شارپرێس:
ئاستێكی زۆر بەرز لەساختەكاری، رێژەی كەمی دەنگدەران‌و دابەشبوونی دەنگەكان بەسەر لایەنە سیاسییەكاندا، كارێكیان كردووە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری ئەمساڵ بەهەموو پێوەرێك وەك كارەساتێك سەیر بكرێت. 

ئەو هەڵبژاردنە لەلایەكەوە شەرعییەت و دەسەڵاتی حكومەتی عێراقی بردووەتە ژێر پرسیارەوە، لەلایەكی دیكەشەوە هیچ بژارەیەكی نەهێشتووەتەوە جگە لەوەی حكومەتی داهاتووش هاوشێوەی حكومەتەكانی 15 ساڵی رابردوو لەسەر بنەمای تایفی دابمەزرێت و لەوێشەوە گەندەڵی وەكو میكانیزمێكی سەرەكی كاركردنی حكومەت بمێنێتەوە. شارەزایەكی لەمێژینەی ئەمریكی لە كاروباری عێراق پێیوایە "كارەساتی گەورە چاوەڕێی عێراق دەكات".

هەڵبژاردنێكی خراپ
كێنێس پۆڵاك، شارەزای كاروباری عێراق لەپەیمانگای ئینتەرپرایزی ئەمریكی، لە رۆژانی 18 بۆ 23ی حوزەیرانی ئەمساڵ بۆ راپۆرتێكی مەیدانی سەردانی عێراقی كرد و لەگەڵ بەرپرسانی هەرە باڵای ئێستا و پێشووی عێراق كۆبووەوە. ئامارە فەرمییەكان باس لە بەشداری 44٪ ی دەنگدەران لە هەڵبژاردنەكانی ئایار دەكەن، بەڵام پۆڵاك دەڵێت كە زۆر كەس لە عێراق كۆكن لەسەر ئەوەی رێژەی بەشداری ئەگەر لە 20٪ كەمتر نەبووبێ، ئەوە زیاتر نەبووە.

شارەزا ئەمریكییەكە پێیوایە سێ تایبەتمەندی هەڵبژاردنەكانی ئەمجارە وادەكەن چاوەڕێی خراپتربوونی دۆخی سیاسی و ئیداریی عێراق بكرێ، یەكەمیان رێژەی كەمی بەشداری بوو، ئەمەش "گوزارشت لەو بۆچوونە بەربڵاوەی خەڵكی عێراق دەكات كە هیچ سەركردەیەكی سیاسی ناتوانێ خواستەكانی خەڵك بەدی بهێنێ".

خەسڵەتی دووەم رێژەی بەرچاوی ساختەكارییە كە بەشێكی لەلایەن پارتە سیاسییەكانەوە كراوە و لەو پەیوەندییەدا راپۆرتەكە ئاماژە بۆ یەكێتی نیشتمانیی كوردستان و عەسائیبی ئەهلی حەق دەكات. بەڵام بەشی زۆری ساختەكارییەكان پەیوەندییان بە گەندەڵی و بەرتیل وەرگرتنی ئەندامانی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە هەیە كە لە بەرامبەر بەرتیلی زیاتردا بەربژێری دیاریكراویان سەرخستووە.

دوایین تایبەتمەندی كە پۆڵاك بە "نەفرەت" ناوی دەبات، بریتییە لەوەی :"هەڵبژاردنەكەی 2018 پەرلەمانێكی هێندە پارچەپارچەی دروستكردووە كە بە كردەوە مەحاڵە چاوەڕێی پێكهێنانی حوكمڕانییەكی چاكی لێبكرێ"، چونكە ئەو ئەنجامە عێراقییەكان ناچار دەكات لەسەر حكومەتێكی یەكگرتووی نیشتمانی رێكبكەون، كە تێیدا "پارتە سەرەكییەكان هەریەكە چەند وەزیرێك وەردەگرن و لەوێشەوە پارەی حكومەت دەدۆشن بۆ لایەنگرانی خۆیان".

