شارپرێس:
خەلیفە حەفتەری سوپاسالاری گشتی سوپای نیشتمانی لیبیا، گڵۆپی سەوزی بۆ هێزەكانی هەڵكرد جەنگی تەڕابلوس یەكلایی بكەنەوە.
ئەو جوڵەیە ڕوون و ئاشكرایە و گەلێك ئاماژەی گرنگ لەخۆدەگرێت و لە سەرووی هەمووشیانەوە مسۆگەركردنی پشتیوانییەكی گەورەتری كۆمەڵگای نێودەوڵەتییە، یان بەلایەنی كەمەوە بێلایەنكردنی لەپرسی لیبیادا، چونكە دەرچەو ئومێدێك بۆ گەیشتن بە چارەسەری تەنگژەكە و دەرچوون لە تەڵەزگەكەی لیبیا لە ئارادا نەماوە، ئەمەش دوای 4 ساڵ بەسەر تیپەربوون بەسەر ڕێككەوتننامەی سخیڕات، كەچی هێشتا دۆخی تەڕابلوس هەر وەك خۆیەتی.
سێ شەممەی ڕابردوو فایز سەراجی سەرۆكی ئەنجوومەنی سەرۆكایەتی لەكۆشكی قڕتاجی تونس بە فەرمی پێشوازی لێكرا و بە دوور و درێژی لەگەڵ قەیس سەعیدی سەرۆكی تونس گفتوگۆیان كرد، تونس لەو كەمە دەوڵەتانەیە، كە گرەو لەسەر حكومەتەكەی سەراج دەكەن و بە گوێرەی پڕۆتۆكۆڵە فەرمییەكان پێشوازی لێدەكەن.
لەو گفتوگۆیانەی سەراج لە تونس لەگەڵ باڵوێز و نێردە نێودەوڵەتییەكان ئەنجامیدا، ئەوەی پێوتراوە بابەتەكە تەواو بووە، فشارێكی نێودەوڵەتیش هەیە بۆ كۆتاییهێنان بەو دۆخەی لیبیا لە بەرژەوەندی خەلیفە حەفتەر.
لە 48 سەعاتی ڕابردووشدا، گۆڕانكاری گەورەی نێودەوڵەتی ڕوویانداوە، لەوانە مانۆڕی سەربازی ئیتاڵی- فەڕەنسی- قوبڕوسی لە ڕۆژهەڵاتی دەریایی ناوەڕاست، لوتكەی یەكێتی ئەوروپا، كە لێكتێگەیشتنەكەی نێوان سەراج و ئەردۆغان ڕەتدەكاتەوە سەبارەت بە ناوچەی ئابووری دەریایی تایبەت، میسر لە ژێردەریاییەكانییەوە لە قووڵایی دەریادا موشەكی تازە تاقی دەكاتەوە، ئەمریكا و ڕوسیا ئەوە دووپاتدەكەنەوە هەماهەنگن بۆ چارەسەركردنی تەنگژەی لیبیا، یۆنان لە دانپێدانانی بە حكومەتەكەی سەراج پاشگەز دەبێتەوە و لەبری ئەوە دان بەو دەسەڵاتە كاتییەدا دەنێت، كە لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی لیبیاوە سەرچاوەی گرتووە، یۆنان بڕیار دەدات هاوكاری لەگەڵ هێزە دەریاییەكانی لیبیا بكات لەداخستنی ڕێڕەووی دەریایی دەووروبەری دوورگەی كریت بۆ ڕێگریكردن لە گەیشتنی كەشتییە توركییەكان كە چەك بۆ تەڕابلوس دەگوازنەوە، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا دان بە كۆمەڵكوژی ئەرمەنەكاندا دەنێت، توركیا هەنگاوێك بۆ دواوە دەكشێتەوە لە لێدوانەكانی سەرۆكەكەی كە ووتبووی ئامادەن هێز بنێرن بۆ لیبیا.
ئەو ڕووداوانە و هی دیكەش، ئەوە دووپات دەكەنەوە حكومەتەكەی سەڕاج خۆی خستووەتە تونێڵێكی تاریكەوە، كاتێك هەموو هێلكەكانی خستنە سەبەتەی ئەردۆغانەوە.
