شارپرێس: 
ئاژانسی هەواڵی عێراقی وتاری نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان لە عێراق (جینین هینیس) لەدەسپێكی كۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایش بڵاوكردەوە، كە لەدەقەكەیدا چەند تەوەرێك باس كرا.

نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان جگە لەوەی رایگەیاند، بەغداد كرانەوە بەخۆیەوە دەبینێت.. حكومەت رووەو دژایەتی كردنی گەندەڵی هەنگاو دەنێت.. دۆخی عێراق رووەو باشتر بوونە، باسی لەدۆسییەی ئەنفالیش لەئەنجوومەنی ئاسایش كرد.

ئەندامانی بەڕێزی ئەنجومەنی ئاسایش، 
ئەمەوێ باس لە سەردانی ئەم دواییەم بكەم بۆ یەكێك لە گۆڕە بە كۆمەڵەكان لە بیبانی سەماوە بە یاوەری سەرۆك كۆماری عێراق بەرهەم صالح، ئەو گۆڕانە گەواهیدەرێكی زۆر بەهێزن لەسەر تاوانە توقێنەرەكانی سەدام حسێن بەرانبەر رۆڵەكانی گەلەكەی، لەو دۆخەشدا بەرانبەر بە گەلی كورد.

ئەزمونەكە زۆر كاریگەرە، جارێكی تر ئەوە دووپات دەكاتەوە كە رابردووی عێراق بە توندوتیژی و نەبونی یاسا جیادەكرێتەوەو كاریگەری لەسەر ئێستاش داناوە، بەلام ئەو ئەزمونە ئەوەی روون كردۆتەوە وەرچەرخان لە عێراق لە دیكتاتۆریەتەوە بۆ دیموكراتی لە سەدەی بیست و یەكەم لە دەرەوەی رواڵەتە ناسراوەكان بوە.

بەڵێ، بۆ ئەوەی دیموكراتی بە راستی بهێنرێتە دی ، پێویستی بە كات هەیە، كاتێكی زۆرو كارێكی تاقەت پرۆكێن.

جەنابی سەرۆك.. پێویستە لەسەرمان دان بەوەدا بنێین ململانێی سیاسی ناوخۆ لە ئێستادا بەربەستێكی قورسە، دوای تێپەڕینی ساڵێكی تەواو بەسەر هەڵبژاردنە گشتیەكاندا، تا ئێستا پۆستی وەزارەتە گرنگەكان پڕنەكراونەتەوە: ئەوانیش ناوخۆو بەرگری و داد و پەروەردەیە، تا ئێستا حزبە سیاسیەكان ئامادەنین سازش بۆ یەكتری بكەن.

بەڵام دەبێ تێگەیشتن بۆ ئەوە هەبێت سازشی سیاسی بەڵگەی لاوازی نییە، بەڵكو لە واقیعدا بەڵگەی پێگەیشتنی سیاسیەو لە پێداویستیەكانی توانایە بۆ خۆ راهێنان.

بە لەسەرخۆیی بەلام دڵنیام لە ئێستادا سەرۆك و ئەندام و سەرۆكی لیژنەو بڕیاردەرەكان دیاری دەكرێن،ئەمەش بەربەستێكی سەرەكی راستەوخۆ بوە بۆ كاری پەرلەمانی، ئەمە تاكو ئێستا تەواو نەبوە، بەلام ئێستا كاتی هاتوە تەواو بكرێت، هەتاكو ئێستاش یاسا گرنگەكان چاوەڕوانی پەسەند كردنن.

دەربارەی دانوستانەكانی پێكهاتنی حكومەتی هەرێمی كوردستان، پێم خۆشە پێتان رابگەیەنم پێشكەوتنێكی گرنگ لەم دوایەدا بەدی هاتوە، دوای 218 رۆژ لە دانوستان لە بەرواری 5ی ئایاردا رێكەوتنی پێكهێنانی حكومەت مۆركرا، بۆ ئەوەی لە كێشەی زیاتر بەدوور بێت رەنگە حكومەتی نوێ لە مانگی حوزەیراندا ئامادەبێت.

