شارپرێس:
دەربارەی نامە نێهنییەكانی نێوان سێ سەرۆكەكە: جۆزیف ستالین و وینستۆن چەرچڵ و فراكلین رۆزفلت لەسەرەتاكانی جەنگی جیهانی دووەمدا، دكتۆر سامی عمارە سێ زنجیرەی دەربارەی ئەو نامانە لەرۆژنامەی ئەهرام بڵاوكردووەتەوە.

نامە نهێنیەكان ی نێوان هەرسێ سەركردەكە، رەهەندی ناكۆكیەكانیان و نەبوونی متمانە بەیەكتری ئاشكرا دەكات.

كۆنگرەكانی مۆسكۆ و تاران و یاڵتا، چوارچێوە پەیوەندیەكانیانی دیاریكردو، و نەخشەی جیهانی دوای جەنگی دووەمی جیهانی كێشایەوە.

ستالین بە توندی رەخنە لە چەرچڵ دەگرێت بەهۆی درێژدان بە كێشەكان، و رەخنەشی لە رۆزفلت گرتوە بەهۆی نەكردنەوەی بەرەی دووەمی جەنگەكە  لە رۆژئاوای ئەوروپا.

بەیاننامەی كۆشكی سپی دەربارەی وڵاتە سەركەوتوەكان لە جەنگی دووەمی جیهانیدا نیگەرانیەكی زۆری دروست كرد لە نێوەندە فەرمی و جەماوەریەكاندا لە روسیا. مۆسكۆ لای خۆیەوە رەخنەی لە بێ ئاگایی سەرۆكی ئەمریكا گرت لە رۆڵی میحوەری یەكێتی سۆڤیەت لەو جەنگەدا، و ئەو قوربانیانەی لەو جەنگەدا پێشكەشی كرد كە ٢٠ ملیۆن كەس بوون، و هەروەها ئەوەشی لە بیر چوە كە یەكێتی سۆڤیەت یەكەمین بوو لە دەستگرتن بەسەر بەرلیندا، و سەربازەكانی یەكەمین بوون لە بەرزكردنەوەی ئاڵای وڵاتەكەیان لەسەر رایخستاگ لە مایۆی ١٩٤٥دا. لە هەمان كاتدا بەڵگەنامەكانی وەزارەتی دەرەوەی سۆڤیەت نێهنیەكان و پرسە شاراوەكانی نێوان سەركردەكانی یەكێتی سۆڤیەت ستالین و بەریتانی چەرچڵ و رۆزفلت ی ئەمریكی ئاشكرا دەكات و راستی و پەرەسەندنەكانی ئەو جەنگە دەخاتە روو، پاشان رۆڵی هەر یەك لەو ولاتانە ئاشكرا دەكات لەسەركەوتندا بەسەر ئەڵمانیای هیتلەریدا، و ئەمەش لەو نامە نهێنیانەوە روون دەبێتەوە كە مۆسكۆ بڵاوی كردۆتەوە، و دووپاتی رۆڵی میحوەری خۆی كردوە لەو جەنگەدا، سەرەرای كارەسات و قوربانیدانەكانی.

ماریا زاخاروفا ی وتەبێژی فەرمی وەزارەتی دەرەوەی روسیا یەكەم كەس بوو كە بەیاننامە هەڵبستراوەكەی  كۆشكی سپی بە درۆ خستەوە، كە تیایدا هەموو ئەو وڵاتانە لە بیر كراوە كە بەشدار بوون لەسەر كەوتن بەسەر فاشیەتدا جگە لە دووان نەبێت : ئەمریكا و بەریتانیا. ئەمەش لەلایەن سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترامپ كورت كرابوەوەو ئاراستەی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا بۆریس جۆنسۆن كراوە لە شێوەی پیرۆزباییدا بەهۆی یادەوەری ٧٥ ساڵەی سەركەوتن لە جەنگی جیهانی دووەمدا. پێدەچێ ئەوەی زاخاروفا كورتی كردبێتەوە لە تویتەكانیدا یاخود لە بەیاننامەی فەرمی وەزارەتی دەرەوەی روسیادا، بە گوزارشتێكی توند دابنرێت لە كرۆكی هەڵوێستی مۆسكۆدا بەرامبەر ئەو چەواشەكاریانە.

