شارپرێس:
پێناچێت هەرێمی كوردستان لەهەنگاوەكانی بۆ سەربەخۆیی ئابووری سەركەوتوو بووبێت‌و ئەوەتا جارێكی تر لەدەرگای بەغدا دەداتەوە.
لەمانگی ئایاری ساڵی 2015 هەرێمی كوردستان بڕیاریدا نەوت بەشێوەی سەربەخۆ بفرۆشێت‌و بۆ ئەو مەبەستەش ئەوكات رۆژانە زیاتر لە 600 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە دەكردو راستەوخۆ دەیفرۆشت، بەڵام گەڕانەوەی هەولێر جارێكی تر بۆ بەغدا بۆ پرسی فرۆشتنی نەوت‌و بودجە كۆمەڵێك پرسیاری دروستكردووە.
هەفتەی رابردوو شاندێكی باڵای هەرێمی كوردستان بەسەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی سەردانی بەغدای كرد، ئەوەش بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەگەڵ بەرپرسانی حكومەتی ناوەندی لەسەر بودجەو نەوت، كە بەپێی قسەی بەرپرسان گفتوگۆكان ئەنجامی باشی هەبووە.
نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەدوای سەردانەكەی بۆ بەغدا رایگەیاند، كە هەرێمی كوردستان لاری نییە لەرادەستكردنی داهاتی نەوت بەحكومەتی عێراق، كە ئەوەش یەكەم راگەیاندنی شكستی ئابووری سەربەخۆیە، كە خۆی ئەندازیاری بوو.
نێچیرڤان بارزانی ئامادەیی حكومەتی هەرێمی دەربڕی، سەردانی بەغدا بكەن بۆ ئەوەی ئەو گرفتانەی لەنێوان هەردوولادا هەن بەڕێگەی گفتوگۆ، وەك ئەوەی لەهەفتەی رابردوو كرا.
شكست لەهەنگاونان بۆ ئابووری سەربەخۆ
بەشێك لەپەرلەمانتاران‌و چاودێرانی سیاسی هەرێمی كوردستان گەڕانەوە بۆ بەغدا بۆ پرسی هەناردەی نەوت‌و پەیداكردنی بەشە بودجەی مانگانە بەشكستی هەرێمی كوردستان ناودەبەن، ئەوەش بەهۆی ئەوەی نەیتوانیوە وەك پێویست بڕیاری هەنگاونان بەرەو ئابووری سەربەخۆ جێبەجێبكات.
ساڵی 2015 دوای زنجیرەیەك كۆبوونەوەی بەرپرسانی بەغداو هەولێر لەسەر پرسی نەوت‌و بەشە بودجەی هەرێم، حكومەتی هەرێم بڕیاریدا نەوت بەشێوەی سەربەخۆ بفرۆشێت، بۆ ئەو مەبەستەش رۆژانە زیاتر 600 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە كردووەو چەند گرێبەستێكیشی لەگەڵ چەند كۆمپانیایەك واژووكرد.
لەئێستاشدا گەڕانەوەی هەرێم بۆ بەغدا پەیوەندی بەو "شكستەوە هەیە، كە ئێستا رووبەڕووی كەرتی نەوت‌و فرۆشتن‌و داهاتی نەوتی هەرێمەوە هەیە، كە چەند ساڵێكە رووبەڕبووەتەوە".
حكومەتی هەرێم بۆیە بڕیاری فرۆشتنی نەوتیدا، چونكە بەوتەی خۆی بەغدا بەشە بودجەی مانگانەی هەرێم نانێرێت، بەپێی رێككەوتنەكەی نێوانیان، بۆیە دەیەوێت لەرێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بەشە بودجەی مانگانەی هەرێم دابینبكات، بەڵام سەركەوتوو نەبوو لەو هەنگاوەو مانگ دوای مانگ قەیرانە داراییەكەی هەرێم قووڵتردەبووە، كە ماوەی چەند مانگێكە بەغدا هاتووەتە سەر هێڵ‌و بوجەی هەرێم دەنێرێت.
چاودێرانی سیاسی پێیانوایە هەرێمی كوردستان لەبڕیارو هەنگاوی فرۆشتنی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ سەركەوتوو نەبووە، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە شكستیخوارد لەهەناردەو فرۆشتنی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ ئەوەش بەهۆی باش ئیدارەنەكردنی ئەو پرسە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە.
چاودێران پێشیانوایە، هەولێر دەستی بەغدای كراوەتر كردووە بۆ زیاتر سزادانی هەرێم لەڕووی داراییەوە، بەوەی بەشە بودجەی مانگانەو بودجەی پارێزگاكان‌و بەشە دەرمانی بڕی، كە ئەمە قەیرانە داراییەكانی بەتەواوی قووڵتركردەوە، بۆیە هەنگاوەكەی هەرێم بە شكست خواردوو ناوبردووە.
