شارپرێس:
پشێوییەكانی بەغدا، ئەو دۆخە ئیفلیجییەی تووشی بەیروت بووە، ئاگری پشێوییەكانی ئێران، لەم چەند مانگەی ڕابردوو بۆ تاران شۆكهێنەربوو، كە لە ناوخۆی ئێران و ناوچەكانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەخراپی گوزەرا، ئەمانەش بەهۆی جەنگ و دەزگا یاساكارییەكانەوە نەبوون، بەڵكو بەهۆی بزاوتەكانی خۆپیشاندەرانەوە هاتنەكایەوە.
لە سەرەتای هەفتەی پێشوودا و بە هۆی پچڕاندنی ئینتەرنێتەوە، بۆ ماوەی چوار ڕۆژ تاریكی باڵی بەسەر ئێراندا كێشا، كەچی سەنتەری دەسەڵاتی شیعەگەری دەستەوەستانە لەوەی چۆن بەرەنگاری ئەو خۆپێشاندانە ناڕەزاییانەی جەماوەر ببێتەوە.
سەرەتای خۆپێشاندانەكان (هەفتەكانی یەكەم) بەوتاری هێوركردنەوە لە لایەن دسە‌ڵاتدارانی حكومەتەوە دەستییان پێكرد، هێزە ئەمنییەكانیش هەڵوێستیان نەرێنی بوو، بەڵام لە كۆتایی ئۆكتۆبەر زیاتر لە 300 كەس كوژران‌و هەزارەهاش برینداربوون، بەمەش ئاراستەی سەركردەكانی عێراقی پاشكۆی ئێران گۆڕانی بەسەردا هات.
لێرەوە دەنگی گولە و بۆمب و فیكەی وریاكردنەوە، بوونە سیما و خەسڵەتی خۆپێشاندانەكانی بەغدا، زۆرینەی گەنجان بەشداری خۆپیشاندانەكان بوون، ڕوخاندنی حكومەتیش بووە داواكاری یەكەمی خەڵكی.
ئەوەی خۆپێشاندەرانی توڕە كرد، كە دەسەڵاتە پاشكۆكانی ئێران لەو دوو وڵاتەدا (عێراق و لوبنان) جڵەوگیری فەرمانڕەواییان گرتووەتە ئەستۆ، لوبنان لە ڕێگەی حیزبوڵاوە، لە عێراقیش بە هۆی حیزب و میلیشیا شیعەكان، بە تایبەتیش كاتی ئەمریكا لە ساڵی 2011 لە عێراق كشایەوە، ئیدی ئێران بە تەواوی خۆی خزاندە جومگەكانی دەسەڵاتەوە لە عێراق، جەنگی سوریاش دەستكەوتی گەورەی بۆ ئێران تێدا بوو، هەروەها جەنگی دژ بە داعشیش بۆ ئێران خێری تێدا بوو، چونكە بەو هۆیەوە ئێرانی شوێنپێی خۆی لە ڕۆژئاوای عێراق و ڕۆژهەڵاتی سوریا جێگیر كرد.
لەگەڵ هەرەسهێنانی داعشیش لە ساڵی 2015 هەموو ناوچەكە بووە بڵندگۆیەك بۆ پڕۆژەكەی ئێران لەوەی بگاتە بەرزەفڕییە دوورمەوداكانی لە نزیكبوونەوە لە لێوارەكانی دەریای ناوەڕاست و سنووری باكووری ئیسرائیل بەوەی بوو بە خاوەن پشكێك لە بەندەری لازقییەی سوریا و پێگەیەك لەبەرزاییەكانی جۆلانی سوریا، هەروەها هێڵێكی پاڵپشتی لۆجستی وشكانی لە تارانەوە بەرەو عێراق و لەوێشەوەبەرەو سوریا و لوبنان.
لێرەوە دەستكەوتە ستراتیژییەكانی ئێران بە پەیداكردنی هەژموونی زیاتر لە نیشتمانی عەرەبی دەركەوتن لە بەرانبەر ئیسرائیلدا، هاوبەشەكانی ئێرانیش خۆشحاڵی خۆیان نەشاردەوە لەدامەزراندنی كۆمارێكی ئیسلامی لەسەر خاكێكی عەرەبی لە ناوچەكە كە خەونە مێژوویەكەی ئێرانە.