دەتوانن ئەمە وەك ئەوەی دەتانەوێ ژەهراوی بكەن، جا ئەگەر ئەمە ساختە بێت یاخود گاڵتەكردن بێت بۆ بیركردنەوەی ساغڵەم یان دووبارە نوسینەوەی مێژوو. بەڵام كاتێ لەم جۆرە تێچاندنانە دەردەچێت لە زاری بەرپرسی وڵاتێكەوە كە بانگەشەی ئەوە دەكات " سەرۆكی جیهانی ئازادە" یان " پشتیوانی دیموكراتیەتە" و دەیەوێ چۆن بیەوێت ئاوا درۆ بكات، ئەوا نابێت لێخۆش بوون لەگەڵ ئەمەدا هەبێت. –ماریا زاخاروفا-

بۆ بڕانەوەی ئەم جۆرە پرسانە ناكرێت جگە لە مێژوو، ئەویش بەهەموو ناراستی و راستی و رووداوەكانیەوە، بخرێـتە روو، هەروەها بەڵگەنامەو ژمارەكان درۆ ناكەن. لێرەوە وامان بینی، هەروەك كەلتوری خۆمان لە نمونەی ئەم جۆرە رووداوە میحوەرییانەدا كە رێگەو رواڵەتی مێژوو دیاری دەكەن، بگەڕێینەوە بۆ دەریایەك لە بەڵگەنامەكان و تەماشا كردنیان لە ئەرشیفی وەزارەتی دەرەوەی روسیا و ئەو بەڵگەنامانەی هەروەك پەندێكی روسی هەیە دەڵێ " شایانی سوتاندن نییە". پێش ئەوەش، وەزارەتی دەرەوەی سۆڤیەت ئەو نامە نێهنیانەی بڵاوكردەوە كە لە نێوان سەرۆكی یەكێتی سۆڤیەت جۆزیف ستالین، و بەریتانیا وینستۆن چەرچڵ ، و ئەمریكا فرانكلین رۆزفلت (١٩٣٣-١٩٤٥) و دوای ئەویش هاری ترۆمان (١٩٤٥-١٩٤٩)؛ ئاڵوگۆڕكراوە.

لە كاتێكدا ئەم نامانە قەبارەیان لە هەزار لاپەڕە زیاترە، بەڵام پێویستە لەسەر سەرەتاكانی بوەستین، و سۆراغی گرنگترین وێستگەكانی رێكەوتن و ناكۆكیەكان بكەین، پاشان هەنگاونان بەوەی روویداوە لە هەنگاوەكانی هەماهەنگی لەسەر سەرجەم ئاستەكان، لە نێویاندا ئەوەی لە باكوری ئەفریقیا روویداوە بە سروشتی دۆخی خاكی میسر. ئەمە و سەرەڕای وردەكاری رووداوی كۆنگرە نێودەوڵەتیەكان كە هەرسێ سەركردەكەی كۆكردۆتەوە لە مۆسكۆ و تاران و یاڵتا، كە نەك تەنها ئاراستەی جەنگی گۆڕی، بەڵكو پاش ئەوە نەخشەی جیهانیشی گۆڕی، و وڵاتانی هاوپەیمان بە سەرۆكایەتی ئەمریكا و بەریتانیا دان بە یەكێتی سۆڤیەتددا بنێن وەك یەكێك لە دیارترین كوتلە جیهانیەكان دژی وڵاتانی میحوەر؛ كە ئەڵمانیا و ئیتاڵیا سەركردایەتیان دەكرد.

پێویستە ئاماژە بۆ ئەوەش بكەین یەكێتی سۆڤیەت لەم جەنگەدا وەك زلهێزێك دەركەوت، و جیهان حسابیان بۆ دەكرد، بەڵكو دەرگای نەتەوە یەكگرتوەكانیش تەنها پێویستی بە یەك دەنگ نەبوو وەك وڵاتەكانی تری ئەندام، بەڵكو پێویستی بە سێ دەنگ بوو، ئەوانیش یەكێتی سۆڤیەت و ئۆكرانیا و بیلاروسیا، وەك رێزو پێزانین و دان پێدانان و ستایشێك بە رۆڵی ئەو وڵاتانەی روڵیان هەبوە لە جەنگی جیهانی دووەمدا.

