شارپرێس:
لەئێستاوە بۆ كاتی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكا ساڵێكی ماوە، ئێرانیش رەگەزێكی سەرەكییە لە بردنەوە، یان دۆڕاندنی سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترامپ لەو هەڵبژاردنەدا.

رواڵەتی درۆكردن لەگەڵ خەڵك پێش ئەو هەڵبژاردنە روو لەزیادی دەكات، بینیمان چۆن دەستەبژێری سیاسی روسیا بەلەسەرخۆییەوە چاودێری كاندیدی دیموكراتەكان هیلاری كلینتۆنیان كرد لەكاتی گەورەكردنی بانگەشەی ئەوەی روسیا دەستی وەرداوەتەوە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتییەوە (بەرتێكی بەخشیوە) ئەمە لەسەرەتادا، بۆ ئەوەی كارتێكی براوە بێت لە ململانێكردنی ركابەرەكەی دۆناڵد ترامپ لە هەڵبژاردنەكەدا.

بەڵام بە تێپەڕبوونی كات و لەگەڵ هەڵكشانی هیستریاو گرتنەبەری هەنگاوی پراكتیكی لەهەڵمەتە دژەكان بەرانبەر  روسیا، زەردەخەنە لەسەرخۆ و ساناكان بوونە سەرسورمان، بۆ ئەوەی لە كۆتاییدا بگاتە پێشبڕكێی خۆپڕچەككردنی ئەتۆمی و هەندێك جاریش پێكدادانی راستەوخۆ لە نێوان ئەمریكا و روسیا.

ئەنجامی سەرەكی لە كێشەی بەرتیلەكەی روسیادا ئەوەیە، كە دەستەبژێرە سیاسییەكانی ئەمریكا هیچ قەدەغەكراوێك لە بەردەمیاندا نییە بۆ ئەوەی لە دەرەوەی سنورەكەیان قوربانی پێبدەن لە پێناو بردنەوەی دەسەڵات لە واشنتۆن. لەم پێناوەدا هەموو شتێك رێپێدراوە، لە نێویاندا وێرانكردنی هەندێك لە وڵاتان بە تەواوەتی و جەنگی ئەتۆمییش، بۆ مەبەستی گەیشتن بە دەسەڵات. 

جەنگی دژی عێراق و پێش ئەوەش دژی یوگسلافیا و پاشان كێشەی بەرتیل، ئێستاش ناتوانرێ وەها تەماشای پرسی ئێران بكرێت بەوەی پەیوەندی بەهەڵبژاردنەكانی ئەمریكاوە نییە.

لە ئێستادا هیچ كێشەیەكی گرنگ جگە لە هەڵبژاردنەكان لەلای ترامپ بوونی نییە، كەواتە رەنگدانەوەی ئەگەری جەنگ دژی ئێران چۆن دەبێت؟

لەبەهۆی پاشەكشەی ئابووری بەردەمەوە لە جیهان، ئەمریكا تەنیا دوورگەیە تا ئێستا پارێزگاری كردووە لەگەشەی ئابوورییەكەی لە نێو وڵاتانی رۆژئاوادا، لەگەڵ ئەوەشدا دۆخەكە لەرزۆكە، سەرجەم پێنوێنەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن ساڵی داهاتوو ئەم پاشەكشەیە لە ئابووریدا ئەمریكاش بگرێتەوە، هەندێك ئاماژەی تریش هەیە بەوەی تەنیا دابەزینێكی كەم نییە، بەڵكو لە كێشەی ئابووری 2008 دەچێت، ئەو كات پێنوێنەكانی ئابووری دەكەوێت و هەلی سەركەوتنی ترامپیش دەچێتە خوار سفرەوە.

لەم روانگەیەوە، هەر بەریەككەوتنێكی گەورە لە نمونەی داخستنی گەروی هورمز، یان وێرانكردنی ژێرخانی دامەزراوە نەوتییەكانی سعودییە، خێرایی بە پاشەكشەی ئابووری جیهان دەدات، ئەم بابەتەش لای ترامپ جێگای رەزامەندی نییە، دیارە ئەگەری جەنگ لە گەڵ ئێران لە ناواخندا مانای داخستنی گەروی هورمز و وێرانكردنی دامەزراوە نەوتییەكانە. 

واش دەبینرێت كۆسیستەمە رۆكێتییەكانی بەرگری ئەمریكی، كە سعودییە كڕیویەتی توانای پاراستنی دامەزراوە نەوتیەكانی نییە.

ئەگەر بێتوو دۆخی ئابووری ئەمریكا پۆزەتیڤ بێت و هیچ بەربەستێك لەدووبارە هەڵبژاردنەوەی ترامپ دروست نەبێت، سەرۆكی ئەمریكا ئەوەی پێی بكرێت خۆی دەپارێزێت لە تێوەگلانی وڵاتەكەی لەهەر پرۆسەیەكی سەربازیدا دژی ئێران.

خشتەی كاری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لەم دواییەدا ئەولەویەت نییە بەلای ترامپەوە، تا ئەو ڕادەیەی جەنگی بازرگانی لەگەڵ چین ئێستا بەو توندیە نییە، كە رووبەرووی بانكی ناوەندی یەدەگی فیدراڵی دەبێتەوە، كە وای كردووە كلیلی دەرگای نوسینگەی كۆشكی سپی پێ بێت لە ساڵی 2020 دا.