بەڵام بەرپرسانی حكومەتی هەرێم رەتیدەكەنەوە، كە هەولێر شكستیخواردبێت لەهەنگاوی فرۆشتنی نەوت، هەروەها گەڕانەوەی هەرێمیش بۆ بەغدا بەحاڵەتێكی ئاسایی دەزانێت، بۆیە جەخت دەكەنەوە، كە هەرێم شكستی نەخواردووە لەپرسی هەناردەی فرۆشتنی نەوت.
هەرێم لەژێر فشاردایە
هەرچەندە بەرپرسانی هەولێر جەخت دەكەنەوە، كە حكومەتی هەرێم بەشێوەیەكی ئاسایی بڕیاری گەڕانەوەی بۆ بەغدا نەداوە لەپرسی هەناردەی نەوت‌و فرۆشتنی نەوت، لەكاتێكدا لەپرۆژە یاسای گشتی بوجەی عێراق، بەغدا چەند مەرجێكی بۆ هەولێر داناوە، تا بەشە بودجەی مانگانەی بنێرێت، كە پێشتر هەرێم ئەو مەرجانەی هەموو رەتكردبووەوە.
بەپێی زانیارییەكان لەئێستادا هەرێم لەژێر فشاردایە، چەند فشارێكی ناوخۆیی لەنێوان لایەنە سیاسییەكان، بەشێوەیەك بڕیارە فرۆشتنی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ زیاتر بڕیارێكی سیاسییە لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە دراوەو لایەنەكانی تریش بەمەرج رازیبوون، بەڵام لەم بڕیارەدا پارتی سەركەوتوو نەبووە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی نەیتوانیوە تەنانەت موچەی مانگانەی فەرمانبەرانیش بەداهاتی نەوت دابین بكات.
جگە لەفشارە ناوخۆییەكان، بەوتەی سەرچاوەكەی حكومەتی هەرێم، هەولێر لەژێر فشارێكی ناوچەیدایە بۆ گەڕانە بۆ بەغدا، بەتایبەتی لەلایەنی ئێرانی‌و توركییەوە، بۆ ئەوەی كێشەكانی هەردوولا چارەسەر بكرێت.
ئەگەری چارەسەرنەكردنی كێشەكان هەیە
بەپێی پرۆژە یاسای بودجەی گشتی ساڵی 2019 عێراق بۆ ناردنی بودجەی هەرێمی كوردستان، حكومەتی عێراق چەند مەرجێكی داناوە، لەوانە پابەندبوونی هەرێم بەفرۆشتنی نەوت‌و ڕادەستكردنی داهاتەكەی بەحكومەتی عێراق، كە دەبێت ڕۆژانە هەرێم 250 هەزار بەرمیل بفرۆشێت، تاكو بەغداش پشكی 17% بودجەی هەرێم رادەستبكات.
هەر لەمەرجەكانی بەغدا بۆ هەرێم هاتووە، دەبێت هەرێم پابەند بێت، بەبڕگەی (ئینفاقی فعلی -خەرجی كرداری) لەداهاتەكانیدا، هەروەها هەرێم رازی بێت بەپشكی پێشمەرگە لەبودجەدا، كە دواتر بەیاسا رێكدەخرێت، هەروەها گەڕانەوەی نەفەقاتی حاكمی، لەگەڵ گەڕانەوەی داهاتی پارێزگاكان بۆ بەغداو بەشداری هەرێم لەپێدانەوەی قەرزە سیادییەكان.
بوونی ئەم مەرجانەو بڕیاری گەڕانەوەی هەولێر بۆ بەغدا گومانی بوونی فشار لەسەر هەرێمی كوردستان زیاتر دەكات، بەڵام ئەم مەرجانەو چەند هۆكارێكی تر ئەگەری جارێكی تر چارەسەرنەكردنی كێشەكان زیاتر دەكات.
لەدانوستانەكانی پێشوو بەغدا چەند مەرجێكی هەبوو بۆ هەرێم بۆ ئەوەی بەشە بودجەی بنێرێت، كە مەرجەكان ئاسایی بوون، بەڵام بەپێی پرۆژە یاسای بودجە ئەو مەرجانەی بۆ ساڵی 2019 دانراون قورسن، بۆیە ئەگەری جارێكی تر رێكنەكەوتن‌و شكستی دانوستانەكان هەیە.
ئێستا حكومەتی هەرێم كۆمەڵێك گرێبەستی نەوتی هەیە لەگەڵ چەند كۆمپانیایەك كە دەبێت پابەند بێت پێیانەوە، بۆیە لەكاتی گەڕانەوە بۆ بەغدا ئەو گرێبەستانە دەخەنە بەردەم بەرپرسانی عێراق، بەڵام بەدڵنیایی حكومەتی عێراق ئەوە رەتدەكاتەوە، ئەوەش بەهۆی خراپی گرێبەستەكانی هەرێم.
هـ ـ ح