جەنابی سەرۆك، شاراوە نیە ئەگەر بڵێم دەسەلاتەكان و دامەزراوەكان و میكانیزم و كۆسیستەمەكانی عێراق تا ئێستا لە تێكۆشاندان دژی كێشە قوڵەكان و وەلامدانەوەی خێرا و بەهێز لەلایەن حكومەتەوە هەیە بۆ پێداویستیە سەرەكیەكان وەك دووبارە بنیادنانەوەو گەشەپێدان و ئاسایش.

دەكرێ پلانێك دابنرێ بۆ پۆلێن كردنی ئەم كێشانە وەك كۆمەڵێك بەرژەوەندی و باڵی تاكیی، زۆربەی ئەمانەش دەگەڕێتەوە بۆ ناكۆكیە درێژخایەنەكان لە نێوان پێكهاتەكان و كوتلە سیاسیەكان و لە نێوان حكومەتی ناوەندو هەرێمی كوردستان، هەموو ئەمانە بونیان هەیە بە شێوەی تۆڕی دەسەلاتی نهێنی و تایبەت، بە سەربەخۆیی كار دەكەن و ئامانج و مەبەستی زۆر تەسكیان هەیە. بە شێوەیەك لە شێوەكان ئەم دیمەنە ئەو روون دەكاتەوە كە بۆچی تا ئێستا هەلی پێگەیشتی بۆ هەوڵی ئاشتبونەوە نەدراوە.

جەنابی سەرۆك.. لەم چوارچێوەیەدا، پێویستە باسی ئافاتی گەندەڵی بكرێت لەسەر هەموو ئاستەكان لە عێراقدا، گەندەڵی سامانی زۆر بە فیرۆ دەدات كە پێویستە له خزمەتگوزاریە گشتیەكان خەرج بكرێت، ئەو سامانە دەچێتە گێرفانی تایبەتەوە، لە هەمان كاتدا دەبێتە رێگر و بەربەست بەرانبەر چالاكی ئابوری كە دەكرێ پێویستیەكانی پێ دابین بكرێت. هەروەك لە پێشوودا بۆ ئەنجومەنی ئاسایش ئاماژەم پێ دا، حكومەت بە شێوەیەكی روون دەیەوێ لەبەرانبەر ئەم دیاردەیەدا بوەستێتەوە.

سەرۆك وەزیران عادل عبد المهدی رونی كردۆتەوە كە گەندەڵی دیمەن و كەسایەتی مەعنەوی حكومەتی شێواندوە لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێو دەوڵەتی، ئەمە لە واقیعدا زۆر راستە، گەندەڵی تەنها گومان لەسەر میسداقیەتی عێراق دروست ناكات، بەڵكو لەسەر رەگەزەكانی و بەردەوامێتی و وەلامدانەوەو چالاكیەكانیشێتی.

گۆرانكاری لە شەوو رۆژێكدا روونادات، لەبەرئەوە گرنگە تیشك بخرێـتە سەر كێشەی گەندەڵی به بەردەوامییش دووبارە بكرێتەوە، بەدەستهێنانی ئەنجامی بەرچاو دەبێتە بابەتێكی یەكلاكەرەوە لە زۆر لایەنەوە و متمانە بۆ گەلی عێراق دەگەڕێنێتەوە، كە بنەمایەكی كاریگەرە بۆ پێشخستنی سیستەمی دیموكراتی لە عێراق.

جەنابی سەرۆك.. كەرتی نەوت پایەی ئابوری عێراقە، لەگەڵ هەبونی نەوتێكی زۆر كە تا ئێستا پشكنینی بۆ نەكراوەو نەدۆزراوەتەوە، بەلام بۆ بەدەست هێنانی ئەمە ئاڵینگاری زۆر هەیەو دەكرێ چارەسەر بكرێ.