بەڵگەنامەكان دەڵێن یەكێتی سۆڤیەت بە هاوپەێمانێتی لەگەڵ پێكهاتە چەكداریەكانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا، كە سوپای هیتلەری داگیری كردبوو، ماوەیەكی زۆر لە ژێر ئاگری داگیركاری نازیدا بوو، توانی هێزە فاشیەكان تێكبشكێنێ سەركەوتنێكی گەورە بەدەست بهێنێ لە چوارچێوەی داستانێكی قارەمانانەدا بە هەوڵی ئەمریكا و بەریتانیا و وڵاتانی هاوپەیمانان. ئەم بەڵگەنامانە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن هاوكاری نێوان ئەم وڵاتانە خاڵی نەبوو لە بەربەست و ناكۆكی، پێدەچێ گرنگترینیان ئەوە بوبێت كە یەكێتی سۆڤیەت چوە قۆناغی هێرشكردن و جوڵان روەو بەدەست هێنانی بیرۆكە بنەڕەتیەكە، ئەویش تێكشكانی فاشیەت و بەوەوە نەوەستان تێكشكانی دەسترێژیكەران تەنها لەسەر سنور بێت، بەڵكو هەنگاونان بۆ رزگاركردنی هاوپەیمانەكانی لە رۆژهەڵاتی ئەوروپا  و چاندنی جیهانی سۆڤیەتی لەسەر گومەزی رایخستاگ، ئەمەش بەدەست هات پێش گەیشتنی هێزی هاوپەیمانان بۆ بەرلین لە مایۆی ١٩٤٥. 

بەڵام بەڵگەنامەكان لەم بارەیەوە چی دەڵێن؟ 
كاتێ ئاگری جەنگ دەورو بەری سۆڤیەتی گرتەوەو بە قەڵای بریست دەستی پێكرد لەسەر سنوری رۆژهەلاتی كۆماری بیلاروسیای سۆڤیەتی لە ٢٢ی یۆنیۆی ١٩٤١، گەلانی سۆڤیەتی راپەرین بۆ بەرگرتن لەو هێرشە ناڕەوایەی كرایە سەریان، و پێشبینی ئەم جۆرە وەرچارخانەیان لە ئاراستەی جەنگ نەدەكرد، یاخود دڵنیا نەبوون لەوەی ئەڵمانیای هیتلەری ئەو كارە ناكات، چونكە ئەڵمانیا دەستپێشخەر بوو لەوەی پەیماننامەی دەست درێژی نەكردن مۆر بكات لە ئابی ١٩٣٩ لە ژێر ناوی هەردوو وەزیر دەرەوە  "مولوتوف وروبینتروب"، لە شێوەی ئەو پەیماننامانەی ژمارەیەك وڵاتانی رۆژئاوا و لە نێویاندا فەرەنسا و بەریتانیا لەگەڵ ئەڵمانیای هیتلەری مۆریان كردبوو. هەروەها دوور لە خراپیەكانی ئەم پەیماننامەیە و پرۆتۆكولاتە نێهنیەكانی كە ناوچەی هەژموونی هەردوو دەوڵەتی لە خاكی نزیكی سنوری نێوانیان دیاری دەكرد، ئاماژە بۆ ئەو نامەیە دەكەین كە جۆزیف ستالین لە وینستۆن چەرچلەوە بەدەستی گەیشتبوو لە ٨ی یۆلیۆی ١٩٤١، واتە كەمتر لە دوو هەفتە لە داگیركردنی چەند بەشێكی خاكی سۆڤیەت لەلایەن هێزە هیتلەریەكانەوە، تیایدا دەڵێ : 

هەموومان دڵخۆشین بەوەی سوپای سۆڤیەت بەرگریەكی توندو بەهێز دەكات لەبەرامبەر ئەو نازیانەی بێ پاسا و داگیركاری ئەنجام دەدەن. دووپاتیدەكەینەوە بەهێزی و مكوڕی سەربازو گەلی سۆڤیەتی دەبنە جێگای رێزو پێزانین. ئەو پەڕی هەوڵی خۆشمان دەخەینە گەڕ لە پێناو یارمەتی دانتان، بەوەی ئەم كارە دۆخی جوگرافیمان بۆ دەڕەخسێنێ تاكو سەرچاوەكانمان وەگەڕبخەین. هەرچەندە ماوەی جەنگ درێژە بكێشێت، هەلی باشترمان لەبەردەست دەبێت بۆ پێشكەش كردنی پشتیوانی و هاوكاری. هەروەها هێزە ئاسمانیەكانی بەریتانیا بە شەوو رۆژ هێرشی ئاسمانی دەكەنە سەر ئەو خاكانەی ئەلمانیا داگیریان كردوە، هەروەها خاكی ئەلمانیاش بە گوێرەی ئەوەی پێمان دەكرێ. هێرشە ئاسمانیەكانیش چڕ دەكەینەوە بۆ ناوچە دەریایەكان و ناوچەكانی رۆژئاوا. 