ئەوروپییەكان لە هەموو لایەنەكانی دیكە توڕەتربوون، بەو پێیەی ئەو یاداشتنامەی لێكتێگەیشتنەی 27 ی نۆڤەمبەری ڕابردوو، دوو لەئەندامەكانی (یۆنان و قوبڕس) بە ئامانج دەگرێت، ئیتاڵییەكان زیاتر لە حوكمڕانی میلیشیاكانی تەڕابلوس نزیكبوون، كەچی تووشی ڕوگیری بوون‌و ئەمەش وای لێكردن دەستبەرداری حكومەتەكەی سەڕاج بن، ئەمریكییەكانیش لەسەر هەموو ئاستەكان پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا ئاڵۆزی زۆری تێكەوتووە، بۆیە ڕاگەیاندنەكەی حكومەتە سازانكارییەكەی لیبیا (سەراج) بە ئاڵێنگاری بۆ خۆیان لە قەڵەم دەدەن.
ئەگەر لە گۆشەنیگایەكی دیكەوە تەماشای پرسەكە بكەین، چی دەبێت ئەگەر جیهان گوێ بە مەترسییەكانی سەڕاج نەدەن؟ توركیاش لەبەرژەوەندی حكومەتە شەكەتەكەی سەڕاج دەستتێوەردانی ڕاستەوخۆ لە لیبیادا بكات؟ ئەو پرسە لەداڵانەكانی دەوڵەتانی ئەوروپا جێگەی مشتومڕ بوو، لەكۆتایشدا گەیشتنە ئەو باوەڕەی، كە دەستتێوەردانی توركیا بێ سێ و دوو دەستتێوەردانی میسری بەدوادا دێت بۆ پشتیوانیكردن لە سوپای نیشتمانی و پەرلەمانی هەڵبژێردراوی لیبیا، ئەمەش كاریگەی ڕاستەوخۆ و ڕوون و بەرچاوی دەبێت بۆ سەر هەموو دەوڵەتانی دەورەبەری دەریایی ناوەڕاست.
چەند سەرچاوەیەك ئەوەیان دووپاتكردووەتەوە، كە قاهیرە بە واشنتۆنی ڕاگەیاندووە، لە بەرانبەر ئەو ڕووداوانەدا دەستەوەستان دانانیشێت، كە دەبینێت ئەردۆغان لە باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریاوە تا لیبیا خەریكی عەنتەریات و خۆسەپاندنە، یەكێتی ئەوروپاش ئەو گریمانەی لەبڕۆكسل تاوتوێ كرد، ڕوسەكانیش بێزاری و دووڕدۆنگی خۆیان نەشاردووەتەوە لە ڕەفتارەكانی توركیا لە پێشێلكردنی سەروەری دەوڵەتانی دەوروبەر.
ئێستا ڕوون و ئاشكرایە، كە توركیا تووشی دابڕانێكی هەرێمی هاتووە، سیاسەتی سفركردنەوەی كێشەكان، كە ئەحمەد داود ئۆغڵۆ پێش 20 ساڵ گرتییەبەر، ئێستا بووەتە سیاسەتی سفركردنەوەی دۆستایەتییەكان لە سەردەمی ئەردۆغاندا.
لەئێستادا ملهوڕی توركیا پەلیكێشاوە بۆ دوورتر لە دەوڵەتانی دەوروبەری خۆی. بەرزەفڕییە كۆنیینە عوسمانییەكان لە نوێبوونەوەدان و دەوڵەتانی ناوچەكە بە ئامانج دەگرن، لەمەشدا ئەنقەرە سوود لەهێزەكانی ئیسلامی سیاسی و كەمینە نەژادییە تۆرانییەكان و چەند سەنتەرێكی هەژموونخواز وەردەگرێت كە لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە پەیوەستن بە توركیاوە.