بەكورتی : پێویستە بەرژەوەندی گشتی بخرێتە پێش بەرژەوەندی تایبەت و حزبیەوە، دەكرێ بەمە سەرجەم وڵاتەكە سودی لێ ببینن، لەسەر ئەم بنەمایە، داوا دەكەم یاسای نوێ ی تایبەت بە نەوت و گازو دابەش كردنی داهاتەكان دابنرێت.

جەنابی سەرۆك.. بابەتێكی تر هەیە؛ عێراق ناتوانێ سەرجەم تواناكانی بەدەست بهێنێت مەگەر لە رێی بەشداری كردنی سیاسی و ئابوری و كۆمەلایەتی كاریگەری ژن و گەنجەوە نەبێت.

لەم دواییەدا بەشداریمان لە ژمارەیەك چالاكی كرد، كە تایبەت بوون بە ژن و گەنج لەسەرجەم شوێنەكانی عێراقدا، لەگەڵ ئەوەی ئەزمونێكی سوود بەخش بوو بۆ بەشداربووان، بەلام من هۆشداری دەدەم لەو گۆرانكاریەو تەنها رواڵەتییە. بابەتەكە لە كۆتاییدا پەیوەستە بە تەرجەمەكردنی نیازە باشەكان بۆ كارێكی پۆزەتیف.. بە داخەوە تا ئێستا عێراق وەزیرێكی ژنی دانەناوە.

لە چوارچێوەیەكی تری پەیوەنددار بە ژن و كشانەوە، یاسای رووبەرووبونەوەی توندوتیژی خێران هەیە، ئەمەش كێشەیەكی هەستیار و گرنگە، ئەمەوێ دەستخۆشی لە سەركردایەتی عێراق بكەم بۆ ئەم هەنگاوە گرنگە روەو پەسەند كردنی یاساكە.

ئەم یاسایە پارێزگاری تەواو لە مافی یاساییی و پێویستی و شوێنی حەوانەوە بۆ سەرجەم قوربانیانی توندوتیژی خێزانی پێشكەش دەكات، نەك بە تەنها ژن و كچان. هیوادارم یاسا دانەرەكانی عێراق ئەم یاسایە لەگەڵ دەستوری عێراقدا بگونجێنن؛ كە سەرجەم شێوەكانی توندوتیژی و دەستدرێژی لەنێو خێزاندا قەدەغە دەكات.

جەنابی سەرۆك.. لە چوارچێوەیەكی جیاواتردا و بە گەشبینیەوە رایدەگەینم: لە ماوەیەكی نزیكدا بەغدا بەرەو كرانەوە دەچێت، لە نزیكترین ماوەدا ناوچەی سەوز نامێنێت، سەرۆك وەزیران لەیەكەم رۆژەوە پەیمانی داوە دیوارەكان لابەرێت و شارەكە بۆ خەڵكەكەی بگەڕێنێتەوە.

بە تەواوی هەست بەگرنگی بەردەوامی پاڵپشتی نێو دەوڵەتی فراوان دەكەم، ئەم پاڵپشتیە وا دەكات عێراق رابردوی توندو تیژی  بەجێبهێڵێ و جارێكی تر هەڵنەدێرێ. بە گوزارشتێكی تر، بۆ ئەوەی رێگە لە داعش بگرین و پێیەكی توندی لە عێراق نەبێت، پێویستە میتۆدێكی درێژ خایەن هەبێت.

پرسێكی تر جێگای بایەخ، گەڕانەوەی هەزارن كەسی عێراقی و ناعێراقیە؛ ئەمانە تەنها مەترسی نین بە ئەمن و تواناكان بە تەنها، بەلكو مەترسیەكی مرۆییەو پەیوەندی بە مافەكانی مرۆڤەوە هەیە، ئەمەش بەتەنها كێشەی عێراقی نیە.