چەرچل لە نامەكەیەدا هیوای ئەوە دەخوازێت هێرشە ئاسمانیەكان ببێتە مایەی ئەوەی هیتلەر پاشەكشە بكات، و قورسیەكان لەسەر یەكێتی سۆڤیەت كەمبێتەوە. هەروەها نامەكە ئەوەش ئاشكرا دەكات كە وەفدێكی سەربازی سۆڤیەت گەیشتۆتە بەریتانیا بەمەبەستی هەماهەنگی نێوان هەردوو وڵات، و پێویستی بەردەوام بوونی هەوڵەكان كراوە لە پێناو وەدەرنانی رۆحە شەڕانگێزەكان.

كاتێكی زۆری بەسەردا تێنەپەڕی تاكو چەرچڵ نامەیەكی تری ناردو مۆرێكی زۆر تایبەتی لەناوی جۆزیف ستالین لە ١٠ ی یۆلیۆی ١٩٤١ بەسەرەوە بوو، تیایدا ئەوە ئاشكرا دەكات نمایندەكەی ناردوە بۆ مۆسكۆ، و ئاسودە بوونی خۆی دەربڕیوە لە دیداری نمایندەكەی (سیر ستافورد كریبس) لەگەڵ ستالین. و چەرچل لەم نامەیەدا ئاسودەیی پیشانداوە بەو بەیاننامەیەی لە ئەنجامی دیدارەكەوە دەرچوە، و دوو خاڵی سەرەكی لە خۆ گرتوە: 
أ. دووپاتكردنەوەی گرنگی ئالۆگۆڕی هوكاری و قەبارەی مۆركی هاوكاریەكە.
ب. پابەند بوونی هەردوولا بەوەی گرێبەستی ئاشتی تاك لایەنە نەبەستن. 
لە وەڵامی ئەو دوو نامەیەدا، ستالین لە ١٨ی یۆلیۆی ١٩٤١ نامەیەكی بۆ چەرچڵ ناردوەو تیایدا سوپاسی ئەوەی كردوە كە لە دوو نامەكەی پێشوودا هاتوە، و هەردووكیان: بنەمای رێككەوتنی هەردوو وڵاتیان داناوەو دووپاتیان كردۆتەوە كە یەكێتی سۆڤیەت و بەریتانیای مەزن بونەتە دوو هاوپەیمانی خەباتكار لە خەباتكردن دژی ئەلمانیای هیتلەری.

ستالین دەڵێ :" ئێمە گومانمان لەوە نیە وڵاتەكانمان ئەوەندە هێزیان هەیە تاكو بتوانن دوژمنە هاوبەشەكەمان لەناوبەرن، هەرچەندە سەختیش بێتە رێگامان.
ستالین دان بە قورسی دۆخەكەدا دەنێت و ئاماژە بۆ ئەوە دەكات :دەمەوێ ئەوەتان پێ ڕابگەیەنم دۆخی هێزەكانی سۆڤیەت لە بەرەكەدا زۆر دژوارە. هەروەها هەڵوەشانەوەی لەناكاوی پەیماننامەی مۆكراو لە گەڵ هیتلەر دەربارەی دەست درێژی نەكردن، و هێرشی پێشبینی نەكراو دژی یەكێتی سۆڤیەت، دۆخی گونجاوی بۆ هێزە ئەڵمانیەكان دروست كرد، لە هەمان كاتدا تا ئێستا كاریگەری لەسەر دۆخی هێزەكانی سۆڤیەت هەیە.

ئەوەی جێگەی سەرەنجە لەم نامەیەدا، ئەوەیە لەگەڵ ئەوەی لەكاتێكی زۆر زودا لە داگیركاری هیتلەری بۆ سەر یەكێتی سۆڤیەت دەرچووە، كەچی بیرۆكەی كردنەوەی بەرەی دووەمی تێدایە لە رۆژئاوای ئەوروپا، ئەو بیرۆكەیەی كە یەكێتی سۆڤیەت لەسەرجەم گفتوگۆكانی لەگەڵ ئەمریكا و بەریتانیا و زیاتر لە بۆنەیەك و بۆ ماوەی چوار ساڵ باسی دەكرد. وردەكاریەكەی لە زنجیرەكانی تردا باس دەكەین.

