولا، قه‌یرانی ئیداری كه‌ركوك: سیناریۆكانی چالاككردنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكه‌، ناوەندی کوردستان بۆ توێژینەوە لە ململانێ و قەیرانەکان، وادەی بڵاوکردنەوە 19/11/2017. 
٢: تشكيل قائمة التحالف العربي في كركوك برئاسة المحافظ راكان سعيد، موقع اخبار العراقـ تاريخ النشر11/1/2018.
٣: الخلافات واضحة في التحالف الشيعي ابرزها عملية تسجيل التحالفات لخوض الانتخابات المقبلة، موقع الشرق الأوسط.
٤: إدارة كركوك والأحزاب الكردستانية بالمحافظة تجدد المطالبة، موقع النهار.2017.
٥: الأحزاب الكردستانية في كركوك تعمل على تشكيل قائمة مشتركة، موقع بغداد بوست. 
٦: أزمة كركوك.. هل تلاشى الحلم الكردي؟ موقع الجزيرة، تاريخ النشر 18/10/2017. 
٧: الانتخابات العامة بالعراق في مايو 2018... والعبادي يطمح لولاية ثانية، موقع العربية، تاريخ النشر 22 أكتوبر 2017.
8: Alliances Announced For Iraq’s 2018 Elections, musings on Iraq,  January 12, 2018.
9: A vote of contention in Iraqi Kurdistan, stratfor, sep 26,2017.
10: Kirkuk: A crisis waiting to happen, with consequences for region, October 17, 2017, CNN.
11. A new war in Iraq, now between Shia Arabs and Kurds, economist, Oct 16th 2017.
Secure: diplomatic magazine.