شارپرێس:

وەرگێڕان‌و ئامادەكردن: لوقمان حاجی قادر

دۆسیەی واشنتۆن - تاران 
ئەمریكا سزای تازەی بەسەر 8 لە گەورە بەرپرسانی ئێراندا سەپاند (خامەنەئی و دارودەستەكەی) ، بڕیارە سزاكە محەمەد جەواد زەریفی وەزیری درەەوەی ئێرانیش بگرێتەوە، ئامانجیش دەستنەگەیشتنی گەورە بەرپسانی ئێرانە بە میكانیزمە داراییەكان، سزا تازەكان ملیارەها دۆلاری ئێرانی سڕدەكەن.

ئەمریكاو كەنداو
واشنتۆن لە هەوڵی پێكهێنانی هاوپەیمانییەك دایە بۆ پاراستنی كەشتیوانی لە كەنداو و گەرووی هورمز، سەرباری كۆششە دبلۆماسییەكانی بۆ ئاشتەوایی لەگەڵ تاران، بەڵام هەروەك ڕۆژنامەی نیویۆڕك تایمز دەڵێت: واشنتۆن خاوەن پلانێكی نهێنیشە بۆ دەمكوتكردنی تاران و لەگەڵ سعودیە و ئیماڕات و دەوڵەتانی دیكەش قسەی لەبارەوە كردووە.

هێرشی ئەلیكترۆنی ئەمریكا
پلانە نهێنییەكەی ئەمریكا وەك چاودێران دەڵێن جەنگ و هێرشی ئەلەكترۆنییە بۆسەر تۆڕەكانی چاودێری ئێرانی و هێزە پاشكۆكانی كە شوێنپێی كەشتییەكان هەڵدەگرن لە كەنداو و گەرووی هورمز، پلانەكەش بە سەرپەرشتی دزگای هەواڵگری ئەمریكا كەوتۆتە بواری جێبەجێكردنەوە.

دروستكردنی ناڕەزایی
لەسەر ئاستی ناوخۆی ئێرانیش ، ئەمریكا كار لەسەر دنەدان و هاندانی شەقام و ڕێكخستنی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی دەكات.

عێراق
فراكسیۆنی سائیرون بە سەركردایەتی موقتەدا سەدر پابەندە بە هەڵوەشاندنەوەی "دەوڵەتی قوڵ" و سڕینەوەی زێدەمافەكان، ڕەخنەیان لە ئاستی كاری حكومی و پەرلەمانی و مكوڕی هێزە سیاسییەكان لەسەر دابەشكاری تایەفی و نەژادری و حیزبی هەیە، ڕاشیانگەیاندووە كە بۆ گرتنەدەستی پۆستە حكومییەكان، تەنها دەنگ بۆ پاڵێوراوە سەربەخۆ دەستپاكە لێوەشاوەكان دەدەن كە خاوەن ئابڕوومەندییەكی باشن. ئومێدیشی خواست عێراق خاوەنی بڕیاری نیشتمانی خۆی بێت بەدوور لە كاریگەری و هەژموونە هەرێمییەكانی دەورووبەر.

سەدر ڕەخنەی لە ئەنجومەنی بالای گەندەڵی گرت كە عەبدولمەهدی پێكیهێناوە بەوەی دەستەوەستانە لەبەرامبەر گەندەلكاراندا و كارەكانی خاوخلیچی تێدایە.

سەبارەت بە ماددە هۆشبەرەكانیش سەدر داوای قایمتركردنی سنورەكانی كرد و پێی وایە ماددە هۆشبەرەكان بازاڕەكانی عێراقیان پڕكردووە و كالا و كەلوپەلە هاوردەكراوەكانیش  بێ كوالیتین.

فراكسیۆنی سائیرون لە بەیاننامەیەكدا ڕایگەیاند كە ئاستی كاری حكومی زۆر نزم و لاوازە و خەڵكی بەتەواوی بیزاربوون، داواشی لە پەرلەمان و دەزگا چاودێرییەكان كرد ئەركی چاوەروانكراوی خۆیان ئەنجام بدەن و چاكسازی بكەن و دەوڵەتی قوڵ هەڵوەشێننەوە و دامەزراوەكانی دەوڵەت بنیات بنێن و بەشبەشێنەی حزبی نەهێڵن و لێوەشاوەكان بێننە پێشەوە و كۆتایی بە تایەفەگەری بێت.