ناڕەزایی سەر شەقام
خەڵكی بەغدا و شارەكانی باشووری عێراق چاوەڕێی بەدەست ژماردنەوەی دەنگەكانیان نەكرد و بەهۆی كەمئاوی، كەمیی كارەبا و بێكاری رژانە سەر شەقامەكان، چونكە عێراقییەكان گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی "ژماردنەوەی دەنگەكان هیچ شتێك ناگۆڕێ و حكومەتی نوێش توانا و ویستی هیچ گۆڕانكارییەكی نییە".

شارەزا ئەمریكییەكە جەخت لەوە دەكاتەوە كە بایەخی خۆپیشاندانەكانی ئەمجارەی عێراق لەوەدایە "خۆپیشاندەران ئەو عەرەبە سوننانە نین كە بەهۆی سیاسەتی پشتگوێخرانەوە تووڕە بن، یانیش ئەو كوردانە نین كە خەون بە سەربەخۆییەوە دەبینن، بەڵكو ئەو خەڵكە شیعەیەن كە پێكهاتەی سەرەكی پارتە سیاسییە باڵادەستەكانن".

حكومەتی عێراق لەكاتی باسكردن لە كێشەی ئاو و كارەبا پەنجەی تۆمەت بۆ لای ئێران و توركیا درێژ دەكات، بەڵام كێنێس پۆڵاك ریشەی هەموو ئەو كێشانە بۆ "ناكارامەیی، ئیفلیجی و گەندەڵی"ی حكومەتی بەغدا دەگەڕێنێتەوە، كە تێیدا "یاساكان پەسەند دەكرێن بێ ئەوەی جێبەجێ بكرێن، پڕۆژەكان رادەگەیەنرێن و ئەگەر بەڵێندەری بیانییان تێدا نەبێ، بەدەگمەن جێبەجێ دەكرێن".

هیچ هیوایەك بە چارەسەری نێوخۆیی نییە
ئامادەكاری راپۆرتەكە پێیوایە هۆكارێكی ئەوتۆ لەئارادا نییە بۆ ئەوەی هیوات هەبێ بەوەی حكومەتی داهاتووی عێراق بتوانێ چارەسەرێك بۆ نەهامەتییەكانی خەڵك بدۆزێتەوە. یەكێك لە هۆكارەكانیش سیستەمی سیاسی و ئیداریی عێراقە كە دەستی حكومەت دەبەستێ لەوەی بتوانێ كاری خۆی بكات. هەر ئەم سیستەمەش بووەتە هۆی ئەوەی نووری مالیكی بە 89 كورسی پەرلەمانییەوە "بە زەحمەتییەكی زۆرەوە بتوانێ بیرۆكراسیەتی عێراق هەڵسووڕێنێ"، لە رەوشێكی ئاواشدا دیار نییە موقتەدا سەدر بە 54 كورسی یان حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی ئێستا بە 42 كورسییەوە چی پێدەكرێ. 

عەبادی گەورەترین قوربانی ساختەكارییەكانی هەڵبژاردن بوو 
عەبادی "گەورەترین قوربانی ساختەكارییەكانی هەڵبژاردن بوو، ژمارەیەكی زۆر لەو دەنگانەی بۆ عەسایبی ئەهلی حەق و گروپە بچووكەكان چوون، دەبووایە بۆ عەبادی بچن".

ژمارەیەكی زۆر ناو بۆ پۆستی سەرۆكوەزیرانی داهاتووی عێراق خراونەتەڕوو، لەوانەش هادی عامری، سەرۆكی رێكخراوی بەدر و هاوپەیمانێتی فەتح. بەو حاڵەشەوە لێكۆڵەرە ئەمریكییەكە پێیوایە سەرۆكوەزیرانی ئێستای عێراق چانسی ئەوەی هەیە بۆ خولی دووەمیش لە پۆستەكەی خۆی بمێنێتەوە: "چونكە دووەم باشترین بژارەی هەموو لایەنەكانە و لایەنەكانیش ناتوانن لەسەر یەكەم باشترین بژارە رێكبكەون". هەرچەند لەو حاڵەتەدا عەبادی ئەستەمە هیچ گۆڕانكارییەكی جەوهەری پێبكرێ، چونكە هەم لەناو حیزبی دەعوە و هەم لەناو لایەنە شیعەكانی عێراقدا پێگەیەكی لاوازتر لە چوار ساڵی رابردووی هەیە.

