شارپێس:
وازهێنان یان سنووردانان بۆ دەسەڵاتی پاوانخوازی سەرۆك و سەركردەكان لەناو بزووتنەوەی سیاسی و چەكداری كورددا، شتێكی نوێ نییە و تەنیا كورت نەبووەتەوە لەم شەپۆلە وازهێنان و سنووردانانەی لەناو كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان و نەوەی نوێ دا دەركەوتووە لەم بەهارەدا. بەڵكو مێژووەكە دەگەڕێتەوە بۆ شەست ساڵ لەمەوبەر.
شۆڕشی ئەیلول دەسپێك بوو
یەكەم ئەزموونی سنووردانان بۆ دەسەڵاتی بێ ئەندازەی سەرۆك،ساڵی ١٩٦٣ لەناو شۆڕشی ئەیلول دەستپێدەكات. كاتێك ژمارەیەك لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی پ.د.ك دژی تاكڕەوی مەلا مستەفا بارزانی و بڕیاری بێ پرس و ڕاوێژ بە سەركردایەتی، وتیان نابێ حزب بەمجۆرە بەڕێوە ببرێ.
ناكۆكییەكان لە ساڵی ١٩٦٤ گەیشتە ئاستێك كە لە كۆنفرانسێكدا لە ناوچەی شارباژێر كە بە "كۆنفرانسی ماوەت" ناو دەبرێ، بەكۆی دەنگ دەسەڵاتی سەرۆك لە بارزانی سەنرایەوە و ئەندامێتی لە حزبدا هەڵپەسێردرا. كاردانەوەی مەلا مستەفا زۆر توندبوو، هێزێكی چەكداری بە سەرۆكایەتی لوقمانی كوڕی ناردە سەر مەكتەبی سیاسی لە ماوەت و ئەوانیش هەڵكەنران بەرەو ئێران.
ئەمە یەكەم بەریەككەوتنی چەكداریی بوو لە ململانێی سیاسیدا. كە عاقیبەتەكەی بە شەڕێكی ٤٠ ساڵەی ناوخۆیی كۆتایی هات.
شۆڕشی نوێ و جیابوونەوەی نوێ
شۆڕشی نوێ بە سەركردایەتی ی.ن.ك دەستپێكەكەی بە تێكەڵبوونی چەند نەوەیەكی جیاواز هەڵگیرسا. نەوەیەك تەمەنی لە شۆڕشی ئەیلولدا بەسەر بردبوو، نەوەیەكیش لە كۆتاییەكانی ئەو شۆڕشە و نەوەی سێیەم كە تازەبوو لە هیچكام لەو قۆناغانەدا بەشدار نەبووە. بۆیە سێ دنیای جیاواز لەناو قاوغێكدا كۆبوبوونەوە.
سێ ساڵ دوای دەسپێكردنەوەی شۆڕش واتە ١٩٧٩، دەنگی ناڕازی لەناو یەكێتیدا بەرز بوویەوە، ناڕازییەكان دەیانوت پشتگوێخراون لەلایەن سەركردەی یەكەمی شۆڕشەكەوە كە مام جەلال بوو. هەرووەها پێیانوابوو دەسەڵاتێكی زۆر بە تاڵەبانی دراوە و ئەویش لە بەرژەوەندی خۆی بەكاری دەهێنێ. ئاكامی ئەم دەنگە ناڕازییە بە جیابوونەوەی بزووتنەوەی سۆسیالیست كە دواتر بوو حزبی سۆسیالیستی كوردستان – حسك كۆتایی هات.
جیابوونەوەی حسك تەنیا جیابوونەوەیەكی ئاسایی نەبوو، بەڵكو ئەمیش بوو بە جەبهەیەكی تر بۆ شەڕی ناوخۆ و دەیان كەس لەم پێناوەدا بە كوشت دران.
جیابوونەوەی حسك زۆری نەخایاند، لەناو پارتی دیموكراتی كوردستان – قیادە موەقەتە، باڵێك جیابوویەوە بە سەركردایەتی سامی عەبدولڕەحمان و خۆیان بە ستەملێكراو دەزانی لەلایەن كوڕانی مەلا مستەفا ئیدریس و مەسعود بارزانییەوە. ئەمە کۆتایی ساڵی ١٩٧٩ بوو.
سامی دەیوت، خۆی هەڵگیرسێنەرەوەی شۆڕشی گوڵان و قیادە موەقەتە بووە، كەچی كوڕانی مەلا مستەفا هاتوونەتەوە سەر سفرەی حازری و رۆل و پێگەی ئەم بە نادیدە دەگرن.
ئاڵای شۆڕش لەناو شۆڕشدا
وێستگەیەكی تری دەنگە ناڕازییەكانی ناو حزب، گەشەكردنی باڵێك و رەوتێكە لەناو ی.ن.ك بەناوی ئاڵای شۆڕش كە مەلا بەختیار سەركردایەتی دەكرد لە كۆتایی ساڵی ١٩٨٥ بەدواوە.
ئاڵای شۆڕش رەخنەی دەگرت یەكێتی و كۆمەڵە لە سكەی راستەقینەی حزب لایانداوە، سەركردایەتییەكی خۆسەپێن و گوێنەگری هەیە و شۆڕش و كۆمەڵە بەرەو هەڵدێر دەبات. ئەمانیش دژی ئەوە " ئیتر بەسە" دەسپێدەكەن. بەڵام ئاكامەكەی بە زیندانیكردنی سەركردەكانی ئاڵای شۆڕش و دامركاندنەوەی ناڕازییەكان تەواو بوو.
زەحمەتكێشانیش هاتە ریزەوە
ساڵی ١٩٨٥ لەناو بەشە جیابووەكەی حسك لە یەكیتی، دەنگی ناڕازی بەرزبوویەوە. وەكو ناڕازییەكانی تر لۆمەی سەركردەكان دەكرا لە تاكڕەوی و ملنەدان بە دیسپلین. بەڵام ئەم دەنگە ئەوەیشی بۆ زیادكرد كە فیكر و ئایدۆلۆژی نەماوە و بزربووە لەناو حزبدا. ناڕازییەكان کەم بوون و حزبێكیان لێ دروستكرد و ناویان نا حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان بە سەرۆكایەتی قادر عەزیز.
پابەند نەبوون بە (حبل اللە)ـەوە
كۆتایی پەنجاكانی سەدەی رابردوو، رەوتی ئیخوان موسلمین گەیشتە كوردستان، ناوچەیەك كە بوو بە كێڵگەیەكی باشی ئەم رەوتە دەڤەری هەڵەبجە بوو. رەوتەكە سەریكێشا بۆ تەنزیماتی حزبیی.
وردەوردە ئیسلامییەكان قەبارەیان گەورە دەبوو، بەڵام حزبێكی دیاریكراویان نەبوو تا ساڵی ١٩٨٤ كاتێ بزووتنەوەی ئیسلامی وەكو هێزێكی ئیسلامی چەكدار دامەزرا. بەڵام وەكچۆن بوون بە خاوەنی حزب، ئاواش ئیسلامییەكانی كوردستان بوون بە دوو كەرتەوە. بەشێكیان پێیوابوو ئیخوان چەكداریی رەتدەكاتەوەو بەسەكەی تری پێیوابوو جیهاد شەرعیترە تا رەوتی ئیخوان.
عاقیبەتی رەوتە ئیخوانیی و ئیسلامییەكە، دوای راپەڕین بە لەتبوون و دروستبوونی سێ حزب و رەوت كۆتایی هات ئەوانیش بزووتنەوەی ئیسلامی، بزووتنەوەی راپەڕینی ئیسلامی – نەهزە، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان.
دواتر دژی تاكڕەوی و بە بنەماڵەكردنی بزووتنەوەی ئیسلامی، دەنگە ناڕازییەكانی ناو بزووتنەوە تەقینەوە و بە دروسبتوونی ئەنسارولئیسلام و دامەزراندنی كۆمەڵی ئیسلامی دامركایەوە. كۆمەڵی ئیسلامیش دوای نزیكەی ١٩ ساڵ دەنگی ناڕازی تیایدا سەری هەڵدا و ئەمیر و سەركردایەتییەكەی تۆمەتبار كران بە پاوانخواز و ملنەدەر.
گۆڕان گۆڕی
نەوشیروان مستەفا چ بە پرۆژە و چ بە زارەكیی، ناڕەزایی زۆری دەردەبڕی لە دەسەڵاتی ی.ن.ك و خودی جەلال تاڵەبانی. بەڵام هیچكام لەوانە نەبوونە كردار. تا دوایینجار لە هاوینی ساڵی ٢٠٠٦ بەیەكجاری وازی لە یەكێتی هێنا كە بۆ خۆی یەكێك لە دامەزرێنەران و داینەمۆیەكی سەرەكی شۆڕشەكەی بوو.
نەوشیروان مستەفا هەر خۆی هاتە دەرەوە لە یەكێتی، بەڵام سێ چارەكی جەماوەری یەكێتی روویان لەو كرد لە دەنگداندا، لەپاڵ جەماوەری یەكێتی، سەدان هەزار كەسی ناحزبیی دەنگیان بە پرۆژە سیاسییەكەی نەوشیروان مستەفا دا لە هەڵبژرادنی ٢٥ی تەموزی ٢٠٠٩ دواتر بوو بە بزووتنەوەی گۆڕان.
نەوشیروان مستەفا شێوازی تەقلیدی ناڕەزایی و جیابوونەوەكانی گۆڕی. كە بە سەرۆكی وت بەسە، خۆی تەنیا بوو، بەڵام كە ناڕەزاییەكانی بوون بە پرۆژەی سەربەخۆ لە یەكێتی، سەدان هەزار كەس لە دەوری كۆبوونەوە.
نوێبوونەوەی رێگا كۆنەكان لە نەوەی نوێ دا
جوڵانەوەی نەوەی نوێ بەرگەی دوو ساڵی نەگرت لە كاری حزبایەتی و ئۆپۆسیۆنبووندا، دەبوو ئەم جوڵانەوەیە ئەزموونە كۆنەكانی سەركردایەتی پاوانخواز و ملنەدەر تێپەڕێنێ. كەچی هی ئەم زۆر توندتربوو.
بۆیە ئاكامی ناڕەزاییە ناوخۆییەكانی نەوەی نوێ، زۆر توندتر و خێراتربوون بۆ سەرۆكەكەیان. زیادەڕۆیی نیە بوترێ خێراترین و كاریگەرترین "نەخێر و بەسە سەرۆك" بوو كە تائێستا لەناو جوڵانەوەی كوردا روویدابێ لە شەست ساڵی رابردوودا.