پسپۆڕان هۆشداری ئەوەش دەدەن كە نابێت "ڕاسپاردەیی ئاینی" بەسەر دادگای ئیتحادیدا بسەپێندرێت، گفتوگۆكردنیش لەسەر یاسای دادگای ئیتحادی باڵا بەم  داڕشتەی ئێستای نەشیاو نەگونجاوە، دەبێت لە بەركەوتەی هەڵبژاردن و بەشبەشێنەی حزبی دوور بخرێتەوە، چونكە بە گویرەی بەندی (92/یەكەم) ی دەستور ئەو دەزگایە لە ڕووی كارگێری و داراییەوە سەربەخۆیە. بۆە دەبێت ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و میدیاكان لەو بارەوە فشار بكەن.

نەتەوە یەكگرتووەكان:
 هەواڵەكان باس لەوە دەكەن كە 55 هەزار لە چەكدارانی داعش و خانەوادەكانیان  لە عێراق و سوریا دەستگیركراون، نەتەە یەكگرتووەكانیش داوا دەكات لە دادگایەكی دادپەروەردا دادگایی بكرێن یان ئازاد بكرێن، دووپاتیشیكردەوە كە دەبێت دەوڵەتان هاووڵاتییە داعشەكانیان لە سوریا و عێراق خۆبگرن و منداڵی چەكدارەكانیش بێ ڕەگەزنامە نەمێننەوە.

سودان :
داوا لە دەسەلاتدارانی سودانی دەكرێت كۆتایی بە سەركوتككردنی هاووڵاتیان بێنن و خزمەتگوزاری ئەنتەرنێت بگێڕنەوە و ڕێگەش بە چاودێران بدەن بێنە ناو ووڵاتەوە، هەواڵەكانیش باس لەوە دەكەن كە نزیكەی 100 لە خۆپیشاندەران لە لایەن دەزگا ئەمنییەكانەوە كوژراون و زۆری دیكەش بریندارن، ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكانیش و ڕیكخراوی هیومان ڕایتس ۆچ دووپاتی ئەو سەركوتكارییانەیان كردۆتەوە.

مامەڵەی سەدە
دەیلی تێلیگراف نووسیوویەتی كە پلانەكەی كۆشنیر بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێش دەستپێكردنی هەرەس دێنێت. فەلەستینی و ئیسڕائیلییەكانیش كە دوولایەنی سەرەكی كێشەكەن لە كۆنگرەكەی بەحرێندا بەشدرانین، كۆششەكانی ئەمریكاش لەو ڕووەوە خەریكە شكست دێنن، راپرسییەكانیش دەڵێن  80% ی  فەڵەستینییەكان باوەڕیان بە ئیدارەكەی تڕەمپ نییە چونكە واشنتۆن لاگیری ئیسڕائیلییەكانە.

ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست و تەنگژەكان:
چاودێران دەڵێن لەگەڵ هەڵگیرسانی جەنگە چاوەروانكراوەكانی ناوچەكە، ئەگەری ئەوە هەیە جیهان زیانی ئابووری ملیارەها دۆلاری بەركەوێت، نیشانەكانی هەڵكشانی تەنگژەكانی ناوچەكەش دیار و بەرچاون، بە تایبەتی لە تەنگژەی نێوان ئێران و ئەمریكادا و فراوانبوونی تەنگژەی جەنگە بازرگانییە جیهانییەكان.

ڕاپۆرتێكی ئاژانسی بلومبێرگ دەڵێت نرخی قەواڵەكانی لەسەر ئاستی جیهانی و  لە بازاڕەكانی جیهانی بەرزبوونەوە و كەیشتوونە 13 ترلیۆن دۆلار كە ژمارەیەكی پێوانەییە. لەم هەفتەیەدا نرخەكەیان بەریژەی 1.2 ترلیۆن دۆلار بەرزبۆتەوە، ئەمشە جاری یەكەمە بگاتە ئەو ئاستە. قەواڵەكانی هەریەك لە سوید و دانماڕك و فەڕەسنا و نەرویج و یابان و ئەڵمانیا و ئەمریكا بۆ نزمترین ئاستی خۆیان دابەزیوون. دابەزینەكە.

