شارپرێس:
هەژموونی ڕوسیا لە ناوچەیەك زیاتر دەبێت، كە بۆ زۆرێك لە رۆژئاواییەكان گەڕانەوەی ڕوسیا بۆ سەر گۆڕەپانی جیهانی لەم ساڵانەی دوایدا كتوپڕ بوو، بە تایبەتیش دوای هەرەسهێنانی یەكێتی سۆڤیەت، كە ڕوسیا لە لیستی هێزە هەرێمییەكاندا سڕایەوە.
بەڵام دوای 5 ساڵ هاتنەناوە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سزا ئەمریكی و ئەوروپییەكان، سەرباری ئەو سزایانەش، كە لە ئۆكرانیادا بەسەریدا سەپاون، هێشتا ڕوسیا توانستی دەستوپەنجە نەرمكردنی ماوە. \
ڕوسیا لە سوریا براوە بوو، لە ئێستا لە ڕووی سەربازییەوە خاوەن هێزێكی سەربازی كاریگەرە لەسوریادا، كە ئەم سەركەوتنە پایەی ڕوسیای لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرزتر كردووە و پاسدانی ئەوەشی كرد، كە مۆسكۆ جارێكی دیكە بووەتە دەوڵەتێكی زلهێز لە جیهاندا و لە چەند ساڵی ئایندەشدا ڕۆڵێكی گەورە دەگێڕێت لە ناوچە جۆراوجۆرەكانی جیهاندا.
ئەم پێگەیەی مۆسكۆ بۆ ڕوسەكانیش كتوپڕ بوو، لە نەوەدەكان كاتێك ڕوسیا كەوت، سەركردەكانی پێیان وا نەبوو كەوتنی كۆتاییە و باوەڕیان وابوو هەڵدەستنەوە و ئەمەش پاشەكشەیەكی كاتییە، ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە دوای ئەوەی ورچی ڕوسی بێدار بووەوە چی دەكات؟
لە دەیەی یەكەمی سەدەی بیست و یەكدا، مۆسكۆ خەونی بەوەوە دەبینی ببێتە ئەندامێكی كۆمەڵگەی ئەتڵەسی پەلهاویشتوو، ئەمریكا وەك هێزێكی هاوتای خۆی مامەڵەی لەگەڵ نەدەكرد و داواكارییەكانی پشتگوی دەخستن، لەپرسی فراوانبوونی هەژموونی ناتۆدا، بەرژەوەندییە ئەمنییە نەتەوەییەكانی مۆسكۆی لەبەرچاو نەدەگرتن، بۆیە لە سەرەتاكانی ساڵی 2010، مۆسكۆ ئاراستەی سیاسەتەكانی بەشێوەیەك داڕشتن كە بەڕوونی دژیەكبوون لەگەڵ سیاسەتەكانی پێشووی بۆ چوونە ناو سیستەمێكی تەواوكارییە‌وە لەگەڵ ڕۆژئاوادا.
دەستێوەردانی مۆسكۆ لە ساڵی 2014 لە ئۆكرانیا، ترۆپكی ڕوخانی سیستەمی جەنگی سارد بوو، كە ڕۆژئاوا تێیدا باڵادەست و زاڵ بوو، ڕاستە دەستگرتن بەسەر دوورگەی (قەرم) دا و پشتیوانیكردن لە جوداخوازەكانی "دۆنباس" نەبوونە سیاسەتێك بۆ دووبارە داگیركردنەوەی ئەوروپای ڕۆژهەڵات، كە زۆرێك لە ئەورپییەكان لێی دەترسان، بەڵام ڕوونە ئەو جموجۆڵانەی ڕوسیا وای لە ئۆكراینا و كۆمارەكانی پێشووی سۆڤیەت كرد، بچنە دەرەوەی سنوری هەر فراوانگیری و پەلهاویشتنێكی ناتۆ لە ئایندەدا، واتە ئەو ناوچەیە دووبارە بووە بە باخچە سەلامەتەكەی پشتەوەی ڕوسیا. ئەگەر دەستێوەردانی مۆسكۆ لە ئۆكڕانیا بەرگری بووبێت لە خود هەروەك ڕوسیا دەڵێت، ئەوا بە لەبەرچاوگرتنی دەرئەنجامە جیۆسیاسییەكانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەستتێوەردانیان لە سوریا لە ساڵی 2015 سەركێش و پڕ مەترسی بوو. ئیدی ئەو هەنگاوە سەربازییەی ڕوسیا و ئەو قۆرتوقولاپە دبلۆماسییە نەك هەر ڕەخنەگرانی سیاسەتی مۆسكۆ ، بەڵكو پێشبینییەكانی ڤلادیمێر پۆتنیشی تێپەڕاندن.
سەركەوتنەكانی ڕوسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سنوری سوریا دەبڕێت و جوغزەكەی دوورمەوداترە، ڕوسیا لە هاوپەیمانییە نەرمەكانی لەگەڵ هەر یەك لە توركیا و ئێران سوودمەندە، لە تەگبیرسازییەكانی ڕێكخستنی نرخی نەوت لەگەڵ شانشینی سعودیە و زیندووكردنەوەی پەیوەندییە سەربازییەكانی لەگەڵ میسر سوودمەندە، ئێستا بۆتە گەمەكارێكی كاریگەر لە لیبیا، زۆرێكیش لە لوبنانییەكان وەك یارمەتیدەرێك لە مۆسكۆ دەڕوانن بۆ یەكخستنەوەی ووڵاتەكەیان، هەروەها مۆسكۆ نێوانبەرێكی نێوان ئێران و دەوڵەتانی كەنداویشە، سەرباری هەموو ئەمانەش، پەیوەندییەكی گەرموگوڕی دۆستانەی لەگەڵ ئیسڕائیلدا هەیە.
مۆسكۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ڕوون و ئاشكرایی لە گۆڕەپانی سیاسەتی دەرەوە گەمەكارێكی كاریگەرە، ئەو بە هاوتەریبی لەگەڵ واشنتۆن خەریكی یەكلاییكردنەوەیەكی سیاسی كێشەی ئەفغانستانه، ئەمەش پێویستی بەوەیە ڕوسیا لە نێوان كابول و تاڵیبان و پاكستان و هندستان و چین و ئەمریكادا لە هاوچۆدا بێت. مانگی پێشوش، پۆتین لە سوچی، لوتكەی 43 سەركردە ئەفریقییەكانی بەڕێوەبرد، ئەمەش یەكەم لوتكە بوو مۆسكۆ بۆ ئەفریقیا گرێی بدات و خۆشی وەك هاوبەشێكی ئەمنی ئەفریقیا ڕاگەیاند.
لە فەنزویلا ڕوسیا پشتیوانی سیاسی و ماددی ڕژێمەكەی نیكۆلاس مادۆرۆیە و هێشتا شێلگیرە لەمانەوەی لەسەر كورسی دەسەڵات، سەرباری ئەوەی لە لایەن 50 دەوڵەتەوە بە سەرۆكایەتی ئەمریكا بە سەرۆكێكی ناشەرعی دەزانن. كۆباش لەژیر فشاری ئیدارەی ئەمریكادا برەو بە پەیوەندییەكانی دەدات لەگەڵ ڕوسیادا، ئەمەش لەو سەردانانەدا بەرجەستە دەبێت كە میدڤێدڤی سەرۆك وەزیرانی ڕوسیا و گەورە بەرپرسانی دیكەی مۆسكۆ لەم دواییانەدا بۆ ئەو ووڵاتە ئەنجامیاندا. ئەمە جگە لە پشتیوانیكردنی مۆسكۆ لە جوڵانەوە چەپەكانی ئەمریكای لاتین، لەلاشەوە برەو بە بەردەوامی پەیوەندیەكانی لەگەڵ بەڕازیل و ئەرجەنتین و مەكسیك دەدات.
سیاسەتی دەرەوەی ڕوسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چالاكە و بەكارە، بەو ئەندازەی پەیوەستە بە پێگە و بەرژەوەندییەكانی ڕوسیاوه، ئەوەندە پەیوەست نییە بە سیستەمی جیهانییە. یەكیەتی سۆڤیەتی جاران بە گوێرەی نەخشەڕێگایەكی ئایدۆلۆجی لە هەموو جیهاندا لەگەڕان و سوڕاندا بوو و دەرامەتی زەبەلاحیشی بۆ ئەم مەبەستە خەرج دەكرد و ئامانجەكەش پرسێكی ئایدیۆلۆجی نادیار و بەرزەفرییەكی جیۆسیاسی گەورە بوو، ڕوسیا ئەو وانەیە فێر بوو، بەوەی جوڵەكانی سیاسەتی دەرەوەی بۆ پاراستنی خودی خۆیەتی هەروەك لە ئۆكڕانیا كردی، ئەمەش لە سوریا بە ڕوون و ئاشكرایی بەرجەستە دەبێت. مۆسكۆ بە بە ووریاییەوە بە دوای هەلەكاندا دەگەڕێت، فۆرمی خۆشی بەسەر لایەنەكاندا ناسەپێنێت و ڕووبەرێك لە ئازادییان پێ دەدات.
گرفتی ڕوسیا ئەوەیە، كە بەهێزی و چالاكی سیاسەتی دەرەوەی ئابوورییەكی بەهێزی وەك ئەمریكای لەپشتەوە نییە، توانستە تەكنەلۆجییەكی جارانی داویە لە كەمی، دەستەبژێرە فەرمانرەواكەشی خەریكی كۆكردنەوەی سامانن و كاتی ئەوەشیان نییە وەك پێویست بیر لە بەرژەوەندی نیشتمانی بكەنەوە، هەر بۆیە سیاسەتەكانی دەرەوەی ڕوسیا بای خۆی خاوەن شكست و تێكشكانن و هەڵەی زەبەلاحن. لەوانەش بەكارهێنانی تەكنیكەكانی ئەنتەرنێت بۆ دروستكردنی كاریگەری لەسەر سیاسەتی دەوڵەتانی دیكە كە بووە هۆی گلەیی و گازندەی هاوبەشە‌كانی ڕوسیای وەك ئەلمانیا و فەڕەنسا، بەڵام شكستیخوارد لە گەیشتنە بە ئامانجەكانی مۆسكۆ. هەروەها دەستتێوەردان لە هەڵبژاردنەكان كە ئاكامەكانی بشن نابن بۆ هەر دەوڵەتێك.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، ئێستا ڕوسیا هاتووەتەوە ناو گۆڕەپانەكە، تا بمێنێتەوە، وا باشە ئەوانی دیكە قبوڵی بكەن و بزانن چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكەن، نەوەك دەست دەنە پێشبینییە بێ ماناكانیان، پێویستە نەترسن و ئەو كارە بكەن. لە جیهانێكدا كە واشنتۆن و پەكین بەسەریدا زاڵن، دەكرێت لایەنێكی دیكەی وەك ڕوسیا ڕۆڵێكی گەورە بگێڕێت لە وەستاندنی بەیەكدادانی ئەو دوو جەمسەر زەبەلاحەدا.
سەرچاوە: ئەلمەركەز ئەلكردی للدراسات
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
