شارپرێس: مەولود چاوش ئۆغڵۆی وەزیری دەرەوەی توركیا لە هەوڵی ئەوەدا بوو لە سعودییە نزیك بێتەوە و سۆزداری ڕاكێشێت، ئەمەش بە بازدان و فەرامۆشكردنی پرسی كوشتنی جەمال خاشقی ڕۆژنامەنووسی سعودی، كە كێشەی لە نێوان ئەنقەرە و ڕیازدا دروست كرد و ئەنقەرەش گەرەكی بوو ئەم پرسە دژ بە ڕیاز بخاتەگەڕ و سوودی لێ وەرگرێت. ئەم هەڵوێستە تازەیەش لە كاتێكدایە كە توركیا بە هۆی لێكەوتەكانی جەنگی سوریا، پشێوی و ئاڵۆزییەكانی لەگەڵ واشنتۆن و ساردی پەیوەندییەكانیشی لەگەڵ ڕوسیادا، بە دۆخێكی سەختی ئابووری و سەربازیدا تیدەپەڕێت. چاوش ئۆغڵۆ ووتی ووڵاتەكەی گەرەكیەتی ڕووداوی كوشتنی خاشقچی لە پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانی لەگەڵ ڕیازدا جیاكاتەوە، دانی بەوەشدانا كە شانشینی سعودیە نایەوێت ووردەكاری ئاڵۆزییەكانی لەگەڵ توركیا لەبیر بكات، چونكە ئەنقەرە بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ و بە مەبەستی شێواندنی وێنەی سعودیە كاری لەسەر ئەو پرسە كرد. چاوش ئۆغڵۆ ووتیشی سعودییەكان ئەوەیان بیرناچێتەوە و كار بۆ هێوركردنەوەی دۆخەكە ناكەن لەگەڵ توركیادا. دیارە ئەنقەرە پەی بەوە بردووە كە چی دیكە پرسی خاشقچی لە ڕووی سیاسی و میدیاییەوە ناتوانرێت وەبەرهێنانی تێدا بكرێت و دەستی سعودیەی پێ بادات، بۆیە دەیەوێت بەسەریدا بازدات و جیای كاتەوە لە پرسی پەیوەندییە دووقۆڵییەكانی لەگەڵ سعودیەدا. وەزیرە توركیەكە وتیشی: ئەنقەرە بەوەی لە توانایدایە كار بۆ ئەوە دەكات ئەو سەهۆڵبەندانە بتوێنێتەوە گە لەگەڵ ڕیاز و دەوڵەتانی دیكەی كەنداودا بۆی دروست بووە، ئەمەش لە پێناو خستنەوە جوڵەی پەیوەندییە ئابووریەكانی لە گەڵیاندا، چونكە بەم هۆیەوە توركیا نەیتوانی چارەسەری گونجاو بۆ تەنگژە ئابوورییەكەی بدۆزێتەوە. چاودێران دەڵێن لێدوانەكانی چاوش ئۆغڵۆ و پەیوەندی تەلەفۆنی پێشووتری ئەردۆغان بە شا سەلمانەوە بۆ پیرۆزكردنی جەژنی ڕەمەزان، ئەوە دەسەلمێنێت كە ئەنقەرە لە دۆخێكی سەختدایە، بۆیە كلكەسۆیە بۆ سعودیە دەكات بەو مەبەستەی دڵی چاك بكاتەوە و دۆخەكەش هێوركاتەوە، ئەمەش لە ڕێگەی لێدوانی پڕۆتۆكۆڵی هەڵخەڵەتێنەر بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەكان و گەڕانەوەی گەشتیاری كەنداوییەكان بۆ توركیا كە لە دروستبوونی كێشەكەوە بەشێوەیەكی بەرچاو گەشتیان بۆ توركیا كەمكردۆتەوە. بە ڕوون ئاشكرایش دیارە، كە ئەنقەرە هەراسان بووە لەو هەڵمەتی ڕاگەیاندنانەی – بە تایبەتیش لەسەر تۆڕە كۆمەلایەتییەكان – هانی ئەوە دەدەن كەنداوییەكان گەشت بۆ توركیا نەكەن و وەبەرهێنانیشی تێدا نەكەن، وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر سیاسەتە دوژمنكارییەكانی توركیا و هێرشە میدیاییەكانی دژ بە سعودیە و كەنداوییەكان و دەوڵەتانی عەرەبی، بۆیە ئەنقەرە لەسەر ئاستێكی باڵا لە هەوڵی ئەوەدایە شەپۆلی توڕەیی كەنداویی و عەرەبییەكان ساردكاتەوە. ئەم هەڵویستەی توركیا بەرامبەر سعودیە لە كاتێكدایە كە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ واشنتۆن و مۆسكۆ بەرەو خراپی چووە، ئەمەش بە هۆی گرەوە هەڵەكانی ئەردۆغان كە توركیای ڕووبەڕووی چوارچێوە هەرێمییەكەی كردۆتەوە دژ بە هاوپەیمانە ستراتیژییەكانی لە ناتۆ. وەزیرە توركییەكە وویستی یاری لەسەر پەتی پەیوەندییە كەسییەكان بكات، كاتێك بە شای سەلمانی سعودیەیدا هەڵدا و گووتی كە لەو ساوەی شا سەلمان هاتۆتە سەركار، پەیوەندییەكانی ئەنقەرە و ڕیاز بەرەو پیشەوەچوون. توركیا باش دەزانێت سعودیەی تازە بە سەرۆكایەتی