شارپرێس:
ئابووری عێراق رووبەرووی گەلێك كێشە و ئاستەنگی گەورە گەورە بووەتەوە ، لەبێكارییەوە بۆ گەندەڵی دارایی و كارگێڕایی ، نەبوونی پیشەسازیی ، هەرەسهێنانی ژێرخانی ئابووری ، لاوازی كەرتی كشتوكاڵ و بازرگانی لاوازیی جێبەجێكردنی یاساكان‌و تا گرفتە ئەمنییەكان دەگرێتەوە.
 
لەژێر سایەی نەبوونی سیاسەتێكی روونی ئابووریی نیشتمانی، بەشی زۆری خەڵكی عێراق بەدەست هەژارییەوە دەناڵێنن بەجۆریك رێژەی هەژاریی دەگاتە نزیكەی ٤٠% دانیشتووان .

ساڵی ٢٠١٨ وەزارەتی پلاندانانی عێراق راپۆرتێكی لەسەر ریژەی هەژاریی لەسەر ئاستی عێراق بڵاوكردەوە ، بەجۆرێك ئەو شارانەی داعش داگیری كردبوون رێژەی هەژاریی ٤١% بووە  ، لەكاتێكدا پێش ئەوەی داعش دەست بەسەر ئەو شوێنانەدا بگرێت ڕێژەكە ٢٠% تێپەڕی نەدەكرد ، لە پارێزگاكانی باشووری عێراق رێژەی بێكاریی ٣١،٥% بووە ، لەپاریزگاكانی ناوەراست١٧%، لە بەغدای پایتەخت١٣% ، هەرچی هەرێمی كوردستانە ڕێژەی بێكاری بەرز بۆتەوە بۆ ١٢،٥ لەكاتێكدا پێش ساڵی ٢٠١٤ ڕێژەكە ٣% بووە .

لەمانگی تەمموزی ساڵی رابردوو ، بانكی نێودەوڵەتی هۆشداریی دابوو لە فشەڵیی رەوشی ئابووری عێراق لەساڵی ٢٠١٨ ، تێیدا بانكی نێودەوڵەتی ئاماژەی بۆ ئەوە كردبوو كە هەژاریی لە عێراق گەیشتۆتە ٢٢،٥% ، وە بەشداری گەنجانی تەمەن ١٥ بۆ ٢٤ ساڵی لە پشتیوانی ئابووری وڵات پاشەكشەی كردووە ، سەرەرای بەرزبوونەوەی ئاستی بێكاریی لەو پاریزگایانەی داعش داگیری كردبوون بۆ دوو ئەوەندەی پێش هاتنی داعش، بەتایبەت پاریزگاكانی نەینەوا و سەلاحەددین و ئەنبار.

بەهۆی تێكچوون و لاوازی بەرهەمهێنانی پیشەسازیی و كشتووكاڵیی و خزمەتگوزارییەكان و نەگرتنەبەری ڕێوشوێنی ئابووریی درووست ، قەیرانی بێكاریی قوڵتر بۆتەوە ، بەجۆرێك بێكاریی لەناو ئەو گەنجانەی تەمەنیان لەنێوان ١٥ بۆ ٢٩ ساڵیدایە دەگاتە٢٢،٦% ، وە بەشداری گەنجان لە هێزی كار ٣٦،٦% ، كە رەگەزی نیرینە ٦١،٦% ، وە رەگەزی میینە٨،٨%  بووە .

هەرچی پەیوەندی بە وەبەرهێنانەوە هەیە ، عێراق رووبەرووی ئاڵنگاریی گەورە بۆتەوە و دەكەوێتە ریزبەندی دواوەی وڵاتانی جیهان لەو بوارەدا ، كە بەپێی پێنوێنەكانی بانكی نێودەوڵەتی لەكۆی ١٩٠ دەوڵەت عێراق لە پلەی ١٦٨ دایە .

حەسەن فەدعەم ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەران دەڵێت رێژەی بێكاری لە پاریزگایەكی وەكو  بابل دەگاتە٧٠% ، بەقسەی ئەو ئەندام پەرلەمانە هۆكاری ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ كەمتەرخەمیی حكوومەتەكانی ئێستا و پێشووتری عێراق لە چارەسەركردنی كێشەی بێكاریی و چارەسەركردنی كێشەكانی پارێزگاكە.

