شارپرێس:
تا دە‌ساڵەی كۆتایی سەدە بیستەم، زاراوەی "ئیسلامی توركی" بازاڕی گەرموگوڕ بوو، ئەمەش وەك وەسفكردنێك بۆ فۆڕمێكی میانەڕەووی ڕێژەیی ئاینپەروەری، كە توركەكان پیادەیان دەكرد.
ئەو فۆڕمە ستایلی باوەڕداری لە توركیا، لە هەردوو ستایلی ئیسلامی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاست جیادەكردووە، كە ستایلی ئیسلامی عەرەبی و ستایلی ئیسلامی فارسییە.
بەڵام دوای ئەوەی ئیسلامی سیاسی لە توركیا سەركەوتوو بوو لەهاتنەسەركاری حوكمڕانی وڵات لە ساڵی 2002، ئیدی لەو ساوە زاراوەی ئیسلامی توركی بە تەواوەتی ونبوو، كە لە بەرانبەری ئیسلامی میانەڕەوی توركیدا، ئەو بنچینانەی ئیسلامی سیاسی توركی لەسەر دامەزراوە، بنچینە سەلەفییەتی توندڕەوو بوو.
سەلفەیەتی توركی لە ژێر پەردەی عەلمانییەتی كەمالیزمدا خۆ حەشاردا بوو، كە كۆماری توركیای لەسەر دامەزرا، بەڵام ئەمەیان پێش ئەوەی ئیسلامی سیاسی دەستی بگاتە فەرمانڕەوایی وڵات.
لە سەرەتادا زۆرینە ئومێدیان وابوو، پارتی داد و گەشەپێدان بە سەرۆكایەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان و لایەنگرانی فەتحوڵا گولەن، كار لەسەر نوێكردنەوەی وتاری ئیسلامی بكەن، بەڵام پارتی داد و گەشەپێدان و جوڵانەوەی گولەن، هەر كە لەچوارچێوە و داوی كەمالیزم دەربازیان بوو، لەسەر ڕیتم و شێوازی سەلەفییەت، دەستیان دایە ڕاڤەكردنی ئاین.
هەروەها ڕەگی گروپە ئیسلامییە توركییەكانی ناوچەی ئەنادۆڵی ڕۆژهەڵاتی، ڕۆڵێكی دیار و بەرچاویان لەو پرسەدا گێڕا، كە زۆرێك لە بزاوت و كۆمەڵە ئیسلامییەكان لە كۆتایی سەدەی نۆزدەیەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا، لەسەر دەستی چەند سیمبولێكی گەورە دەستیان بە چالاكییەكانیان كرد، ئەو كاتەی ئەو سیمبولانە پشتیوانی ناوچەی ئەنادۆڵی ڕۆهەڵاتییان هەبوو، ڕاڤەكردنیان بۆ ئیسلام توندڕەوانەتر بوو، نەك هەر لە ژیانی ڕۆژانەدا، بەڵكو لە قوتابخانە و پەیمانگا ئاینییەكانیشدا توندڕەوو بوون.
زۆرێك لە باوكە ڕۆحییەكانی دامەزرێنەرانی بزاوتەكان ئیسلامی سیاسی توركی پەیوەست بوون بە ئەو قوتابخانە و پەیمانگا ئاینییانەوە، سەرباری ئەوەی گواستییانەوە بۆ ئەستەمبوڵ، كە چ یەكێك لە باوكە ڕۆحییەكانی جوڵانەوەی ئیسلامی توركی "چ لە ڕووی هزری یان كۆمەڵایەتییەوە" نە گرێدراوی هزرە ئیسلامییە میانەڕەووە باوەكەی ئیمپڕاتۆڕیەتی عوسمانی و نە ڕۆشنبیری شارە گەورەكان بوون.
بەڵكو بە پێچەوانەوە زۆر لە پیاوه دیارەكانی وەك "سەعید نەوڕەسی"، كە لە ساڵی 1960 كۆچی دوایی كرد، میتۆدیكی زۆر توندڕەوانەیان هێنایە ڕۆژئاوای توركیا، كە بە زەبری هێز ڕیبازی ئەشعەرییان سەپاند و لە قوتابخانە ئاینییەكانی ڕۆژهەڵاتی وڵاتدا بەسەر هزری ئیسلامیدا زاڵ بوو.
لەو بارودۆخەی ئەوسادا، بەكاریگەری نووسینەكانی سەعید نەوڕەسی، زۆرێك لە كەسانی تەمەن بچوك و خووێندەوارەكانی شارە گەورەكانی ڕۆژئاوای توركیا، بوونە هەڵگری میتۆدە توندەڕەوەكەی ئیسلام.
بەم تەرزە، ئەو جوڵانەوە ئیسلامییە توندڕەووانە، بەسەر مەزهەبی حەنیفیەتدا زاڵ بوون، كە لە ڕۆئاوا توركیا بەربڵاو بوو، ئیدی لەوێ و لەسەر ڕێبازی ئەشعەریەت هەژموونی خۆیان سەپاند.
جوڵانەوەی ئیسلامی سیاسی توركی چەند ڕەگەزێكیان لەڕۆشنبیری عەرەبیشەوە وەرگرت، بۆیە ناوی عەرەبییان لەمنداڵەكانیان نا، پۆشینی جلوبەرگی عەرەبیش ڕواڵەتێك بوو لە ڕواڵەتەكانی خواپەرستی.
لە ئێستادا جوڵانەوەی ئیسلامی لە توركیا لە تەنگژەیەكی قووڵ دایە ، گەڕاوەتەوە سەر وتارە سەلفییە توندڕەوەكەی جاران بۆ خزمەتكردن بە ئامانجی سیاسی‌و لەمڕۆدا و بە بەراورد بە دەساڵ لەمەوپێش، كۆمەڵە ئیسلامییەكانی توركیا، بە پارتی داد و گەشەپێدانی فەرمانڕەوا و جوڵانەوەی "فەتحوڵا گولەن" یشەوە، زیاتر بەلای سەلەفیەتدا دەشكێنەوە.
سەرچاوە: ئەحوال توركیا
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