پێشتر ستالین لە نامەكەیدا بۆ چەرچڵ لە بەرواری ١٨ی یۆلیۆی ١٩٤١ ئاماژەی بۆ بابەتی بەرەی دووەم كردوە، كە هاوپەیمانەكان بە پرۆسەی دابەزاندنی هێزەكانیان لە نۆرماندی لە ٦ی یۆنیۆی ١٩٤٤ ئەنجامیاندا، واتە دوای نزیكەی سێ ساڵ لە بەرواری دەرچوونی ئەو نامەیە، كە تیایدا ستالین دەڵێ:  بڕوام وایە و دەكرێ دۆخی یەكێتی سۆڤیەت باشتر بێ بەهەمان ئەو شێوەیەی دۆخی بەریتانیای تێدا باش دەبێت، ئەگەر بێت و بەرەی دووەم دژی هیتلەر بكرێتەوە لە رۆژئاوا (باكوری فەرەنسا)، و لە باكوری ناوچەی جەمسەری باكور. كردنەوەی بەرە لە باكوری فەرەنسا هیتلەر وا لێناكات تەنها هێزەكانی لە رۆژهەڵات بكشێنێتەوە، بەڵكو ئاستەم دەبێت ئینگلتەرا داگیر بكات. كردنەوەی ئەم جۆرە بەرەیە لایەنگیری دەبێت نەك تەنها لە نێو رێزەكانی سوپای بەریتانیادا، بەڵكو لە نێو هەموو دانیشتوانی باشوری ئینگلتەرا دا. من پێشبینی گرفت و قورسیەكانی دروست كردنی ئەم بەرەیە دەكەم، بەڵام بڕوام وایە، لەگەڵ هەموو قورسیەكاندا، پێویستە بكرێتەوە، نەك تەنها لەبەر بەرژەوەندی گشتی، بەڵكو لە پێناو بەرژەوەندی خودی ئینگلتەرا. هەروەها پێویستە لەم كاتەدا بەرەكە بكرێتەوە، لەكاتێكدا بەرەو ئەوە دەچێت هێزەكانی هیتلەر بەرەو رۆژهەڵات بێن، و پێش ئەوەی لەو ناوچانەی رۆژهەڵات كە داگیری دەكات؛ خۆی قایم بكات.

ستالین لە نامەكەیدا هەموو وردەكاری پێشنیارەكانی بۆ ئەو پرۆسە سەربازیانەی كە پێویستە هێزەكانی هاوپەیمانان لەسەرجەم بەرەكاندا ئەنجامی بدەن؛ ڕوون دەكاتەوە.

بروسكەی نێوان سەرۆكانی سۆڤیەتی و بەریتانی بەردەوام بوون تاكو ١٥ ئابی ١٩٤١؛ ئەو بەروارەی جۆزیف ستالین یەكەم بروسكەی هاوبەشی لەلایەن سەرۆكی ئەمریكا فرانكلین روزفلت و سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا وینستۆن چەرچل ەوە پێگەیشت. لەو نامەیەدا هەردوو سەرۆكی ئەمریكا و بەریتانیا پێشنیار بۆ ستالین دەكەن كۆنگرەیەك لە مۆسكۆ ببەسترێت و نوێنەرانی هەرسێ وڵات باس لە پرسەكان بكەن سەبارەت بە دابەش كردنی هەوڵ و تواناكان و هەماهەنگی لە پێناو دەستپێكردنی بەرگری هاوبەش دژی هێزەكانی هیتلەر لە بەرە جیاوازەكاندا. هەر یەك لە رۆزفلت و چەرچل و ئەوەیان ئاشكرا كردوە دەتوانن پشتیوانی سەربازی و مادی بنێرن بۆ یەكێتی سۆڤیەت، لە ژێر رۆشنایی ئەوەی نوێنەرانی سێ وڵاتەكە پێی گەیتشبوون لە پێشبینی و بڕیاریارەكانیان. هەروەها ئاماژەیان بۆ ئەو هەوڵانە كردوە كە داویانە لە پێناو ناردنی كەشتیە بارهەڵگرەكان بە جۆرەها شێوەی پشتیوانی لە نزیكترین كاتدا، پشت بەست بە خۆڕاگری یەكێتی سۆڤیەت و بوونی بە نمونەیەكی مەزن. 

