شارپرێس:
سەرباری ئەوەی دۆناڵد ترامپی سەرۆكی ئەمریكا لەدیسەمبەری 2017 وەك بەجێگەیاندنی بەڵێنی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكەی، دانی بەوەدانا‌ قودس پایتەختی ئیسڕائیلە ؛ بەڵام ئەو بەڵێنانە داننان بە سەروەری ئیسڕائیل لەخۆ ناگرێت بەسەر جۆلانەوە كە بە گوێرەی ڕێساكانی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت بەوەی داگیركراوە، ئیسڕائیل هیچ شەرعییەتێكی نییە دەستی بەسەردا بگرێت. نەتەنیاهۆی سەرۆك وەزیرانی ئیسڕائیلیش هەوڵیدا بەرگێكی شەرعی بەبەر ئەو بڕیاردا بكات بەو پاساوەی ئیسڕائیل خاوەن مافی ئاینی و مێژووییە لە جۆلان. لەم سۆنگەیەوە دەكرێت بڵێین كە پاڵنەرەكانی ئەو بڕیارە فرە و جۆراوجۆرن، تەنها و تەنهاش پاڵپشتییەكی لۆجستی ئەمریكا نییە بۆ ئیسرائیلی هاوپەیمان، یان پشتیوانی بێت بۆ نەتەنیاهۆ لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكەی.

پاڵنەری ئاشكرا
لۆژیكی نییە لەناكاو تڕەمپ بێ هیچ پلانێكی پیشوەخت ئەو بڕیاری دابێت. لە لایەكی دیكەوە لەوانەیە ئەو بڕیارە لێكەوتی نەرێنی بۆ سەر واشنتۆن هەبێت لە ناوچەكەدا، دۆخی نەتەنیاهۆش لە هەڵبژاردنەكانی ئایندە خراپ نییە و زۆرینەی راپرسییەكان دەڵێن هەڵبژاردنەكە دەباتەوە، بۆیە وا بە ئاسانی پاڵنەری پشت ئەو بڕیارەی ترەمپ نازانرێت.

دەكرێت ئەو بڕیارەی تڕەمپ ببەستینەوە بە دوا پەرەسەندنەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك كۆتایی داعش و كشانەوەی ئەمریكا لە سوریا و ڕاگەیاندنی پلانێك بۆ چارەسەری یەكجارەكی كێشەی عەرەب – ئیسرائیل. سەرباری ئەوەی هەندێك پێیان وایە ئەو بڕیارەی ترەمپ دەبێتە هۆی بەهێزكردنی هاوپەیمانی نیوان سوریا و ڕوسیا و ئێران، بەڵام دەگونجێت پێچەوانەكەی ڕاست بێت، ئەمەش ئەوەیە كە ترەمپ هەوڵی بۆ دەدات، چونكە سەرۆكی سوریا ناچار دەكات دووبارە بیر لە سوودبەخشی بەردەوامبوون و مانەوە لە میحوەرێكی لەرزۆكی وەك میحوەری ئێران ڕوسیادا بكاتەوە‌، ئەو میحوەرە هێزی ئەوە بە سوریا نابەخشێت كاریگەری هەبێت بۆسەر ئەو پرسانەی جێگەی گرنگیپێدانی ئێستای سوریان و لەوانەش گێرانەوەی سەرجەم ئەو خاكەی لەبن دەستی سەروەری سوریا نەماون،  پرسی دووبارە بنیاتنانەوەی سوریا و گێرانەوەی جۆلان.

وادیارە كە تڕەمپ پشت بە تاكتیكێكی هاوشێوەی تاكتیكەكەی ڕیتشارد نیكسۆنی سەركی ئەمریكای پێشوو دەبەستێت كە هەوڵیدا لە ساڵی 1967 پاڵ بە میسرەوە بنێت، تاوەكو لە هاوپەیمانی یەكیەتی سۆڤیەت بچێتە دەرەوە، بۆ ئەوەی سینای دەستكەوێتەوە، بەوەی بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە بە هاوپەیمانی لەگەڵ یەكیەتی سۆڤیەت میسر ناتوانێت سینا بگێڕێتەوە، تڕەمپیش هەمان مەبەستی هەیە و دەیەوێت بەم هەنگاوەی بە سوریا بڵێت كە ڕوسیا و ئێران بە دەست دۆخێكی ئابووری سەختەوە دەناڵێنن و دەستەوەستانیشن لە ڕووبەڕووبوونەوەی هاوپەیمانی ئەمریكی – ئیسرائیلی لە ناوچەكە، بۆیە مۆسكۆ و تاران ناتوانن یارمەتیدەریبن لە بەردەوام بون لە فەرمانڕەوایكردنی سوریا و دووبارە یەكگرتنەوە و بنیاتنانەوەی سوریا. بە واتایەكی دیكە دەبێت دیمەشق لە نێوان میحوەری ئیرانی – ڕوسیا و میحوەری ئەمریكادا یەكیان هەڵبژێرێت، بە میحوەری یەكەمیان (ئیران-ڕوسیا) دەتوانێت هەڕەشە لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات، بەڵام بۆی سەخت دەبێت ئامانجەكانی بێنێتەدی، بە میحوەری دووەمیشیان پشتیوانی ئەمریكای دەست دەكەوێت بەوەی ڕوسیا لە ناوچەكە وەدەرنێن.