پۆڵاك ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە كوردیش بە دۆخێكی سەختدا تێدەپەڕن، لەبەر ئەوەی "یەكێتی نیشتمانی زۆر خراپ تووشی كوتلەكاری بووە و
 
ساختەكارییەكانیشیان ئەوەندە زەق بوو، تەنانەت پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەناو هاوبەشیانە، هەست بە شەرمەزاری دەكات".

لە دۆخێكی ئاواشدا باشترین ئەنجام بۆ كورد ئەوەیە پارتە شیعەكان بەسەر هاوپەیمانێتییە ركابەرەكاندا دابەش بووبن، لەو حاڵەتەدا كورد دەتوانێ :"مامەڵە بەو زیاتر لە 40 كورسییە بكات كە هەیەتی، تاوەكو لەسەر داهاتی نەوت، بازاڕی نەوت و سنوور رێككەوتنی نوێ (لەگەڵ لایەنی عێراقیدا) بكات". بە بۆچوونی لێكۆڵەرە ئەمریكییەكە، حكومەتی یەكگرتووی نیشتمانی رێگری لەمە دەكات، چونكە "هەركات شیعەكان لەسەر (پێكهێنانی) حكومەت رێككەوتن، كورد دەبێ لەگەڵ بەرەیەكی یەكگرتووی شیعەدا دانوستاندن بكات"، بەڵام هیچ دانوستانكارێكی شیعی نییە بتوانێ خاڵی زۆر بداتە كورد، چونكە "دەترسێ لەوەی بە باجدان (بە كورد) تۆمەتبار بكرێ".

كارەسات چاوەڕێی عێراقە
راپۆرتەكە هۆشداری دەدات لەوەی زۆربەی ئەو سیناریۆیانەی بەپێی دۆخی ئێستای عێراق پێشبینی دەكرێن خراپن و ژمارەیەكی زۆرشیان "بەشێوەیەكی كارەساتبار خراپن". بە جۆرێك كە "پێویستە دان بەوەدا بنێین عێراق ئامادەیە بۆ شۆڕش"، هۆكاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە جیاوازییەكی زۆر هەیە لە نێوان ئەو رەوشی ژیانەی خەڵك چاوەڕێی دەكەن و ئەو رەوشەی خەڵك بە كردەوە تێیدا دەژین، هەر ئەمەش لە رابردوودا "هۆشدارییەكی سەرەتایی بووە بۆ سەرهەڵدانی شۆڕش، نائارامییەكانی ناوچە شیعەنشینەكانی باشووری عێراقیش ئاماژەیەكی بەرایین بۆ ئەوەی چ شتێك بەڕێوەیە بۆ عێراق".

لە دەیە و نیوی رابردوودا هەموو حكومەتەكانی عێراق بەڵێنی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ مەینەتییەكانی خەڵكیان داوە، بەڵام پاش پێكهێنانی حكومەت جارێكی دیكە كەوتوونەتە ناو گەندەڵی و سستییەوە. پۆڵاك بە دووری نازانێ حكومەتی داهاتووی عێراقیش بەهەمان دەرد بچێت "چونكە حكومەتی یەكگرتووی نیشتمانی جارێكی دیكە سیستەمی ناچالاكی حوكمڕانی عێراق ئیفلیجتر دەكات و رەنگە ناڕەزاییەكانی خەڵكیش بۆ جۆرێك لە مكوڕبوون (لەسەر گۆڕینی دەسەڵات) بگۆڕێ".