ئەگەر وردتر تەماشایەكی دیمەنەكە بكەین، سەڕاج گەرەكیەتی كلیلی تەڕابلوس ڕادەستی ئەردۆغان بكات، ئەمەش واتای ئەوەیە لەمەودوا لیبیا بە قووڵایی نزیكەی ملیۆنێك كۆیلۆمەتر چوارگۆشە و بە درێژایی نزیكەی هەزار كیلۆمەتری كەناراوییەكان لە بازنەی فراوانخوازی تازەی عوسمانییەكاندا دەخولێتەوە، ئەمەش پێگەیەكی گرنگی ستراتیژییە لەباكووری ئەفریقا و باشووری دەریای ناوەڕاست، سامانێكی زۆروزەوەندی نەوت و گاز و كانزا دەگمەنەكانی دەكەوێتە بندەست.
هیچ كەس و لایەنێك ڕێگە بە سەراج نادات ئەو گەمە مەترسیدارە بكات، كە ئاسایشی هەرێمی و نێودەوڵەتی دەخاتە مەترسییەوە و ئاڵێنگاریشە بۆ جیهان و ناوچەكە، بە تایبەتیش بۆ ئەو دەوڵەتانەی ڕاستەوخۆ پەیوەستن بە كاروباری ناوخۆی لیبیاوە یان بەرژەوەندی ئابوورییان لەگەڵ لیبیادا هەیە.
سەبارەت بە حوكمڕانی میلیشیاكانیش، لەم چەند هەفتەی پیشوو جیهان بۆی دەركەوت چ ڕوودەدات ئەگەر ئەوان حوكمڕانی بكەن، دیمەنەكەش لە عێراق و لوبنان و یەمەن ڕوون و ئاشكرایە، كە چۆن میلیشیاكان لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت فەرمانڕەوایی دەكەن، ئەمە بۆ دۆخی لیبیاش هەمان شتە.
حەوت ساڵە پاشاگەردانی لە تەڕابلوس هەیە و حكومەتی میلیشیا چەكدارە توندڕەوە تیرۆرستەكان فەرمانڕەوایی دەكەن، لە سایەی حوكمڕانی ئەو میلیشیایانەدا، هیچ ئاسۆییەكی چارەسەری سیاسی لە ئارادا نییە، نە ئازادی و نە دیموكراسی و سەروەری دەوڵەت و نە حوكمرانی باش و نە ئارامی و سەقامگیری و نە هەڵبژاردن بوونیان نییە.
چارەسەر لە لیبیا بەوە دەكرێت حوكمڕانی دامەزراوەكان هەبێت، سوپای نیشتمانی فەرمانڕەوایی بكات، كە سەركەووتوانە شەری تیرۆری كردووە، ئاشتی و ئارامیشی دەستەبەر كردووە، پابەندیشە بە بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەكانەوە و لەگەڵ هیزە میانەڕەووەكانی ناوچەكەش هاوپەیمانە، پابەندی ڕاگوزەری سیاسی و نووسینەوەی دەستور و ڕێكخستنی هەڵبژاردن و ڕێزگرتنی وویستی گەلە بەوەی ئاشتبوونەوەیەكی نیشتمانی قبوڵە، ئەمەش وای لێدەكات دەوڵەتانی جیهان ڕێزی بگرن و مامەڵەیەكی ئاسایی لەگەڵدا بكەن.
لەوانەی جەنگەی تەڕابلوسی پایتەخت چەند ڕۆژێك بخایەنێت، لە سایەی پشتیوانی گەلیشەوە دەتوانێت ئامانجەكانی بپێكێت، بە تایبەتیش كە گڵۆپی سەوز بۆ جێبەجێكردنی ئەو ئەركە هەڵكراوە، بەڵام سەڕاج تا لە گەمەكە وەدەرنەنرێت، دەستبەرداری لووتبەرزییەكیە خۆی نابێت، ئەو لە كۆتایدا چارەنووسی وەك ئەوانە دەبێت كە ووڵاتەكەی خۆیان ڕادەستی بێگانەكان كردووە، ئەمەش لە پێناو ڕازیكردنی چەند چەتەیەكی چەكداری دەرەوەی یاسا.
سەرچاوە: عەرەب
نووسین: ئەلحەبیب ئەلئەسوەد
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
