شارپرێس:
میلیشیای زۆر لە گۆڕەپانی سیاسی عێراقدا هەن كە زادەی مێژوویەكی سیاسی دوور و درێژن و لاگیری و لاداریشیان جۆراوجۆرن، دۆخ و گۆڕانكارە مێژوویەكان دروستی كردون و پەرەشی پێداون، هەموو تەیافەكانی عێراق ڕۆڵیان هەبووە لە دروستكردنیاندا و ئێستاش وەك میلیشیای چەكداری دەركەوتوون و هۆكاری نائارمی ناوخۆن، لە ڕووی هێز و كاریگەرییشەوە لیكجیاوازن، ئەمەش بە هۆی ڕادە و ئاستی ڕۆچوونیان لەناو دەزگا ئەمنییەكانی عێراقدا، لێرەدا قسەمان لەسەر میلیشیا شیعەكانە كە لە دوای ساڵی 2003 وە پەرەیان سەندووە.
دۆخی مێژوویی و مەزهەبی عێراق پاڵی بەزۆر لەو میلیشیایانەوە نا، پەنابەرنە بەر خەباتی چەكداری دژ بە دەوڵەت، دوای ئەوەی زۆرینەیان لە كاری سیاسی دوورخرانەوە و بە تایبەتیش لە سەردەمی بەعسدا، ئەمەش پاڵنەر بوو كە ئەو میلیشیایانە هەوڵ بدەن فشار بخەنە سەر ڕژێمی سەدام و زیادكردنی هەژموونی خۆیان و دواتریش گەیشتن بە شۆڕشێكی جەماوەری بۆ سەرەوژێركردنی ڕژێمی بەعس.
دوای ساڵی 2003 میلیشیا شیعەكان بە شێوەیەكی بەربڵاو تەشە‌نەیان كرد، ئەمەش بە سوود وەرگرتن لەو بۆشاییە ئەمنییەی دروست بوو لە دوای داگیركردنی عێراق لە لایەن ئەمریكاوە ، زۆرینەشیان لەناو پارتە سیاسییە عێراقیەكاندا بوون و ڕاستەوخۆ پەیوەست بوون بە حكومەتەوە و بە تایبەتیش لە سەردەمی نوری مالكی كە سەركردایەتی تیمەكانی مردنیان دەكرد و قێزەونترین شێوەكانی كوشتن و بڕینیان ئەنجامدان دژ بە مەدەنی و نەیارەكانیان.
دەركەوتنی داعش لە ساڵی 2014 گواستنەوەیەكی جۆری بوو لە ستراتیژیەتی میلیشیا شیعەكان لە گۆرەپانی عێراقدا، ئەوان لە لایەك هەرەسهێنانە گەورەكەی سوپای عێراقیان بە هەلزانی، لە لایەكی دیكەشەوە سوودیان لە فەتوانی "جیهادی كفایه" بۆگەڕاوە "مەڕجەعیەت" وەرگرت كە سیستانی دەریكرد، بەمەش بە ناوی حەشدی شەعبییەوە، خۆیان خزاندە ناو دامەزراوە سەربازی و ئەمنییەكانەوە و بوونە هێزێكی سەربازی لێدەر ، تا ڕادەیەكی زۆریش دەستە درێژ و بەهێزەكەی ئێران بوون لە عێراقدا، بەمەش هەژموونی ئێران زیادی كرد و ئەو میلیشیایانەشی كردنە مەتەرێزی یەكەمی بەرەنگاربوونەوەی ئەمریكا لە هەر ململانێیەكی ئایندەدا.
میلیشیاكان سەر بە كێن؟
زۆرینەی ئەو میلیشیایانە لاگیریان بۆ ویلایەتی فەقیهە لە ئێران، بۆ عەلی خامەنەئە، بەو پێەی تا هاتنی ئیمامی مەهدی ئەو كاروباری موسوڵمانان وەئەستۆی خۆی دەگرێت، بەوپێیەی نوێنەر‌ی ئیمامی مەهدیە، فرمانەكانیشی جێگەی گفتوگۆ و مشتومڕ نین، چونكە فرمانی خودایین و ئەركە جێبەجێ بكرێن، چەندەها جاریش خامەنەئی ئەوەی دووبارە كردۆتەوە كە ئەركی ئەو میلیشیایانە تەنها لە عێراقدا نییە، بەڵكو پشتیوانی ستەملێكراوانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا.
زۆرینەی ئەو میلیشیایانە بەجۆرێك لە جۆرەكان پەیوەستن بە دامەزراوەی سەربازی عێراقەوە (وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی ناوخۆ) ، ئەویش پەیوەستە بە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانەوە كە سەركردەی گشتی هێزە چەكدارەكانە، بە تایبەتیش دوای دەرچوونی یاسای حەشدی شەعبی و دامەزراوە پاشكۆكانی، بەمەش كاری ئەو میلیشیایانە بەیاسایی كراوە.