ئێمە دەزانن هەندێ وڵات پارێزبەندی لەسەر هەندێ لە هاولاتیەكانی هیە، بەلام جارێكی تر بۆ روونكردنەوە: ئەمە بەتەنها كێشەیەكی عێراقی نییە، ئەگەر بە شێوەیەكی خراپ ئیدارە بدرێت كاریگەری لەسەر هەمومان دروست دەكات لەناوچەكەو بگرە دوور تریش. هەوەرها ئەگەر چارەسەری ئەم كێشە نەكرێت ئەوا زەمینەیەكی لەبار بۆ نەوەیەكی نوێی تیرۆریستان دروست دەبێت.

لە چوراچێوەیەكی فراوانتردا، پێشوازی لە هەوڵی حكومەتی عێراق دەكەم لە چاكسازی كردن لە كەرتی ئەمنی. لەگەڵ ئەوەدا، تا ئێستا زۆر كار ماوە پێویستە ئەنجام بدرێن. دووبارە پێكهێنانەوەی پەیكەری ئاسایشی نەتەوەیی گرنگی تایبەتی هەیە. ئەمەش بە تایبەتی دۆخی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەگرێـتەوە لە ئایندەدا، و یەكخستنی هێزەكانی پێشمەرگە لە هێزێكی ئەمنی یەك هەرێمیدا.

جەنابی سەرۆك.. وەك لە هاوینی رابردوودا بینیمان خۆپیشاندانەكان باشوری ولاتی گرتەوە.. بەهۆی كەمی ئاوو پێداویستیە كۆمەلایەتیەكان.. ئەم كێشەیە ئەگەر چارەسەر نەكرێت هەر دەسكەوتێكیش بەدەست بێت خاپوری دەكات. لەگەل ئەوەی ئەم زستانە بارانێكی زۆر باری- هەندێ جار كارەساتی فراوانی لێكەوتەوە- بەلام پشت بەستن بە باران بارین ستراتیجیەتێكی نیشتمانی بەهێز نیە بۆ ئاو.

لەسەردەمی گۆڕانكاری ژینگەیی بەهێزدا، دەكرێ پلان دابنرێت بۆ سەرجەم دۆخەكانی ژینگەیی، پاشان دانانی بەرنامەیەكی گشتی بۆ گلدانەوەی ئاو و ئیدارەدانی.. هەروەها بۆ بەهێز كردنی ژێر خانی ولات و ئامادەبوون بە شێوەیەكی باشتر بۆ كارەساتی لافاو.

جەنابی سەرۆك.. دڵخۆشم ئەوە رابگەیەنم سەركردایەتی عێرقا گفتوگۆكانی لەگەڵ هاوتاكانیان بەردەوامە بۆ جێگیركردنی حكومەتەكەیان بەوەی هاوبەشێكی باوەڕ پێكراو و بەتوانان. هەر بەراستیش، دەكرێ عێراق بنەمایەكی سەقامگیری ناوچەكە بێت، لە جیاتی ئەوەی گۆرەپانی ململانێ بێت، دەكرێ عێراق رووبەرێك بۆ ئاشتی هەرێمایەتی برەخسێنێت و سەرەتایەك بێت بۆ گفتوگۆی ئاسایشی هەرێمایەتی.

لەهەمان كاتدا، نابێ ئەوەی لە یاد بكەین عێراق روبەرووی ئالینگاریی مەترسیدار دەبێتەوە لە ریگرتن لەوەی خاكەكەی ببێتە شانۆی ململانێ جیاوازەكان.
جەنابی سەرۆك.. 29 ی نیسان نەتەوە یەكگرتوەكان دەستی بە پلانی وەلامدانەوەی مرۆیی كرد بۆ ساڵی 2019، هاوكات لەگەڵ پلانە مرۆییەكانی عێراق. تا ئێستا پێداویستیەكان گەورەن، زۆربەی هاولاتیان رووبەرووی بەربەستی مەترسیدار دەبنەوە لەكاتی گەڕانەوەیاندا بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان.

وەرگێران : حلمی رەسول رەزا