شارپرێس:
سیاسەتی ناڕێكی ئەمریكا و چوونی رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ ژێر باڵی ڤلادیمێر پوتین، وایكردووە ڕوسیا گرەوەكە لەسوریا بباتەوە.

قەیرانی ئێستای سوریا ژمارەیەك زەرەرمەندو یەك براوەی هەیە، كە ئەویش روسیایە، چونكە دۆناڵد ترامپ لە ناوەوە و دەرەوەی ئەمریكا ڕەخنە بارانكرا بەهۆی لەناكاو كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەسوریا و هێرشی توركیا، كە لایەنی كەم كوژرانی ٢٥٠ كورد و ئاوارەبوونی ٣٠٠٠٠٠ی تری لێكەوتەوە. 

لەلایەكی دیكەوە ڕوسیا هێزی خۆی لەگەڵ ئەنقەرە و دیمەشق گەیاندووەتە بەرزترین ئاست بۆ ئەوەی وەك لایەنی باڵادەست دەركەوێت، بەمەش بە براوەی یەكەمی ئەو وڵاتە دەزانرێت، كە لەساڵی 2014وە دەستوەردانی لێكردووە.

لە ٢٢ی تشرینی یەكەمدا رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا و ڤلادیمێر پوتینی سەرۆكی ڕوسیا بۆ وەدەرنانی هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە) لەباكووری سوریا گەیشتنە ڕێككەوتنێك. 

بەپێی ڕێككەوتنەكە هێزەكانی توركیا و ڕوسیا بە هاوبەشی ناوچەكانی نزیك سنوور دەپشكنن، هەر بەپێی ڕێككەوتنەكە كوردەكان دەچنە پاڵ هێزی پێنجی لەشكركێشەكانی سوپای سوریا، كە خۆبەخشی بیانیش لەخۆ دەگرێت و لەلایەن ڕوسیاوە كۆنتڕۆڵكراوە.

دواتر لەسیاسەتێكی پێچەوانەدا، ئیدارەی تڕەمپ ڕایگەیاند، نزیكەی ٥٠٠ سەرباز دەنێرن بەمەبەستی پاراستنی كێڵگە نەوتەكانی سووریا لە ئەگەری هێرشی داعش لەداهاتوودا. 

لەڕاستیدا ترامپ دەیەوێت كۆنتڕۆڵی نەوت وەك چەكێك دژی حكومەتی سوریا بەكار بێنێت، دیمەشق و مۆسكۆش ئەو هەنگاوەیان بەپێشێلكردنی یاسا نێودەوڵەتییەكان ناوبرد، چونكە كێڵگە نەوتییەكان لەناو خاكی سوریان.

لەلایەكی ترەوە حكومەتی توركیا دڵخۆشە بەجێگیركردنەوەی هێزەكانی ئەمریكا، چونكە ئەگەر ئەو هەنگاوە جێبەجێبكرێت، دەبێتە ھۆی خێرا وەدەرنانی هەسەدە لەباكووری سوریا، كە ئەوەش ئامانجی ڕاگەیەنراوی پشت هێرشەكەی ئەردۆغانە. 

لە وەڵامی ئەو پرسیارەی، كە چی ڕوودەدات ئەگەر هەسەدە ڕەتیكردەوە هاوئاهەنگی بكات، مستەفا كیبارئۆغلو، پڕۆفیسۆر لە بەشی پەیوەندیە نێودەوڵەتییەكان لەزانكۆی ئێم ئی ئێف (MEF) لە ئیستەنبوڵ دەڵێت: ڕوسیا گەرەنتی كشانەوەی هەسەدە دەكات، ڕۆڵی ڕوسیا زۆر گرنگە.

هەروەها دمیرتی پیسكۆڤ، وتەبێژی كۆشكی كرملین هۆشدار دا كوردەكان ئەگەر هاوئاهەنگ نەبن، ئەوا هێزەكانی ڕوسیا دەكشێنەوە و هێزەكانی توركیا "گورزێكی كوشندە" لە كوردەكان دەدەن.

توركیا بۆ ماوەیەكی زۆرە بەهۆی هەندێك دۆزی پەیوەندیدار بە سیاسەتی دەرەوە ناكۆكی لەگەڵ ئەمریكادا هەیە، بەڵام دوای ڕاپەڕینی بەهاری عەرەبی لە سوریا لە ئامانجێكی هاوبەشدا یەكیانگرت، پشتیوانی كردنی گروپە چەكدارە یاخییەكان، كە ئامانجیان لادانی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا بوو لە دەسەڵات.

پەیوەندییەكان گرژی زیاتریان تێكەوت كاتێك هەندێك لەتوركەكان باوەڕیان وابوو، كە ئەمریكا دەستی هەبووە لە كودەتایێكی شكستخواردووی ساڵی ٢٠١٦ دژی ئەردۆغان. 

حكومەتی توركیا فەتحوڵڵا گولەن بە پلاندانان بۆ كودەتاكە تۆمەتبار دەكات، كە ڕابەرێكی ئاینی توركە وەك پەنابەر لە ئەمریكادا دەژی.

دەركەوتنەوەی ڕوسیا لە ناوچەكە لەكاتێكدایە، كە توركیای ئەندامی لەمێژینەی ناتۆ و هاوپەیمانی ڕۆژئاوا نیازی هاوپەیمانی نوێی هەیە لەگەڵ ڕوسیادا، كە لەم دواییانەدا توركیا سیستەمی بەرگری موشەكی S-400ی ڕوسیای كڕی و بەدەست گەیشت. 

بەشی یەكەمی هێڵێكی گازی سروشتی نوێی ڕوسیا-توركیا تەواو بووە و ڕوسیاش پلان بۆ بنیاتنانی چوار ئێستگەی كارەبای ناوەكی لە توركیا دادەنێت.