هەرچەندە عادل عەبدول مەهدی سەرۆك وەزیری عێراق گوتی دەبێت كار بكرێت بۆ هەمەرەنگكردنی سەرچاوەكانی داهات و ئابووری عێراق، ئەویش لەڕێگای چالاككردنی كەرتی تایبەت لە بوارەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازیی و گەشتیاریی و بەكارخستنی بێكاران و پشتبەستن بە ستراتیژێكی گونجاو  و چالاك بۆ رەوشی ئابووری عیراق و كەرتە ئابوورییە سەرەكییەكان .

بەڵام ئابووریناسەكان دەڵێن عێراق رووبەرووی گەلێك ئاڵنگاریی ئابووریی بۆتەوە كە گرنگترینیان بریتییە لە پشتبەستنی تەواوەتی بە داهاتی نەوت ، كە ئەو سەرچاوەیەش دیار نییە تاچەند بەردەوام دەبێت لە دابینكردنی داهات بۆ ئەو پرۆژانەی بەڵێن دراوە جێبەجێبكرێن ، ئەوە جگە لەوەی ئایندەی نەوت لەژێر سایەی پیشكەوتنە تەكنەلۆژی و جیۆلۆجییەكان ناجێگیرە و گەلێك لە لێكۆڵینەوە ستراتیژییەكان دەڵێن لەئایندەدا نەوت وەك سەرچاوەی سەرەكیی وزە پاشەكشە دەكات ، تەنانەت هەندێ سەرچاوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن بەهۆی ئەو سەرچاوە تازانەی بەرهەمهێنانی وزە ، وادەكەن نرخی نەوت بۆ خوار ٣٠ دۆلار داببەزێت كە ئەمەش وادەكات ئەو داهاتەی لەڕێگای نەوتەوە وەدەست دەكەوێت بەشی خەرجییەكانی پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت ناكەن .

بەهۆی ئەوەش كە ٩٥% ئابووری عێراق پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت بۆ پارەداركردنی بودجەی گشتی ، وە ٥٠% داهاتی نیشتیمانی بەشێوەیەكی راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بە كەرتی نەوت كاریگەر دەبێت ، هەر دابەزینێت لە نرخی نەوت كارەساتێكی گەورە بۆ ئابووری عێراق درووست دەكات ، بەوەش هەرەشەیەكی راستەوخۆیە بۆ سەر داهاتی تاك و داهاتی نەتەوەیی .

لیرەوە ئەوەمان بۆ روون دەبیتەوە كە ناتوانرێت كۆتایی بە بێكاریی و هەژاریی بهێنرێت ، ئەگەر بیت و هەموو كەرتە ئابوورییە جۆربەجۆرەكانی وەك كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازیی و بازرگانیی و گەشتیاریی بەیەكەوە نەبووژێنرێنەوە ، لەبەر ئەوەی نرخی نەوت هەڵبەز و دابەز دەكات و  جیگیر نییە ، بۆیە ناتوانریت دەوڵەتێكی تۆكمە و خۆشگوزەران لەسەر بنەمای نەوت بنیاد بنرێت ، چونكە نرخی نەوت بەدەست حكوومەتی عیراق نییە بەڵكو بازارە جیهانییەكان دیاری دەكەن كە ئەویش كۆمەڵێك هۆكاری سیاسیی و ستراتیژیی و ئابووریی نرخەكەی دیاریدەكەن .

لەبەر ئەوە لە ڕەوشێكی لەو جۆرەدا بۆ هەر بەرنامەیەكی پەرەپێدانی بەردەوام بۆ ئابووریی وڵات دەبێت پشت بە جێگرەوەكانی نەوت ببەستریت بەجۆرێك دەوڵەت بتوانێت دەستی بەسەردا بگرێت و  لە رەوشێكی جێگیردابیت .

وەرگێڕان: ئاكۆ عەبدوڵڵا ئاڵی