شا سەلمان، سیاسەتێكی دەرەكی جیا لە جارانی گرتۆتەبەر بە بەرەنگاربوونەوەی ئیسلامی سیاسی بە هەموو ڕێكخراوە جۆراوجۆرەكانییەوە و لە سەرووی هەموشیانەوە كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین، هەروەها سیاسەتی دژایەتیكردنی ئەو دەوڵەتانەش (وەك قەتەر و توركیا) كە لەسەر كەوڵ و هەگبەی ئاسایشی نەتەوەیی عەرەبی، وەبەرهێنان لە ئیسلامی سیاسیدا دەكەن. چاودێران دەڵین توركیا دەیەوێت بە شا سەماندا هەڵبڵێت و لەژێرەوەش دژایەتی محمەد بن سەلمانی جێنشین بكات، ئەمەش ئەو پلانەیە كە ئیسلامی سیاسی كاری بۆ دەكات، دەریشكەوتووە كە ئەم پلانە وەهم و خەیاڵە و شكستیخواردووە. ئەو چاودێرانە پێیان وایە هێشتا توركیا چوارچێوەی دژایەتی دەوڵەتانی ناوچەی جێنەهێشتووە و ناشتوانێت پێداچوونەوەیەكی ڕاستەقینە بە سیاسەتەكانی خۆیدا بكات و بگەڕێتەوە ناو جەرگەی جیهانی ئیسلامی، چونكە حكومەتەكەی توركیا بە بیردۆزەی پلانگێری كار دەكات و لە هەوڵی ئەوەدایە كێشە بخاتە ناو هاوپەیمانەكانەوە، وەك تۆمەتباركردنی میسر بەوەی گەرەكییەتی كەلێن بخاتەوە نێوان سعودیە و ئەنقەرەوە. ووتیشی پێشتریش چەند كێشەیەكی كەمیان لەگەڵ سعودیە هەبووە و میسریش هۆكارەكە بووە. توركیا گەرەكیەتی پەیوەندییەكانی لەگەل سعودیەدا چاك بكاتەوە، بە تایبەتی دوای ئەوەی لە لوتكەی مەككەدا، سعودیە وەك سەركردەی دەوڵەت ئیسلامییەكان دەركەوت، ئەمەش لەلایەن توركیاوە قبوڵكراو نییە، لە لوتكە ئیسلامییەكانی پێشووتریش، ئەنقەرە لەسەر ئەو پێگەیە، كێبڕكێی ڕیازی كردووە، بگرە لە دەروازەی هاوپەیمانییەكی سونەمەزبەوە، هەوڵیداوە لە سعودیە نزیك بێتەوە. هەرچەندە چاوش ئۆغڵۆ ئامادەی لوتكەی مەككە بوو، بەڵام بوونی توركیا بەرچاو نەبوو، بە تایبەتیش لە دوای دەرچوونی بەیاننامەی كۆتایی لوتكەكە دژ بە ئێران و ڕەفتارەكانی لە ناوچەكەدا. لیرەوە ئەنقەرە مكوڕە لەوەی وا خۆی نیشان بدات كە لەگەڵ سعودیە سەركردایەتی جیهانی ئیسلامی دەكات و دژ بە هێرشی حوسییەكانی یەمەن – یشە. سەبارەت بە سەركردایەتی سعودیە لە ڕیكخراوی هاریكاری ئیسلامی، وەزیرە توركییەكە ووتی لە هەموو ئەو هەوڵ و كۆششانەی ڕیاز لە پێناو ئومەتی ئیسلامی بە گشتی و كیشەی فەڵەستیتن بە تایبەتی دەیكات، هاوكار و هەماهەنگی دەبین. توركەكان هەست بەوە دەكەن كە هەژموونی سعودیە لە زۆر دۆسییەدا فراوانتر بووە، ووڵاتەكەی ئەوانیش لە پاشەكشەدایە، بۆیە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی ئەردۆغان بە شا سەلمانەوە، دانپێدانانی ئەنقەرەیە بە دەستەوەستانیان لە كێبڕكێكردنی ڕیاز و گەرەكییانە دۆخەكەی لەگەڵ هێور بكەنەوە. لەولاشەوە توركیا بە هۆی پشتیوانیكردنی لە "بەهاری عەرەبی" ، لە چوارچێوە سونییەكەی كەنارگیر كراوە، بەڵام سعودیە لەو چوارچێوەدا هاوپەیمانی كارای كەنداوی و عەرەبی و ئیسلامی هەن، بە هۆی پێگە ئابووری و داریی و ستراتیژیەكەشیەوە، ڕیاز سەركەوتوو بوو لەوەی ببێتە لایەنێكی بنچینەیی لە هەر گفتوگۆ و جوڵە و كۆبوونەوەیەك سەبارەت بە ناوچەكە. ئەنقەرە لە سیاسەتی دەرەوەیدا چەندەها شكستی هێناوە لەوەی لە میسر و سودان گرەوی لەسەر ئیسلامی سیاسی كرد. وا خەریكە لە لیبیا و تونسیش هەژموونی خۆی لە دەست دەدات، چونكە شەقام هەستی بەو ڕۆڵە تێكدەرانە كردووە كە ئەنقەرە لەو دوو ووڵاتەدا دەیگێڕێت لە ڕێگەی پشتیوانیكردنی لە كۆمەڵە توندڕەووەكان و چەكداركردن و چارەداركردنیان، تاوەكو بیانگەیەنێتە سەر كورسی فەرمانڕەوایی لە وڵاتەكانیاندا. سەرچاوە: عەرەب وەرگێران: لوقمان حاجی قادر