شارپرێس: ئەردەڵان عەبدوڵڵا
جۆرج بوشی سەرۆكی پێشوویی ئەمریكا لە تەمەنی 94 ساڵیدا كۆچی رۆژی دوو شەممەی رابردوو دواییكرد، ئەمەش چ لە ئەمریكا و چ لە جیهانیشدا كاردانەوەی گەورەی لە ناو ناوەندە سیاسییەكان و میدیاكاندا دروستكرد.
هیچ سەركردەیەكی ئەمریكا هێندەی ئەو، رۆڵی لە گۆڕانكارییە گەورەكانی جیهاندا نەبووە بە تایبەتی لە سەدەی بیستەمدا، گرنگترینیان رووخانی دیواری بەرلین و یەكگرتنەوەی ئەڵمانیا و هەڵوەشاندنەوەی بلۆكی رۆژهەڵات و پاشانیش رووخانی یەكێتی سۆڤێت، هەروەها رابەرێتیكردنی جەنگی رزگاركردنی كوێت و دامەزراندنی سیستەمی نوێی جیهانی، هەموو ئەمانە لەسایەی جۆرج بووشدا روویدا، هەرئەمەش وایكردووە كە جیهان بە گرنگییەوە سەیری بكەن.
پیاوێك لە باشوورەوە
جۆرج وۆكەر بوش لە ساڵی 1924 لەدایك بووە، باوكی بازرگان بووەو پاشانیش بۆتە ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا. جۆرج بوش چۆتە ناو هێزی ئاسمانی ئەمریكا و لە كاتی جەنگی دووەمی جیهانیدا فرۆكەوان بووە، پاش تەواوبوونی جەنگ، لە ولایەتی تەكساس خەریكی بارزگانی نەوت بووە. دواتر ساڵی 1962 تێكەڵی ژیانی سیاسی دەبێت.
لە تەكساسەوە بۆ ناو ژیانی سیاسی
بوش لە ساڵی 1962 تێكەڵی ژیانی سیاسی دەبێت و دەكرێتە ئەندامی سەركردایەتی پارتی كۆماری لە ولایەتی تەكساس، لە هەڵبژاردنی ساڵی 1966 پشتگیری سەرۆك ریتشارد نیكسۆنی كرد، پاشانیش بووە و نوێنەری ولایەتی تەكساس و ئەندامی كۆنگریس.
ژیانی دیپلۆماتی
بوش زیاتر تێكەڵی ژیانی سیاسی و ئیداری ودیپلۆماتی دەبێت و ساڵی 1971 دەبێتە باڵیۆزی ئەمریكا لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، پاشان لە ناوەڕاستی حەفتاكاندا،كاتێك تازە پەیوەندی نێوان چین و ئەمریكا باش دەبێتەوە، دەكرێتە سەرۆكی شاندی دیپلۆماتی ئەمریكا لە وڵاتی چین، لە مەشدا رۆڵێكی بەرچاوی دەبێت، لە پێشخستن و دانانی بەردی بناغەی نێوان چین و ئەمریكا، كە تا ماوەیەكی زۆر، دوو دوژمنی سەرسەختی یەكتری بوون.
سەرۆكی CIA
لە ساڵی 1976 لە سەردەمی سەرۆك جێراڵد فۆردا، دەكرێتە سەرۆكی دەزگای هەواڵگری ئەمریكا كە بە CIA ناسراوە، لەم پۆستە دەمێنێتەوە هەتاوەكو ساڵی 1978. ئەمەش ئەزموونی زۆرباشی لە بارەی سیاسەتی جیهانەوە پێ دەبەخشێت.
خەونی گەیشتن بە كۆشكی سپی
پاش ئەزموونێكی بیست ساڵە لە ناو حزبایەتی و حكومەتدا، لە ساڵی 1978 ەوە خۆی وەكو كاندیدی سەرۆكایەتی بۆ ئەمریكا هەڵدەبژێڕێت و دەستدەكات بە هەڵمەتێكی گەورە بۆ خۆی، بەڵام پاشان دەچێتە ناو تیمی رۆناڵد ریگن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و لە ساڵی 1980، دواتر كاتێك ریگن هەڵبژاردنەكە دەباتەوە، دەبێتە جێگریی و بۆ ماوەی 8 ساڵیش لەم پۆستەدا دەمێنێتەوە.
خەونی سەرۆكایەتی
لە هەڵبژاردنی ساڵی 1988 دا جۆرج بوش هەڵبژاردنەكان دەباتەوە، بەمشێوەیەش لە پاش 150 ساڵ بۆیەكەمجار جێگری سەرۆكێك دەتوانێت ببێتەوە بە سەرۆكی ئەمریكا. لە ساڵی 1989 ەوە تاوەكو 1993 دەبێتە سەرۆكی ئەمریكا ، لەو ماوەیەشدا جیهان كۆمەڵێك گۆڕانكاری سیاسی گەورەی تێیدا روودەدات، كە مێژووی مرۆڤایەتی بە تەواوی گۆڕیی و لە قۆناغێكەوە چووە قۆناغێكی تر.
رووخانی سیستەمی كۆن
لە ساڵانی حوكمڕانی بوشدا ، جیهان هەنگاوی بەرەو قۆناغێكی نوێ دەنا، بە تایبەتی لە ئەوروپادا. لەو كاتەدا لە زۆربەی وڵاتە سۆسیالیستەكانی ئەوروپای رۆژهەڵاتدا، شۆڕش و خۆپیشاندان بەردەوام بوو، ئەمەش سەرەتای لە دایك بونی قۆناغێكی نوێ بوو، هەروەها كۆتایی ئەو قۆناغە بوو كە پێیان دەگووت سیستەمی « دوو جەمسەری دوای جەنگی دووەمی جیهانی» و كۆتایی بلۆكی رۆژهەڵات. لەم قۆناغەشدا پیاوێك لە مۆسكۆوە بانگهێشتی ریفۆرم و كرانەوەی دەكرد، كە ئەویش رۆڵی گەورەی لەم سیستەمە نوێیەدا هەبوو، ئەویش میخایل گۆرباتشۆف سەرۆكی یەكێتی سۆڤێتی جاران بوو. پێكەوە لەگەڵ جۆرج بوشدا، رۆڵی گەورەیان لە رووخانی هێمنانەی سیستەمە كۆنەكە بینی.
رووخانی دوژمنە سەرسەختەكەی ئەمریكا
نزیكەی چل ساڵێك دەبوو جەنگێكی سارد، جاراجاریش گەرم دەبوو، لە نێوان ئەمریكا و یەكێتی سۆڤێت دا هەبوو، تاكە دوژمنی ئەمریكا یەكێتی سۆڤێت بوو. جۆرج بوش بووە میراتگری ئەو جەنگە و دواجار توانی تەپڵی سەركەوتنی ئەمریكا بەسەر نەیارەكەیدا لێبدات و كۆتایی بە سیستەمی سۆسیالیستی و یەكێتی سۆڤێتی هێنرا، ئەمەش سەرەتای سیستەمی نوێی جیهانی بوو كە ئەمریكا پێشڕەوی دەكرد.
دۆستی ئەڵمانیا
هیچ سەركردەیەكی ئەمریكا هێندەی جۆرج بوش لە لای ئەڵمانەكان خۆشەویست نییە، ئەوەش لەبەر دوو هۆ: یەكەمیان ئەو رابەرێتی رووخانی یەكێتی سۆڤێتی كرد، كە بە دوژمنی سەرەكی ئەڵمانەكان دادەنرا. دووەمیان: لەسەردەمی ئەودا دیواری بەرلین رووخا، كە هەردوو ئەڵمانیای كردبوو بە دوو بەشەوە، هەروەها ئەو پشتگیری تەواوی یەكبوونی ئەڵمانیای كرد، زۆربەی مێژوونوسان پێیان وایە، گەر جۆرج بووش نەبوایە، ئەوا هیچ كاتێك ئەڵمانیا یەكگرتنی بە خۆوە نەدەبینی، چونكە لەو كاتەدا جگە لە یەكێتی سۆڤێت هەریەك لە فەرەنسا و بەریتانیاش دژی یەكبوونی ئەڵمانیا بوون و بە ترسێكی گەورەیان بۆ خۆیان دادەنا.
جەنگی كوێت
خاڵێكی گرنگی تر ئەم پیاوە، رابەرێتیكردن گەورەترین جەنگی ئەمریكا بووە لە پاش جەنگی ڤێتنام، كە ئەویش جەنگی رزگاركردنی كوێت بوو لە چنگی رژێمی سەدام حسێن، زۆربەی چاودێرانی سیاسیش پێیان وایە گەر ئەمریكا نەبوایە، ئەوا هیچ هێزێكی تر نەیدەتوانی سوپای عیراقی لە كوێت دەربكات. لە لایەكی ترەوە بە هاتنی هێزەكانی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناڤین، قۆناغێكی نوێ دەستیپێكرد، كە بە قۆناغی زاڵبوونی ئەمریكا دادەنرێت لە رۆژهەڵاتی ناڤین.
سیستەمی نوێی جیهانی
بە گشتی ئێمەی چەپ رقمان لەم سەرۆكەی ئەمریكا بوو، چونكە ئەو كۆتایی بە قۆناغی سۆسیالیزم هێنا و لە تەواوی جیهاندا رابەرێتی سیستەمێكی نویێ جیهانی كرد كە دوو سیمای سەرەكی هەبوو كە ئەوانیش بریتی بوون لە : یەكەم: زاڵبونی ئەمریكا بەسەر جیهاندا، ئەمریكا وەكو سیستەمی سیاسی وئابووری و فەرهەنگی خۆی بەسەر جیهاندا زاڵ كرد. دووەم: جاڕدان بە نەمانی بیری كۆمۆنیزم و سۆسیالیزم و لە بەرامبەریشدا بڵاوبوونەوەی هزری لیبڕالیزم، لەم قۆناغەدا بیرمەندێكی ناسراوی وەكو « فۆكۆیاما» ئیعلانی « كۆتایی مێژوویی» كرد، كە ئامانج لێی ئەوەبوو كە چیتر فكری كۆمۆنیزم لە وڵاتێكدا جێبەجێ ناكرێت و جیهان ناچارە كە پێڕەوی فكری لیبڕاڵیزمی ئەمریكا بكات.
كورد و حاجی بۆش
هیچ سەركردەیەكی ئەمریكا هێندەی جۆرج بوش كاریگەری بەسەر كوردەوە نەبووە، لەسەردەمی ئەودا بوو، كە كۆتایی بە دڕندەترین و خوێناویترین سەرۆكی عیراق هێنا كە ئەویش سەدام حسێن بوو، هەروەها لەسایەی ئەودا بوو كە ناوچەی دژە فڕین بۆ كورد دانرا، كە ئەمەش گەورەترین دەستكەوت بوو بۆ كورد و توانرا لە سایەی ئەو دژە فڕینەدا كورد خۆی حكومی خۆی بكات، جا حكومەكە هەرچۆنێك بێت، گرنگ ئەوەیە خۆی حوكمی خۆی بكات. هەربۆیە لە ناو كورد نازناوی « حاجی بوش» یان لێنا.
دەرئەنجام
بە دڵنیاییەوە جۆرج بوش ناسراوترین و گرنگترین سەركردەی ئەمریكا بووە، ئەوەش بە هۆی ئەوەی لەو ساڵانەی كە ئەو حكومی ئەمریكای كرد، جیهان رووبەروی كۆمەڵێك رووداوی گەورە بۆوە، دەشتوانم بڵێم جگە لە هەلومەرجی مێژوویی، كەسایەتی خۆیشی، كاریگەری گەورەی هەبووە لەو شۆرەتە گەورەیەیەدا. لەهەمانكاتیشدا، ئەو توانی رابەری وڵاتێكەی بە باشی بكات، توانی ئەمریكا بكاتە تاكە زلهێزی جیهان، جا لەوانەبێت ئەوەش بە دڵی زۆر نەتەوە و گەلانی جیهانیش نەبێت.
سەرچاوە:كەنالی بی بی سی ، دۆیتچە ڤێلە. سایتی شپیگل