بە گوێرەی قسەی بەرپرسانی هەواڵگری و سەركردە میلیشیا شیعە عێراقییەكان ئەو ڕێگە وشكانییەی بەرەو دیمەشق و بەیروت دەچێت كەمتر گرفتی هەیە، چونكە چاودێریكردنی ئاسان نییە.
بە درێژایی هەشت ساڵی ڕابردوو، دبلۆماتە ڕۆژئاواییەكان بەردەوام مشتومڕیان بوو لەسەر واتای لێكهەڵوەشاندنەوەی هەژموونی ئێرانی‌و حیزبوڵا لە سوریا، ئەو پڕۆسەیە بە سەركردایەتی قاسم سلێمانی و پاسەوانی شۆڕشی ئێرانی بەڕێوەدەچێت.
حیزبوڵا و میلیشیا شێعەكانی عێراق و یەمەن و ئەفغانستان و پاكستانیش لە بەرژەوەندی ئەسەد و بەرژەوەندی ئێران درێژە بە شەڕ دەدەن.
بڕیارەكەی دۆناڵد ترامپی سەرۆكی ئەمریكا بە كشانەوە لە ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەی ئێران و دووبارە سەپاندنەوەی سزای قورس بەسەر تاراندا، خاڵێكی وەرچەرخانی گرنگ بوو دژ بە ئێران، چونكە جەنگێكی ئابوورییە و كاریگەری زۆری بۆسەر ئێران هەیە.
لەگەڵ پاشەكشەكردنی ئابووری ئێرانیش لە ئێستادا، ئیرانییەكان نرخی سوتەمەنییان بەرزكردەوە و ئەمەش ناڕەزایی جەماوەری لێكەوتەوە، سەرباری فشارەكانی سەر ئێران، كەچی هێشتا ئەو ڕژێمە تووشی مەترسی گەورە نەبووەتەوە.
بە گوێرەی قسەی دبلۆماتە ڕۆژئاواییەكان، ئێران بە ئەنقەست پشێوی خستە سوریاوە، تا دەسەڵاتی خۆی بەسەر ئەو ڕێگە ستراتیژییەكەدا بسەپێنێت، كە دەیگەیەنێتە لوبنان.
سوریا ڕێگەشی بە ئێراندا هێزە سەربازییەكانی حیزبوڵا پێشڕەوی بكەن و توانستە سەربازییەكانیان بگوازنەوە سوریا.
جۆن جەنكیز، كە باڵوێزی بەریتانیا بووە لە بەغدا و ڕیاز و دیمەشق و قودسی ڕۆژهەڵات دەڵێت: جاران ناڕەزاییە ئێرانییەكان بۆ بەرگریكردن لە ستەملێكراوان و سزادانی گەندەڵكاران بوو، لە ناوچەكەش دانگدانەوەیەكی باشی هەبوو، بەڵام لە ئێستا دەنگ و سەدای ئەو دیاردەیە لە ناوچەكە بوونی نەماوە و كۆتایی هاتووە.
زۆر لە زانایانی شیعە هۆشداریان لەو بارەوەدا، كە پشێوی ڕوودەدات، ئەمەش لە ئاكامی كاردانەوەی خۆپێشاندەرە عێراقی و لوبنانی و ئێرانییەكان، كە لە دۆخی وڵاتەكانیان بێزارن و ژیانێكی باشتریان دەوێت، بەڵام ئەمجارەیان لە دەرەوەی سایە و سێبەری خومەینی بۆ ئەو ژیانە باشە دەگەڕێن.
ئێستا ئێران تەنیا لە ڕێگەی توندوتیژی هێزە دەتوانێت وویستی خۆی بسەپێنێت، دامەزراوەی ئاینی لە ئێران لاواز بوون و خەریكی هەرەسهێنانن، لەولاشەوە چەپە ئەوروپییەكان وا تەماشای ئێران دەكەن كە قەڵایەكە بە ڕووی ئیمپریالیزمی لیبڕاڵیزمی نوێی ئەمریكا.
لێرەوە ئێران تەنیا و تەنیا بووەتە دەوڵەتێكی سەركوتكەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە دەستەبژێرێكی نەوسنی چڵێس فەرمانڕەایی دەكەن و ئامانجیشیان خزمەتكردنی خودی خۆیانە، بۆیە سەخت و دژوارە وێنای ئەوە بكەین كە سیستەمێكی ئاشتیخوازی سیاسی لە ئێراندا بێتەكایەوە.
سەرچاوە: ئەلمەركەز ئەلكوردی للدراسات
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