سەرباری ئاڵۆزی سیناریۆكانی پشت بڕیارەكەی تڕەمپ سەبارەت بە جۆلان، بەڵام دوور نییە ترەمپ ئەو پرسە وەك پرسەكانی دیكەی سیاسەتی خاجی، بە لۆژیكی مامەڵەكان كۆتایی پێ بێنێت، نەوەك بە گوێرەی ڕاستییەكانی سەر ئەرزی واقع و دۆخی گفتوگۆكان و بینینی ڕۆلی نیوانگیری لە هەندێك كاتدا.

هەڵوێستی ئیسڕائیل
دوای بڕیارەكەی تڕەمپ نەتەنیاهۆی سەرۆك وەزیران ئەوەی دووپات كردەوە كە مافی ئاینی و مێژووییان لە جۆلان هەیە و ووتی: (( ئەو خاكە هی ئێمەیە، ڕەگی مێژووییمان لە جۆلان هەیە، كە لەوێ هەڵكوڵێن بكەیت، كڵێسایەكی جوولەكە دەدۆزیتەوە، مافی بەرگری لەخۆكردنی ڕەوامان هەیە و سەرۆك تڕەمپیش دانی بەوەداناوە)).

قسەكانی نەتەنیاهۆ لە كۆنگرە ڕۆژنامەوانییەكەی لە تەلئەبیب لە میانەی كۆنگرەی ساڵانەی پەیوەندییە گشتییەكانی ئەمركیا – ئیسڕائیل ( ئەیباك) لە واشنتۆن،  زۆر جیاوازتر نەبوو لەوەی پێشووی، لە قسەكانیدا سوپاسی سەرۆك تڕەمپی كرد، ووتیشی هەرگیز دەست لە جۆلان هەڵناگرین و بەشێكە لە ئیسڕائیل، ئەوەێ بۆ ئێمە گرنگە بۆ بەرگری لە مێژووی خۆمان)) ، ئەمەش واتای ئەوەیە نەتەنیاهۆ لەوەش زیاتری گەرەكە بەوەی ئەو بڕیارە هەر تەنیا دانپێدانان نەبێت بە سەروەری ئیسڕائیل، بەڵكو دانپێدانانێكیش بێت بە ڕایەڵەی مێژووی جووەكان لە جۆلان و داننان بە مافی ئاینی و مێژووی جووەكان لەو ناوچەیە.

هەڵوێستی ئەنقەرە لەمەڕ بڕیارەكە
لەوانەیە كاریگەری ئەو بڕیارە بپەرێتەوە ناو گۆڕەپانی توركیاش، لە ڕوویەكەوە ئەنقەرە پاساوەكانی تڕەمپ دەقۆزێتەوە بەوەی پشتیوانییە لە ئاسایشی ئیسڕائیل ، ئەنقەرە گەرەكیەتی بڵێت توركیاش مافی ئەوەی هەیە دەست بەسەر هەندێك خاكی سوریادا بگرێت بۆ پاراستنی ئاسایشی سنوری خۆی لە باكوی ووڵات، دواتریش ئەمە بەكاربێنێت بۆ سازشكردن لەگەڵ میحوەرەكانی دیكە لە ناوچەكه ‌و لە سەرووی هەمووشیانەوە ئیسڕائیل. 

ئەنقەرە پێی وایە ئەو بڕیارە ڕۆڵێكی هەریمی فراوانتری بۆ دەرەخسێنێت، بۆیە مەولود چاوش ئۆغڵۆی وەزیری دەرەوەی توركیا گووتی كە ووڵاتەكەی لە هەموو كۆڕ و كۆبوونەوە نێودەوڵەتییەكاندا بە نەتەوە یەكگرتووەكانیشەوە، ڕۆڵی خۆی لەو بارەوە دەگێڕێت و دژی بڕیارەكەی تڕەمپ دەوەستێتەوە بە داننان بە سەروەری ئیسڕائیل بەسەر جۆلانەوە.

ئەو هەڵوێستەی توركیا ناكۆكییەكانی لەگەڵ واشنتۆن فراوانتر دەكات، ناكۆكییەكان فراوانتریش دەبن ئەگەر واشنتۆن پێشدەستییەكەی خۆی بۆ چارەسەری كێشەی عەرەب - ئیسڕائیل بخاتەڕوو كە توركیا هیچ ڕۆڵێكی تێدا نابێت لە ڕێكخستنەوەی كارتە ناوچەییەكان، بۆیە بڕیارەكەی تڕمپ بە شێوەیەكی كاتی پاڵ بە توركیا و ڕوسیا و ئێرانەوە دەنێت لە بارەی پرسی سوریاوە لیكتێگەیشتنی زیاتریان هەبێت، بەڵام ئەو لێكتێگەیشتنانە بەردەوان نابن، لەوانەشە بە زوویی ناكۆكییەكانی نێوان ئەو هاوپەیمانییە لەرزۆكە دەركەون، بە تایبەتیش كە كردنەدەرەوەی ئیران و ڕوسیا لە سوریا ئامانجە ستراتیژییەكی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیەتی.

سەرچاوە: پێگەی ئەلەكترۆنی موستەقبەل
 وەرگێرانی : لوقمان حاجی قادر