كۆمپانیای ئكسۆن موبیل بڕی 53 ملیار دۆلاری تەرخان كردووە بۆ برەودان بە بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگەكانی باشووری عێراق. بارگرژییەكانی نێوان ئێران و ئەمریكاش هەڕەشە لەو مامەڵەیە دەكەن كە عێراق و كۆمپاینای ناوبرا واژۆیان كردووە. دانوستانەكانی نێوان هەردوولاش ئاستەنگی هاتۆتەبەر، چونكە بەغدا بە هەندێك لە بەندەكانی ئەو گرێبەستە ڕازی نییە و پێی وایە موڵكداری بەرهەمهێنانی دەوڵەتی عێراق پیشێل دەكەن، بۆیە لە ئێستادا گفتوگۆكانیان وەستاون.

عێراق –  سێ سەرۆكایەتییەكە 
ماجد سامەڕائی پێی وایە لە ساڵی  2003 وە، هەژموونی پارت و میلیشیا چەكدارەكان جڵەوگیری ئەو دوو پۆستە دەكەن، خودی ئەوانەی لەو دوو پۆستەدان، سەركەوتن و شكستخواردنیان پەیوەستە بە بەهێزی كەسێتی و لێوەشاوەیی خۆیان، ئەم دۆخە لە سەرۆكایەتی كۆمار لە سەردەمی مام جەلال و بەرهەم ساڵحدا بە باشی هەستی پێ دەكرێت كە هەردووكیان بە هۆی لێزانی و كارزانی خۆیانەوە پێگەی و كاریگەری پۆستەكانیان بەهێز كردووە.

عەبدولمەهدی جڵەوگیری دۆسییەكانی گەندەڵی دەكات، لەو پرسەش تا ڕادەیەك سەركەوتوو بووە برە پارەیەكی زۆریش لە گەندەڵكارانەوە گەڕاوەتەوە خەزینەی دەوڵەت، هێشتا دۆسییەكە كاری زۆری ماوە و سەرۆك وەزیرانیش فشاری زۆری لەسەرە و هێرشی سوشیال میدیایی لە دژ خراونەكار. تاكە ڕێگەی بەردەمی عەبدولمەهدی بۆ دەربازبوون لە تۆڕ و دوای حزب و میلیشیاكان، چاكسازی ڕاستەقینەیە كە دەبێت بوێرانە ئەنجامی بدات.

وەزیری دەرەوی عێراقیش پێی وایە پیشەیی بوونی ڕێگەی چاكسازی پێ دەدات لە چاكسازیكردن لە جوغزی دبلۆماسییەتی عێراقیدا، لەولاشەوە بۆ ڕاگرتنی چاكسازییەكانی هەڕەشەی لێپێچینەوەی لێ دەكرێت.

محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانیش هەمان گرفتی دوو سەرۆكەكەی دیكەی هەیە، هەوڵ دەدات عیراق بگێڕێتەوە گۆڕەپانی پێگە هەرێمی و جیهانییەكەی جارانی، بەڵام هێزە سونییەكان بۆی لە كەمیندان كە لە هەر دەرفەتێكدا بیخەن.

لە هەرسێك سەرۆكایەتییەكان ، بەرهەم ساڵح تاكە سەركردەیە كە كەمتر لەژێر فشاردایە و مەودایەكی ئازادی جوڵەی هەیە، ئەمەش بە هۆی زیرەكی و لێهاتوویی و كارزانی خۆیەوە لە بواری پەیوەندییە گشتییەكانی و نیشاندانی ڕووی گەشی وڵات.