پڕۆسەی پێكهێنانی حكومەت خۆی دەتوانێ رێگە بۆ سەرهەڵدانی شۆڕش بهێنێتە ئاراوە، بە تایبەتیش ئەگەر چەند هێزێكی سەرەكی لە پرۆسەكەدا بێبەش بكرێن. پۆڵاك پێیوایە "ئەگەر ئەمجارەیان فەتح (بە سەرۆكایەتی هادی عامری) و سائیرون (بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر) لە حكومەت دەربكرێن، بەتەواوەتی ئەو پێگەیە وەردەگرن كە بتوانن ئیدیعای پێشڕەویكردنی شۆڕش بكەن".

دوور نییە ئەم دۆخەی عێراق رێ بۆ گەڕانەوەی دیكتاتۆریەت خۆش بكات 
دەربازكردنی خەڵك لە نەهامەتی داوای دەسەڵاتی رەهای كردووە، بۆ ئەوەی چاكسازیی ریشەیی لە سیستەمەكەدا بكات. راپۆرتەكە بەدووری نازانێ جارێكی دیكە ئەو سیناریۆیە دووبارە ببێتەوە، وەكو چۆن لە 1958 دا عەبدولكەریم قاسم سیستەمی پاشایەتی رووخاند و بە بیانووی دامەزراندنی عێراقێكی مۆدێرن دەسەڵاتی رەهای وەرگرت و بوو بە دیكتاتۆر.

ئەگەرێكی دیكە كە چاوەڕێی عێراق دەكات ئەوەیە ناڕەزایەتییەكان بگەنە لوتكەی خۆیان و بەدگومانی خەڵك بەرامبەر دەسەڵات زیاتر ببێ. بەپێی راپۆرتەكەش لە دۆخێكی ئاوادا “خەڵكێكی زۆر عێراق جێدەهێڵن، خەڵكانێكی زۆریش چیدی بۆیان گرنگ نییە چی لە بەغدا روودەدات و بەرەنگاری هەوڵەكانی حكومەت بۆ ئیدارەكردنی ناوچەكانیان دەبنەوە".

كێنێس پۆڵاك بەدووری دەزانێ ئەم سیناریۆیە بەشێوەیەكی درێژخایەن بتوانێ بە جێگیری بمێنێتەوە، چونكە لەلایەكەوە "گروپ و نوخبە جیاجیاكان هەوڵدەدەن پشكێكی زیاتر لەو سامانە زەبەلاحەی نەوت بۆ خۆیان بەرن". ئەمەش ململانێ و ناكۆكییەكان قووڵتر دەكاتەوە. 

لە 15 ساڵی رابردوودا، دۆخی عێراق هەڵبژاردن لەدوای هەڵبژاردن بەرەو خراپتر چووە، بۆیەش توێژەرەكەی پەیمانگە ئەمریكییەكە پێیوایە ناڕەزایەتییەكانی ئێستای خەڵك دەكرێ رێگە بۆ لەدایكبوونی سیناریۆیەكی دیكە خۆش بكەن كە تێیدا "عێراق پارچەپارچەتر دەبێ و درەنگ یان زوو بەتەواوەتی لەبەر یەك هەڵدەوەشێ، بە جۆرێك كە عێراق جگە لە ناوێك لەسەر نەخشە هیچی دیكەی لێ نامێنێتەوە". لەو پەیوەندییەشدا ئاماژە بە هەوڵەكانی بەسرە و مووسڵ بۆ دروستكردنی هەرێم دەكات، بە دووریشی نازانێ حكومەتی "ئیفلیج و ناكارامەی" عێراق دەرفەتی ئەوە بە كورد بدات جارێكی دیكە هەوڵی سەربەخۆیی بدات.