هاوشێوەی ئەمریكا، ڕوسیا دوای بەرژەوەندییە ئابووری و ستراتیژییەكانی دەكەوێت لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست. هەردووكیشیان لەپێناو هاوپەیمانی لەگەڵ حكومەتە بەهێز و خاوەن جوگرافیا ستراتیژییە گرنگەكان بەئاشكرا كوردەكان وەلا دەنێن.

ڕۆڵی ئەم دواییانەی ڕوسیا وەك هێزێكی گرنگی نێوەندگیر لە ٦ی تشرینی یەكەم بە پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەنێوان ترامپ و ئەردۆغان دەستیپێكرد، ئەوەش كاتێك ترامپ هەواڵی پلانی هێرشی توركیای پێدرا، لەبری دەربڕینی دژایەتی توند، ڕازی بوو بە كشاندنەوەی ٥٠ یەكەی سەربازی ئەمریكا.

لە ٩ی تشرینی یەكەم هێزەكانی توركیا و بەكرێگیراوە سوورییەكان بەدرێژایی سنوور هێرشیان كرد و چەند شارێكی زۆرینە كوردیان ئابڵوقەدا. 

بەپێی ئەمنیستی جیهانی (بۆ داكۆكیكردن لە مافی زیندانیكراوان) و ڕوانگەكانی دیكە، ئەگەری هەیە ئەو میلیشیا توندڕەوانەی لەلایەن توركیاوە مەشقیان پێكراوە تاوانی جەنگ و ئەشكەنجەدان و كوشتنی زیندانیكراوانیان ئەنجام دابێت.

لەو بارەوە مەزڵوم كۆبانی، سەركردەی سەربازی هەسەدە، بە گۆڤاری نیویۆرك تایمزی ڕاگەیاند، پاكتاوی نەژادی گەلی كورد لەسوریاوە ڕوودەدات.

دواتر، لە هەنگاوێكی لەناكاودا، هەسەدە ڕێككەوتنێكی دەستبەجێی لەگەڵ دیمەشق و مۆسكۆ ئەنجام دا و سوپای سووریا و هێزەكانی ڕووسیا بەخێرایی لە باكووری سووریا جێگیربوون.

هەسەدە پێیوابوو، كە بوونی سوریا و ڕوسیا ڕێگە لە دەستدرێژی زیاتری توركیا دەگرێت، هەسەدە كە دیمەشق لە داهاتوودا گفتوگۆی چارەسەرێكی سیاسی ئەنجام بدات ،كە ڕێگە بە قەوارەیەكی ئۆتۆنۆمی كوردی بدات لەچوارچێوەی دەوڵەتی سووریا، هەرچەندە لەپێشوودا ئەسەد داواكاری لەو شێوەیەی ڕەتكردۆتەوە.

سوپای ڕوسیاش خۆی بە رۆڵە گرنگەكەی هەڵدەكێشێت، كە لەو بارەوە ئەفسەرێكی ڕووسی بە ئاژانسی هەواڵی تاسی ڕاگەیاندبوو "كاتێك ئاڵای ڕوسیا دەردەكەوێت، جەنگ دەوەستێت، هیچ كام لە توركەكان و كوردەكان نایانەوێت زیانمان پێ بگەیەنن، بۆیە لەسایەی هەوڵی ئێمەوە شەڕكردن دەوەستێت".

لەپێشوودا ئەمریكا ئەم ڕۆڵەی دەبینی، بەڵام هێزی ئەمریكا بەهێواشی لە ناوچەكە كەمبووەتەوە.

ڕوسیا بەباشی كارتەكانی خۆی بەكارهێناوە، لەئێستادا بەشێكی زۆر لە پێداویستی وزەی توركیا دابین دەكات و ساڵانە ٦ تا ٧ ملیۆن گەشتیار دەنێرێت بۆ توركیا، جگە لە موشەكە پێشكەوتووەكان، توركیا بیر لە كڕینی سیخۆی Su-57  و فڕۆكەی جەنگی Su-35ی دروستكراوی ڕووسیا دەكاتەوە.

جگە لەوەش، كاتێك توركیا سیستەمی بەرگری موشەكی S-400ی بەدەست گەیشت، ئەمریكا پلانەكانی بۆ فرۆشتنی فڕۆكەی جەنگی پێشكەوتووی F-35 بە توركیا هەڵوەشاندەوە. 

هێرشی توركیاش بۆ سەر سوریا پەیوەندییەكانی ئەو وڵاتەی لەگەڵ واشنتۆن ئاڵۆزتر كردووە و رێگای بۆ هەژموونی مۆسكۆ خۆشكردووە.

كیبارئۆغلو وتیشی: ڤلادیمێر پوتین سەركردەیەكی لێهاتووە، چی كێشەیەك هەیە لەهەبوونی پەیوەندییەكی باش لەگەڵ كەسێكی لەوجۆرە؟".

هەروەها فاروق لۆغئۆغلو، كە لە نێوان ساڵی ٢٠٠١ تا ٢٠٠٥ باڵیۆزی توركیا بووە لە ئەمریكا بە گۆڤاری فۆڕن پۆڵەسی ڕاگەیاندووە، سیاسەتە خراپەكانی ئەمریكا بیانوو نین بۆ بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ ڕوسیا، ڕوسیا دوژمنی گەورەی ئێمەیە، كڕینی موشەكە ڕوسیەكان هەڵەیەكی گەورە بوو و پابەندبوونی توركیا بە ناتۆ دەخاتە ژێر پرسیارەوە".

سەرچاوە:  Foreign policy
وەرگێڕان: محەمەد ڕەحمان