میلیشیا عێراقییەكانی پاشكۆی ئێران
موسەنا عەبدوڵا لە رۆژنامەی (القدس) نووسیوویەتی كە میلیشیا عیراقییە چەكدارەكانی پاشكۆی ئێران بە موشەك هێرشیان كردۆتە سەر چەند كۆمپانیایەكی بیانی، لەوانەش كۆمپاینای ئیكسۆن موبیل لە بەسڕە، بنكەی بەلدەی جەوی لە سەلاحەدین، بنكەی تاجی ئاسمانی لە بەغدای پایتەخت كە لە هەردوو بنكەكە هێزەكانی ئەمریكا لێن، پیشتریش لە ناوچەی سەوز هیرش كرابۆسەر باڵویزخانەی ئەمریكا بەڵام هێرشەكە هیچ زیانێكی لێنەكەوتەوە. دواتریش مایك پۆمپیوی وەیزری دەرەوەی سەردانی عیڕاقی كردووە و هۆشدراییەكی توندی دایە هەر سێ سەرۆكایەتییەكە سەبارەت بەو هێرشانە.

هەموو لایەن عیراقییەكانیش ڕەتیدەكەنەوە لە پشت ئەو هێرشانەوەبن، بەڵام شاراوە نییە كە هیرشەكان بە فرمانی قاسم سولەیمانی و پاسەوانی شۆڕشی ئێرانین.

"مشعل سدێری" لە ڕۆژنامەی شەرقلئەوست نووسیوویەتی كە عێراق بۆتە بەشێك لە ئیمپراتۆڕیەتی فارسی و تازە جارێكی دیكە ناگەڕێتەوە ئامێزە عەرەبییەكەی، ئەمە بۆ عیراق و ئەفغانستان و سوریا و یەمەن و بەحرێن و لوبنانیش ڕاست دەردەچێت، قسەكانی ن=حەسەن نەسروڵاش گەواهیدرەی ئەو ڕاستییەن كە ووتی ئیمە هاوڕیی و دۆستی ئێرانین و نایشارینەوە شەرم لە ووتنی ئەم قسەیە ناكەین.

ئەم دۆستایەتییەش دەكەوێتە خزمەت ئیسڕائیلەوە، بەو پێیەی ئیسڕائیل گەورەترین هاوپەیمانی ئێرانە، ڕۆژنامەی "یەدیحوت ئەحڕانۆت" دەڵێت ئیسڕائیل بایی 30 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی هەیە لە ئێراندا، زیاتر لە 200 كۆمپانیای وەبەرهێنانی هەن، ژمارەی جووەكانی ئێران 200 هەزار كەسن، ژمراەی پەرستاگاكانیان زیاترن لە 200 پەرستگا.

توركیا و دیموكراسییەت و ئەردۆغانیزم
-شیرزاد یەزیدی لە ڕۆژنامەی (ئەلحەیات) دا نووسیوویەتی كە دۆڕانی بن عەلی یەڵدرم لە بەرامبەر ئیمام ئۆغڵۆی نەیاریدا چاوەڕوانكراو بوو، ئەمەش نیشانەی توڕەیی جەماوەرە لە پارتی داد و گەشەپێدان كە ووبستی هەڵگەڕانەوە بەسەر دیموكراسییەتدا ئەنجام بدات و لە پێناو بردنەوەی ئەستەمبوڵ ساختەكاری و گزی و فرتوفێڵ بكات.

ئەمە وتای تێكشكانی ئەردۆغانیزمە، ئەگەر جاری یەكەم دۆڕانیان بە گیانێكی وەرزشی وەرگرتبایە بۆ خۆیان باشتر بوو، بەڵام دۆڕاندنیان لە جاری دووەم بە تەوای بڕستی لێبڕیوون، ڕوون ئاشكراشە كە دەنگی كوردەكان ئەردۆغانیان خست و هەڵبژاردنەكەیان یەكلایی كردووە، بەمەش دیموكراسیەت بردییەوە و ئەردۆغانیزم شكستیهێنا.

سەرچاوە: میدیا عێراقی‌و جیهانییەكان
لەمیدیاكانەوە.. شێوازێكی نوێی كاركردنی شارپرێسە، كە لەمەولا بە بڵاوكردنەوەی زانیارییەكان لەمیديا عێراقی‌و جیهانییەكان خوێنەری كورد لەرووداوەكانی ناوچەكەو جیهان ئاگادار دەكاتەوە..