عێراق زۆر بە ئاسانی رۆدەچێتە ناو فەوزایەكی هاوشێوەی سۆماڵ 
ئانارشییەكی هاوشێوەی سۆماڵ و گەڕێكی دیكەی شەڕی نێوخۆی نێوان كۆمەڵگاكانی عێراق دەستپێدەكاتەوە. مێژوو پێماندەڵێ كە ئەمە مۆدێلێكی باوە و دەشێ لە خاڵێكدا رێگەگرتن لێی زۆر سەخت بێت".

چی دەكرێ؟
پۆلاك نزیكەی دوو دەیە دەبێ لەسەر رەوشی ئەمنیی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و عێراق دەنووسێ، لە ساڵی 1988 تاوەكو 1995 راوێژكاری ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا (CIA) بۆ كاروباری سەربازیی عێراق و ئێران بووە. یەكێك لەو شارەزایانەش بووە كە لایەنگری لێدانی عێراق لە 2003 بووە، بەڵام ئێستا دژی بیرۆكەی شۆڕشە لە عێراق و پێیوایە هێشتاش دەكرێ رێگە لە روودانی بگیرێ.

بەبۆچوونی لێكۆڵەرە ئەمریكییەكە: "شۆڕشەكان لە مێژوودا دەگمەنن، لەبەر ئەوەی خەڵكی ئاسایی بە گشتی بەدوای شۆڕشەوە نین، ئەوان تەنیا لە كاتێكدا دەست بۆ رووخاندنی سیستەم دەبەن كە هەست بكەن هیچ بژارەیەكیان بەدەستەوە نەماوە، بۆیەش ئەگەر هۆكاری هیوابەخش بۆ باشتربوونی دۆخەكە بە خەڵك بدرێ، دەشێ كاتیان لێوەربگیرێ". لەو كاتەشدا كار بۆ پلانی درێژخایەن بكرێ. 

ماوەی زیاتر لە مانگێكە خۆپیشاندان بەغدا و باشووری عێراقی گرتووەتەوە، خۆپیشاندانەكان بەشێوەیەكی سەرەكی رووی قسەیان لە كەمی خزمەتگوزارییە بەراییەكان و نەبوونی هەلی كارە. راوێژكارەكەی پێشووی حكومەتی ئەمریكا جەخت لەوە دەكاتەوە كە سیمایەكی گرنگی ناڕەزایەتییەكان ئەوەیە كە "دژی سەركردایەتی عێراقن، نەك سیستەمی سیاسی، خەڵك تووڕەن لەوەی هیچ سەركردەیەك توانا  و ویستی چاكسازی لە حكومەت نییە، بەڵام تاوەكو ئێستا داوای كۆتاییهێنان بە دیموكراسی ناكەن، وەكو چۆن پشتگیری لە كەسایەتییەكی هەڵخەڵەتێنەریش ناكەن كە هەوڵی رووخاندنی سیستەم و بەڵێنی چاكسازنی دەدات"، جیا لەمە خۆپیشاندانەكان پشتگیری لە هیچ پارتێكی سیاسیش ناكەن، بەڵكو دژی هەموو نەخبە و گروپە سیاسییەكانی وڵاتن. 

پۆڵاك ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە ئەوانە كۆمەڵێك سیمای گرنگن و ئەگەر حكومەتی عێراق زیرەك بێت و ئەمریكاش پشتگیری لێ بكات، ئەوە دەكرێ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان جڵەو بكرێن و "دۆخەكە هەڵبگێڕدرێتەوە". ئەم مەبەستەش پێویستە :"لە یەك ساڵ یان كەمتریش دەست بە كۆمەڵێك پڕۆژەی كرداری و دابڕاو لە یەكدی بكرێ كە بەشێوەیەكی بەرچاو دۆخی ژیانی هەندێك لە عێراقییەكان باشتر بكات". ئەمەش بۆ ئەوەی پیشانی خەڵك بدرێ "حكومەت دەستی بە چارەسەركردنی ئەو كێشانە كردووە و بۆ خەڵكی خۆی بسەلمێنێ كە ویست و توانای ئەوەی هەیە هیوایەك بە خەڵك ببەخشێ".

سەرچاوە: هەفتەنامەی رووداو