لەمەشەوە ڕوون دەبێتەوە ئەو میلیشیاچەكدارانە دوو بۆگەڕاوە (مەرجەعیەت) یان هەیە:
یەكەم _ بۆگەڕاوەی سیاسی كە پەیوەستبوونیانە بە عادل عەبدولمەهدی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانەوە، بەو سیفەتەی سەركردەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراقە.
دووەم _ بۆگەڕاوەیی ئاینی كە پەیوەستە بە وەلی فەقیه لە ئێران، واتە عەلی خامەنەئی.
لەم پرسەدا هەندێك میلیشیای بەدەر هەن كە پەیوەستن بە بۆگەڕاوەییەكانی (مەڕجەعیەتەكانی) ئاینی عێراقەوە وەك "سەرایای سەلام، سەرایای عاشور، فیرقەی عەباسی شەڕكەر، لیوای عەلی ئەكبەر"، یەكەیمان پەیوەستن بە موقتەدا سەدرەوە، دووەم بە عەمار حەكیمەوە، سێییەم و چوارەمیش بە بۆگەڕاوەییەكانی نەجەفەوە.
ئێران و میلیشیا چەكدارەكانی لە عێراق
سەرباری جیاوازی بیروبۆچوونەكان سەبارت بە خۆگونجاندنی سیاسی و سەربازی لە نێوان دروستبوونی حەشدی شەعبی و كەوتنی شاری موسڵ لە ساڵی 2014 كە داعش دەستی بەسەرداگرت، كەچی ئەوانەی ئاگایان لە ووردەكارییە گشتییەكانی ستراتیژیەتی هەرێمی ئێران هەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئێرانی پلانداڕێژەری و جێبەجێكاریەتی، ئەوە دەزانن ئەو پرسە لەوە گەورەترە كە تەنها ساتێكی میژوویی تێپەڕیوو بێت لە مێژووی سیاسی عێراقدا، چونكە ڕاسپێردراوی ئاینی بۆگەڕاوە و پیاوە ئاینییەكانی شیعە، زۆر بەزەقی و ڕوونی بەسە‌ر حەشد و میلیشیاكانەوە دیار و بەرچاوە و بۆتە نەریتێكی ئاینی پەیڕەوكراو، بەشێوەیەك هەر كۆمەڵێك میلیشیایەك پەیوەستن بە پیاوێكی ئاینی دیاریكراوەوە، لە ڕوویەكی دیكەوە ئەوە ڕوون و ئاشكرایە كە سرووشتی بیروباوەڕی سەركردەكانی حەشدی شەعبی و میلیشیاكان ئەوەمان پێ دەڵێت كە بێ پلان و لەخۆوە دروست نەبوون، بەڵكو ئامانج و نیازی تایبەتییان لە پشتە.
سەرباری ئەوەی ئامانجی سەرەكی دروستبوونیان جەنگانە دژ بە داعش و پاراستنی شوێنە پیرۆزەكان، بەڵام لەوە گرنگتر بوونە بە قەوارەیەكی هاوتای دەسەڵاتی حكومەتە ، واتە دەسەڵاتێك لە ناو دەسەڵاتێكی دیكەدا، وە جێبەجێكردنی ئامانجی سنوربڕ لەناو دەوڵەتانی دەوروبەر، بەمەش دەبنە دینەگەیەكی (كۆڵەكە) بنچینەیی لە دینگەكانی ستراتیژیەتی ئێرانی لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ڕۆڵی داهاتووی ئەو میلیشیایانە چییە لە بەرەنگاربوونەوەی ئایندەدا؟
ئیران زۆری ئومێد لەسەر ئەو میلیشیایانە هەڵچنیووە لە بەرەنگاربوونەوەی ئایندەی دژ بە ئەمریكا، تاران ئەو گروپانەی بە باشترین چەك و موشەكی كورت مەودا و ماناوەند پڕچەك كردوون، بە هۆی بەشدرایپێكردنیشیان لە جەنگی سوریا ئەزموونیان پەیدا كردووە، زۆرینەشیان وابەستەیی تەواوی خۆیان بە ستراتیژیەتە گشتییەكەی ئێرانەوە سەلماندووە كە فەیلەقی قودسی ئێرانی دایڕشتووە لە چۆنییەتی بەڕێوەبردنی كردە سەربازیەكان لەسەرجەم گۆڕەپانەكانی جەنگدا لە ناوچەكە.
لە دوا سەردانی مایك پۆمپیۆی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ عێراق، ڕۆڵی ئەو میلیشیا چەكدارانە تیشكیان خرایەسەر لە خزمەتكردنیان بە ستراتیژیەتی ئێرانی لە بەرەنگاربوونەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە، ئەو وەزیرە زۆر بەڵگه و زانیاری ڕازگری پێ بوون لەوەی ئێران لە ڕێگەی ئەو میلیشیایانەوە گەرەكیەتی هێرش بكاتەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە، بۆیە هەر دەبێت حكومەتی عێراق لەم پرسەدا هەڵوێستی ڕوون بێت و پابەندیش بێت بە پارێزگاریكردن لە بەرژەوەندییەكانی واشنتۆن لە ووڵاتەكەیدا.
ڕۆژنامەی "ئەخباری لوبنانی"كە لە بەرواری 11 ی مایۆی 2019 دەرچووە دەڵێت: "پۆمپیۆ بە عێراقییەكانی ڕاگەیاندووە كە بە گوێرەی ڕاپۆرتێكی بەردەستیان، ئەو میلیشیایانە لە ئێران دڵگەرمترن بۆ هێرشكردنەسەر بەرژەوەندییەكانیان لە عێراق، چونكە سوودمەندن لە پشتیوانی و پارەداركردنی ئێران، بۆیە ئەمریكا لەمە بێدەنگ نابێت و لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بەرەنگاریان دەبێتەوە"، هەر بە گوێرەی ڕاپۆرتەكە ستراتیژیەتی میلیشیاكان بۆ بەئامانجگرتنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە چوارچێوەی ئەم بژاردانەی خوارەوەدا دەبێت:
یەكەم _ بۆمبارانكردنی موشەكی دژ بە شوێنی گردبوونەوەی ئەمریكییەكان (باڵوێزخانە، بنەی سەربازی، سەربازگەكان).
دووەم _ بۆسەنانەوە بۆ هێزەكانی ئەمریكا لە هەموو شارەكانی عێراقدا و بە تایبەتیش ئەو ناوچانەی ئەمریكییەكان چاوەڕێی بەرەنگاربوونەوەی لێ ناكەن (پاریزگاكانی باكور و ڕۆژئاوا).
سێیەم _ ڕفاندنی هاووڵاتییە ئەمركییەكان، ئەگەر بەرەنگاربوونەوەكەیان خەست بێتەوە، بە تایبەتیش كە هاووڵاتی زۆری ئەمریكی لە ناوچەكانی باشوور "وەك پارێزگای بەسڕە" بوونیان هەیە.
هەر لەو بارەشەوە پێگەی "دیبكا"ی ئەلەكترۆنی ئیسڕائیلی ئەوەی بڵاوكردۆتەوە كە گفتوگۆی نهێنی لە نێوان مایك پۆمپیۆ و بەرپرسە عێراقییەكان ڕوویداوە، بە گوێرەی پێگە ئیسڕائیلییەكە: "ئیدارەی ئەمریكا هەڕەشەی ڕاستەوخۆی لە ئێران كردووە، كە ئەگەر حزبوڵای عێراقی و لایەنەكانی سەر بە ئێران لە عێراق، هێرش بكەنە سەر بنكەی تەنەفی سەربازی لە سوریا، ئەوا واشنتۆن ڕاستەوخۆ هێرش دەكاتە سەر خودی پاسەوانی شۆڕشی ئێرانی".
پێگەكە باسی ئەوەشی كردووە كە "جموجۆڵەكانی قەیس غەزعەلی سەرۆكی جوڵانەوەی عەسائبی ئەهلی حەقی سەر بە حەشدی شەعبی بە هەند وەرگیراون، بە لای تڕەمپیشەوە هێرشی بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، ڕاگەیاندی دوژمنكاری ڕاستەوخۆی ئێران دژ بە واشنتۆن". پێگەكە ئەوەشی گووتووە كە ئێران عەمبارێك موشەكی جۆراوجۆری خستوونە بەردەستی خەزعەلی.
لە دوای كۆتاییهاتنی شەری داعشەوە، ئەمریكا فشاری بەردەوامی كردۆتە سەر حكومەتی عێراقی بۆ هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاكان یان بخرێنە ناو سوپاوە، بەڵام تاوەكو ئێستاش لەم كارەیدا سەركەوتوو نەبووە.
سەرباری فەتوای سیستانی بە پابەندبوونی عێراق بە بیلایەنی لە نێوان واشنتۆن و تاراندا، كەچی پێناچێت ئەو فەتوایە لە لایەن میلیشیاكانەوە جێبەجێ بكرێت، بە تایبەتیش میلیشیا سەرەكییەكانی وەك "جوڵانەوەی نوجەبا ، حزبوڵای عێراقی ، عەسائبی ئەهلی حەق ، كەتیبەكانی ئیمامی عەلی" كە لاگیریان بۆ بۆگەڕاوەییی باڵای عەلی خامەنەئییە لە ئێران، بەمەش لە ڕووی باوەڕداری و ئەمنییەوە خۆیان پابەندی ئێران كردووە، لەمەشەوە ئەو میلیشیایانە لە عێراقدا، دەبنە ئامرازێكی جەنگی وێرانكەر بە دەست ئێرانەوە.
سەرچاوە: ن پۆست
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