بەوە ئابووری جیهانی روەو كێشەیەكی تر هەنگاو دەنێت، بەهۆی ئەو كێشە كەڵەكەبوانەی كۆبووەتەوە، رەنگە لەوەی 2008 زیاتر بێت، لەبەر ئەوە بانكە ناوەندییەكانی جیهان بەشێوەیەكی بە كۆمەڵێك نرخی سوو لەسەر قەرز كەم دەكەنەوە، لەهەوڵێكدا بۆ پاراستنی گەشەی ئابووری. 

دەبینین بانكی ناوەندی ئەوروپی لەهەفتەی پێشوودا تەنیا بە كەمكردنەوەی سووەوە نەوەستاوە ، بەڵكو سیاسەتی ئاسانكاریشی پەیرەو كردووە، كە دەتوانێت پارە چاپ بكات بەبێ هەبوونی كەل و پەل، ئەمەش وەك هەوڵێكە بۆ دواخستنی كێشەكە.

ئەمرۆ، چوار شەممە، 18 سیپتەمبەر، هاوكاتە لەگەڵ كاتی كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی یەدەگی فیدراڵییە بۆ بڕیاردان لەسەر ئەوەی شوێنی رێكار و نمونەكانی ئەوروپا دەكەوێت، یان نا.بەمانایەكی تر، ئێستا ئەم كارە دەكات یاخود ماوەیەكی تر، كە بابەتێكی حەتمییەو روو دەدات. 

ترامپ دەیەوێت بەهەموو توانایەوە ئەمە رووبدات لە پێش هەڵبژاردنەكان، باشتریشە هەر ئێستا روو بدات.

لە مانگی ئابدا، میلیام دادلی بەرێوەبەری بانكی نیویۆرك بۆ یەدەگی فیدراڵ داوای لە ئەنجوومەنی یەدەگی فیدرالی كرد سیاسەتی ئاسانكاری و كەمكردنەوەی نرخی سوی سەر قەرز رەتبكاتەوە، سەرەرای هەر رێكارێكی تر بۆ هاندانی ئابوری، ئەمەش بۆ رێگرتن بوو لە دووبارە هەڵبژاردنەوەی ترامپ بە سەرۆك. لەو كاتەدا یەدەگی فیدرالی گوێڕایەڵی رەتكردەوە بەهەر پاڵنەرێكی سیاسی، بەڵام ئێستا پرسیارەكە لەوەدایە، ئایە ئەمرۆ كردارو قسە وەكو یەكتری وان؟

لێرەدا دەگەینە ئەوەی دۆخەكە بە 180 پلە هەلبگەرێتەوە. ئەگەر بێت و یەدەگی فیدراڵی بریار نەدات تاكو كۆتایی ئەمساڵ (مانای ئەمرۆ)، بە دەستپێكردنەوەی هاندانی فراوان بۆ ئابوری ئەمریكا، ئەوا پێشبینی هەرەس هێنانی بۆرسەكان دەكرێت، سەرەرای دابەزینی بەرهەمی گشتی ناوخۆیی ئەمریكا لە ئایندەیەكی نزیكدا.

لەم دۆخەدا، ترامپ كارتی سەرەكی گەمە كردن لە دەست دەدات، كە بەردەوام بەكاری دەهێنێ بۆ راستكردنەوەی هەلوێستەكانی دژی دامەزراوەكانی حكومەت؛ ئەویش گەشەی ئابوریە لە سەردەمی ئەودا. ئەبێتە رێگای یەكەمیش بۆ مانەوەی لە دەسەڵاتدا و دەبێتە سەرۆكی جەنگ. لێرەوە ئەگەری جەنگ لە هەڕەشەوە دەبێتە تاكە هەل بۆ ئەوەی جارێكی تر بەسەرۆك هەڵبژێردرێتەوە. هەرچەندە چوارچێوەو مەترسی جەنگ فراوان بێت باشترە بۆ ئەوەی بەكاری بهێنێ لەسەرجەم سەختیەكانی ئابوریدا، بەڵكو بۆ ئەوەشی بتوانێ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی دوابخات.

دیارە كە ئێران هێزی روسیا و چین ی نییە، لەكۆتاییدا ئەمریكا بەسەریدا زاڵ دەبێت، هەرچەندە تێچووی زۆری بوێت لەسەر حسابی ئابوری جیهان. ئێستا ئەمریكا توانیویەتی لە بواری وزەدا پشت بەخۆی ببەستێت، دەركردنی نەوتی سعودیە و ئێران لە بازاڕی جیهانیدا دەبێتە هۆی زیان گەیاندن بە بەرژەوەندی دوو ركابەرەكە ؛ چین و ئەوروپا. بەمانای ئەوەی هەڵگیرساندنی جەنگ بەلای ئەمریكاوە، وەك ئەوە وایە بەبەردێك دوو چۆلەكە بپێكێت.

بەم شێوەیە ئەمرۆ یەكێكە لە رۆژە گرنگەكانی ساڵ، با تەماشا بكەین یەدەگی فیدراڵی ئەمریكی چ بڕیارێك دەدات؛ ئەو بڕیارەی لێكەوتەی دۆخەكان لە جیهاندا و لە ئایندەیەكی نزیكدا دیاری دەكات.

شرۆڤەكاری سیاسی: ئەلیكسەندەر نازاروف
وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا