شارپرێس:
پارێزگای حەسەكە لەئەوپەڕی باكووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، بووەتە سوریایەكی بچوككراوە، نەك تەنیا لەبەر ئەوەی فرەیی نەتەوەیی‌‌و ئاینی لەخۆگرتووە، بەڵكو بە هۆی كەڵەكەبوونی دەوڵەتانی پەیوەندیدار بەتەنگژەی سوریاوە، پارێزگاكە بەهۆی دروستكردنی بنكە و بارەگای سەربازییەوە، بووەتە چەقی كێبڕكێی نێوان ئەو دەوڵەتانە.

تا ماوەیەك لەمەوبەر، كە پارێزگاكە لە سایەی خۆسەری بەڕێوەبەری كوردەكان لەسایە و سێبەری هەژموونی ئەمریكادا بوو، خەڵكەكەی بەئارامی و سەقامگیرییەوە ژیانیان دەكرد، بەڵام لەگەڵ دەستپێكی كردە داگیركارییەكەی توركیا، كە ناوی (كانی ئاشتی) لێناوە، بە خێرایی دیمەنەكە گۆڕا و نەخشەكانی زاڵبوون و هەژموون دەستیان بە جوڵە كرد، ئیدارەی ئەمریكاش سەری لێشێوا و شپرزە بوو، ئیدی تەنیا خەمی ئەوان بوو بە نەوت و داعش، پێش ئەوەی بڕیاری دروستكردنی دوو بنكەی سەربازی بدات لە قامیشلی و 600 سەربازیشی تێدا جێگر بكات، واشنتۆن زۆرێك لەبنكە سەربازییەكانیان كێشانەوە.

لەو لاشەوە ڕوسیا دەستی بە جوڵە كرد، بە خێرایی هێزەكانی ڕووەو ڕۆهەڵات‌و بەرەو منبج و كۆبانی و سەرێكانی جو‌ڵەیان كرد و لەگەڵ سوپای سوریا یەكیانگرتەوە، ڕوسەكان ئەو بنكانەشیان كۆنتڕۆل كرد، كە ئەمریكییەكانی پێشتر لێی نیشتەجێبوون، دواتر بە دروستكردنی بنكەیەكی سەربازی لەفڕۆكەخانەی قامیشلی كە سێیەم بنەكەیەتی لە دوای حەمیم و تەڕتوس، جیهانی تووشی شۆك كرد، توركیاش ناوچەی نێوان گرێسپی و سەرێكانی داگیركرد و بنكەیەكی سەربازی لە گوندی حەواس لە باشووری سەرێكانی دروستكرد. 

ئەو جەنگی بنكە سەربازییەكان لە دەرئەنجامی ڕێككەوتنی ئەمریكی – توركی و ئەمریكی – ڕوسی هاتەكایەوە بۆ هێنانەكایەی ئاگربەست لە باكووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، بێ ئەوەی هێرشە توركییەكان كۆتاییان پێهاتبێت، هەروەها گەڕان بە تیمی هاوبەشی گەڕۆك لە ناوچە سنورییەكانی توركیا – سوریا لە منبجەوە لە ڕۆژئاوا بۆ مالكیە - دیرك لە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری دیجلە، لە سایەی پەرەسەندنەكانیشدا هەموو ئەو ڕێككەوتن و لێكتێگەیشتنانەی كراون تەواونەكراون و بۆ قۆناغێكی دیاریكراون.

ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە ئەو هەموو بنكە سەربازییانە لەو ڕووبەرە جوگرافیا بچووكەدا بۆچی؟ كێ بەرەنگاری كێ دەبێتەوە؟ ئامانج و چالاكییەكان چین؟ ئەقڵ دەیگرێت هەموو ئەوەی ڕوویداوە بێ هەماهەنگكاری ئەمریكا و روسیا بەڕێوەچووبێت؟ 

بێگومان ناوچەی حەسەكە بڕێكی زۆری نەوت و گازی تێدایە، ناوچەیەكی كشتوكاڵی و سەرچاوەی ئاوی گرنگە، جگە لەكوردەكانیش چەندەها نەتەوەی دیكەی لێدەژین، هێشتا ئەمەش هەر وەڵامدەرەوەی تەواوی پرسیارەكان نییە، كە ئەو كەڵەكەبوونەی بنكە سەربازییەكان لەو ناوچەیە چی لە پشتە.

لێرەدا دەبێت ئاماژە بە ئامانجی لە پێشینەی هەر لایەك بدەین، ئامانجە سەرەكییەكەی توركیا جەنگانە دژ بە خۆسەری بەڕێوەبەری كوردەكان و لەناوبردنیان، بڵاوبوونەوەی  هێزەكانی ئەمریكاش زیاتر لە ناوچە سنورییەكانی دەوروبەری عێراقە، چونكە ئامانجی سنوردانانە بۆ پڕۆژەی ئێران لە ناوچەكە، ئەمەش هەمان ئامانجی ئیسڕائیلە، تەنها ڕوسیا بە ستراتیژێكی جیاواز جوڵە دەكات، چونكە دروستكردنی بنكەیەكی سەربازی لە قامیشلی كە سیستەمێكی موشەكی پارێزگاری لێدەكات، ئاماژە و پێنوێنە (مۆشر) كە مۆسكۆ گەرەكییەتی بۆ ماوەیەكی دوورمەودا لەوێ بمێنێتەوە (لەوانەیە هەمیشەیش ‌بێت) ، بۆیە مۆسكۆ داوای چوونەدەرەوەی ئەمریكییەكان دەكات لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات و بونیان بە ناشەرعی دەزانێت، واش تەماشای بوونی سەربازی توركیا دەكات كە كاتییە  و بۆ ئەم قۆناغەیە  و بەرژەوەندی هاوبەش دروستی كردووە بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەمریكییەكان، بەڵام ئەمە واتای ئەوە نییە ڕێگە بە توركیا دەدرێت بە هەمیشەیی لە خاكی سوریا بمێنێتەوە.

 ئەم ستراتیژیەتە بەربەست و ئاستەنگی زۆری دێنەڕێ، چونكە ئەنقەرە بە بیانووی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی،  وا ڕەفتار دەكات كە لەو ناوچانە دەمێنێتەوە، بەڵگەش بونیادنانی خزمەتگوزارییەكانی زانكۆكان و فێركردن و پەیوەندییەكان و بازرگان و ڕێگەوبان و ڕۆشنبیرییە.. ئەمانە پێنوێنن كە توركیا نیازی هەیە سیاسەتی ئەمری واقع بسەپێنێت هەروەك لە داگیركردنی باكوری قوبرس كردی كە لە ساڵی 1974 وە هێزە داگیركەرەكەیان لەوێ بوونی هەیە" كۆمارێكیشیان ڕاگەیاندووە كە جگە لە توركیا كەسی دیكە دانیپێدانەناوە.

بنیاتنانی بنكەی سەربازی ڕوسی لە  قامیشلی دوو پرس دەورژێنێت: 
بە پلەی یەكەم بنكەكە دژ بە هێزەكانی ئەمریكایە، بە پلەی دووەمیش دژ بە توركیایە.

ئەمەیان خاڵە كرۆكییەكەیە كە دروستكردنی ئەو بنكەیە لە ئاكامی لێكتێگەشتنەكانی ئەمریكا – ڕوسیا هاتۆتەكایەوە كە لە دیدارەكەی پۆتین و تڕەمپ لە فبرایەری پار قسەی لێكراوە، ئامانجی ئەم هەنگاوەش ڕێگرییە لە هەردوو پڕۆژەی ئێران و توركیا و وەدەرنانیانە لە خاكی سوریا. ئەو بنكەی ڕوسیا ڕێگری لە توركیا كرد بگاتە سنورەكانی عێراق، ڕێگەشی لە ئێران گرت پەلباوێژێت بەرەو ڕۆژهەڵاتی فوڕات.

ئایا ئەوەی ڕوودەدات جەنگی بنكە سەربازییەكانە؟ لە ڕاستیدا دەكرێت بڵێین ئەوەی دەگوزەرێت بۆ قۆناغی ئێستایە، بەڵام وێنە ستراتیژیەكە جیاوازە. ئەوەی بەڵگەنەوویستە ئەوەیە كە بەرەنگاربوونەوەی ئەمریكا – ڕوسیا لە سوریا ڕوونادات، بۆیە ئامانجی هاوبەشی هەردوولا بردنە پێشەوەی تەنگژەی سوریایە كە هەموو لایەكی شەكەت كردووە، بەرەو قۆناغێكی نوێ ، ئەویش قۆناخی چۆنییەتی كردنەدەرەوەی توركیا و ئێرانە لە سوریا.

سەرچاوە: ئەلعەین ئەلئیخبارییە
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر