شارپرێس:
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا رایگەیاند، نیازی هەیە دۆسیەی جۆلانی داگیركراو بگوازێتەوە بۆ ئەمریكا، بەهۆی تویتێكی سەرۆكی ئەمەریكا دۆناڵد ترمپەوە بەوەی وتبووی كاتی ئەوە هاتووە دان بەسەروەری تەواوەتی ئیسرائیلدا بنرێت بەسەر جۆلاندا.

سەرۆكی توركیا ئەوەی دووپاتكردەوە ئەم جۆرە لێدوانانە لەلایەن ترامپەوە ناوچەكە بۆ كێشەیەكی مەترسیدار رادەكێشێت و جێگای قبوڵكردن نییە.

ئەو لێدوانانەو جەنگی قسەكردنی پێشووی نێوان ئەردۆغان و سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین ناتانیاهۆ هەموانی بۆ پێشبینی ئەوە برد دەربارەی ئامانجی ئەم لێدوانانە، و پاشان ئەو سودو زیانانەی هەریەك لەلایەنە پەیوەند دارەكان دەیكەن.

بانگەشەی هەڵبژاردن یان خاكی ئیسلامی 
لە قسەكردنیدا بۆ (سپوتنیك)، پسپۆر لە كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەراست و كەنداو دكتۆر نیزال سەبع وای بینی، بابەتەكە بانگەشەی هەڵبژاردن تێپەڕناكات و وتی : سەیرەكە لەوەدایە قسەی نێوان ئەردۆغان و ناتانیاهۆ بە زمانی عەرەبیە، هیچ لۆژیكی تێدا نیە ئەردۆغان تویت بە زمانی عەرەبی دەنوسێ و ناتانیاهۆ بە زامنی عەرەبی وەڵامی دەداتەوە، بەشێوەیەكی پراكتیكی هەریەك لەوان كە هێرش دەكەنە سەر یەكتری جەماوەریان لە ناوخۆدا زیاد دەكات، هەموشمان بینیمان ئەردۆغان چۆن رووداوەكەی نیوزلەندەی قۆستەوە بەبێ ئەوەی یەك قوربانی توركیای تێدا بێت.

نیزال سەبع دەڵێت: ئەوەی جێی سەرسورمانە دەستوەردانی ئەردۆغانە لە كاروباری سوریا، لەهەمان كاتدا خۆی رۆڵی گەورەی هەبوە لە گەیاندنی دۆخی سوریا بەم رۆژە، لە میانی پالپشتی كردنی رێكخراوە تیرۆریستیەكانەوە بۆ ماوەی هەشت ساڵە، ئێستا لەئاوازی جۆلان دەخوێنێ، چونكە هەست بەوە دەكات ناوخۆی توركیا هەم جۆلان و هەم قودس بە خاكی ئیسلامی ئەژمار دەكەن.

ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا وتی: خودی ئەردۆغان خامی سوریای داگیر كردوە و هەرەشەی هێرش كردن دەكات لە رۆژهەلاتی فورات، و مەسەلەی داگیركردنی خاكی عەرەبی لەلایەن ئیسرائیلەوە دەوروژێنێ، بەلای منەوە داگیركاری ئیسرائیلی و توركی هیچ جیاوازیەكیان نییە و هەردوولایان پاڵپشتی رێكخراوە تیرۆریستیەكان دەكەن، و ئەمەریكاش هەردوولا هان دەدات بۆ داگیركردنی خاكی زیاتری سوریا.

لەبەرانبەردا نووسەرو توێژەی سیاسی توركی فرانس ئۆغلۆ باسی ئەوەی كردوە، بابەتەكە هیچ پەیوەندی بە گرنگێتی خاكی ئیسلامیەوە نیە بۆ سەرۆكی توركیا، و روونی كردۆتەوە، دەكرێ ئەم لێدوانانە سودی هەلبژاردنی هەبێت، بەلام تەنها بۆ ئەم ئامانجەش نییە، چونكە هەموولایەك دەیانەوێ بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەكاری بهێنن، بەلام لێرەدا خوێندنەوەیەكی ستراتیژی گرنگتر هەیە، كاتێ ئەمەریكا لەسەر شتێكی وا رازی دەبێت، خاكێك دەبەخشێت هی خۆی نیە، لەم روەوە ئەم جۆرە كارە دەبێتە مایەی گۆران لە رێساكانی سیاسی و یاسا نێودەوڵەتیەكان بە گوێرەی ئیردەی ترامپ، لەلایەنی ستراتیژیەوە دەبێتە هۆی گەورەكردنی ئیسرائیل، ئەمەش بە دڵی توركیا نیە یان هەر وڵاتێكی تری ناوچەكە، لێرەدا جەوهەری لێدوانەكانی ئەردۆغان روون دەبێتەوە.

ناوبراو دووپاتیكردەوە، توركیا ئێستا سەرۆكی رێكخراوی ئیسلامییە و لەسەر پێویستە بەرگری لە خاكی ئیسلامی بكات، ئەگەر بێت و توركیا لەمەدا بەرهەڵستكار نەبێت ئەوا مانای وایە لەسەر سەرجەم كێشەكانی تر رازیە وەك دۆزی قودس و فەلەستین و..تد ، ئەم پەیامەش لە هەمووان گرنگتر بوو.

كێشەی ئابووری 
پاش لێدوانەكانی ئەردۆغان نرخی لیرە 5% دابەزی، لەم روەوە دكتۆر نیزال وتی : روونە كە لیرەی توركی رووبەرووی كێشەی زۆر دەبێتەوە لە ئەنجامی سیاسەتەكانی ناوخۆو هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی ئەردۆغانەوە، و دوای ئازاد كردنی قەشە ئەمەریكیەكە برۆنسۆن لە مامەڵەیەكدا لەگەڵ ترامپ، بینیمان لیرەی توركی بەرز بوەوە و باشی بەخۆیەوە بینی ، بەلام بەهۆی كێشەوە لەگەل ولاتانی كەنداو لەدوای كوشتنی خاشقچیەوە، وای لە خەلكی كەنداوو عەرەب كرد نەچن بۆ توركیا، ئەمەش بە نیگەتیڤ لەسەر ئابوری سوریا دەشكێتەوە، سەرەرای ئەوەش ژمارەیەكی زۆر لە وەبەرهێنەران و خاوەن موڵكەكان لە توركیا بە خێرایی دەیانەوێ شمەكەكانیان لەو ولاتە بفرۆشن، هەموو ئەمانەش كاریگەرییان لەسەر كێشەی ئابوری و دراوی توركی دەبێت.

بەڵام (فراس) بڕوای وایە ئەمە تەنها كارتی فشارە و دەلێ: چەكی نوێ لە ئێستادا ئابوریە، و خۆی لە لێدانی  لیرەی توركیدا دەبینێتەوە، ئەمەش لەلایەن ولاتە رۆژئاواییەكان و لە سەروی هەمویانەوە ئەمەریكا پەیڕەوی لێ دەكەن، دیارە ئەمە بۆ ماوەیەك زیان بەخشە، بەلام بەردەوام نابێت، چونكە ئەم وڵاتانە زیان بەبەژرەوەندی خۆیان دەگەیەنن، و لەلایەكی ترەوە بەرژەوەندی ئابورییان لەگەل توركیا هەیە، لەم دۆخەشدا زیان بەخۆیان دەگەیەنن، لەسەر ئاستێكی نزیك زیان بە كۆمەلگەی توركی دەگەیەنێت، و لەسەر ئاستی ناوەند ناتوانرێ بەردەوام بێت، چونكە ئامانج لەم سزایانە تەنها بۆ فشار خستنە سەر حكومەتی توركیایە، بۆ ئەوەی ئیرادەی حكومەتەكە لە ژێر دەستیان بمێنێتەوە.

رووبەرووبونەوەی توركیا و ئەمەریكا
پسپۆر لە كاروباری رۆژهەلاتی ناوەراست نیزال سەبع، پێیی وایە مشت و مڕی نێوان توركیاو ئەمەریكا تەنها جەنگی قسەكردنە، و رونی دەكاتەوە: هیچ رووبەرووبونەوەیەك لە نێوان توركیا و ئەمەریكادا نیە، لە ساڵی 2011 ەوە ئەردۆغان سەرجەم پرۆسە ئەمنی و سەربازیەكانی بە تەنسیق لەگەڵ ئەمەریكادا ئەنجام دەدات، لەدوای كوژرانی خاشقچی هەڵچونێكی راگەیاندن لەنێوان هەردوولا روویدا، بەلام سەرجەم قسەكان دەربارەی هەبوونی كێشە لە نێوانیاندا بەهۆی مامەڵەی كۆسیستەی روسی ئێس 400 یان مامەڵەی فرۆكەی ئێف 35، هیچ بنەمایەكی نییە.

كەچی شارەزای تورك فراس ئۆغلۆ وای دەبینێ كێشە لە نێوان هەردوو ئیدارەكەدا هەیە، و توركیا توانای رووبەرووبونەوەی ئەمەریكای نییە، و ئیدارەی نوێی ئەمەریكاش هیچ رێسایەكی جێگیری نییە و بڕوای وایە توركیا ناتوانێ بەرهەڵستی زلهێزێكی وەك ئەمەریكا بكات، بەلام بەسەرجەم مەرجەكانیشی رازی نابێت، و هەوڵ دەدات جۆرە پەیوەندییەك دروست بكات لە نێوان مەرجە واقیعی و ئەوانەی پێی رازی نییە، توركیا داوای پاتریۆتی كرد پێیان نەدا بۆیە كۆسیستەمی ئێس 400 مان لە روسیا كڕی، ئەوان دەزانن سەقامگیری توركیا پێویستی بەبەدواداچوونی خاڵە لاوازەكانی هەیە، ئەمەش بەلایەوە زۆر گرنگە، لەو خاڵانە بەرگری ئاسمانیەتی، لەو كاتەدا توركیا توانای زیاتری دەبێت بۆ ئەوەی فشار بخاتە سەریان.

سەرچاوە: Sputnik news
وەرگێڕان: حیلمی رەسوڵ رەزا