لە نامەیەكیدا بۆ ستالین لە ٣٠ ئابی ١٩٤١، ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ ناردنی ٤٤٠ فرۆكە، لە هەر كاتێكدا فرۆكەوانی سۆفیەتیەكان ئامادەی بەكارهێنانی بن، چەرچل بیرۆكەی دروست كردنی هیڵی ئاسنینی خستە روو لە كەنداوی فارسیەوە بۆ دەریای قەزوین، و زامن كردنی گەیاندنی هاوكاریە نەوتیەكان لە و كەل و پەلەكانی هیڵی ئاسنین، و پێشكەش كردنی بەرامبەری مادی بۆ شای ئێران لەكاتی ڕەزامەندیدا. و دەڵێ: " ئەمە ئاماژەیەكی گونجاوە بۆ هەموو جیهان بەوەی هێزە چەكدارەكانی هەردوو وڵات هاوكاری پێشكەشی یەكتری دەكەن. 

نامە ناردنەكان بەردەوام بوو وەك ئامادەكاری بۆ بەستنی كۆنگرەی مۆسكۆ، كە پێشتر ئاماژەی بۆ كراو، و هەر بە راستیش لە سەرەتای ئۆكتۆبەری ١٩٤١ دا بەسترا، هەر یەك لە سەركردە بەریتانی و ئەمریكیەكە باس لە راستگۆی كاریگەری و پێزانینی رۆڵی قارەمانانەی هێزە سۆڤیەتیەكان دەكەن لە خەباتكردنیاندا دژی هێزە هیتلەریەكان. 

هەردوو سەرۆك باسیان لەو كردبوو پێویستە هەماهەنكی لە هەڵوێستەكانیان بكەن لە بەرامبەر هەریەك لە فینلەندا و رۆمانیا و مەجەر كە پشتیوانی ئەڵمانیای هیتلەرییان دەكرد، ئەمەش سەرەتایەك بوو بۆ ناكۆكیەكان و ستالین داوای روون كردنەوەی رەهەندو لێكەوتەكانی كردبوو لەگەڵ چەرچڵ، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی هەیە بە نەبوونی ئەو رێككەوتنانەی هەڵوێست و سیماكانی هەردوو وڵات بەرامبەر " ئامانجی جەنگ و هاوكاری سەربازی هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات لە پرۆسە سەربازیەكانی ئەوروپا، و دیدگای هاوبەش بۆ ئاشتی لە دوای جەنگ، ئەو راشكاویەی ستالین وەسفی دەكات بە " هەبوونی متمانەی ئالوگۆڕپێكراوی نێوان هەردوو وڵات". 

ستالین رەخنەی لە هەڵوێستی بەریتانیا گرتوە لەو پرسانەی پەیوەستن بە هەر یەك لە فینلەنداو رۆمانیا و مەجەر، ئەوەی حكومەتەكەی ئاشكرای كردوە لە بەڵگەنامەی نهێنی ئاڵوگۆڕپێكراوی تایبەت بە هەڵوێستی یەكێتی سۆڤیەت بەرامبەر ئەو سێ وڵاتە، و ئەوەشی دزەی كردوە بۆ رۆژنامەكان لە وردەكاری ئەوەی باسی نامە دیبلۆماسیە نهێنیەكانی سۆڤیەت دەكات، لە هەمان كاتدا كە حكومەتی بەریتانی پەلەی كردوە لە رەتكردنەوەی بیرۆكەكانی یەكێتی سۆڤیەت. ستالین پرسیار دەكات لە هۆكاری ئەوەی بەریتانیا بۆچی ئەو جۆرە هەڵوێستەی هەیە. لە هەمان كاتدا یەكێتی سۆڤیەت پێزانینی خۆی دەربڕیوە بە گەیشتنی بارهەڵگرە سەربازیەكان بۆ بەندەری مۆرمانیسك، ستالین لە نامەكەی ٨ی بۆڤەمبەری ١٩٤١ دا، باس لەو دۆخە خراپەی كەل و پەل و زرێپۆش و فرۆكەكان دەكات، و ئاماژە بۆ تێكچوون و شكاندنیان دەكات لە كاتی گواستنەوەیاندا.

بەڵگەنامەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن چەرچڵ بە خێرایی وەڵامی ئەم نامەیەی داوەتەوە، و دووپاتیكردۆتەوە ئامادەیە وەڵامی هەموو تێبینیەكانی ستالین بداتەوە لە هەمبەر هەڵوێستی حكومەتەكەی لە بەرامبەر فینلەنداو مەجەرو رۆمانیا و ئامادەیی ئەوەی دەربڕیوە  بە ناردنی وەزیری دەرەوە ئەنتۆنی ئایدن بۆ مۆسكۆ تاكو چاوی بە ستالین بكەوێت و بۆچونی حكومەتی بەریتانی سەبارەت بە پرۆسە سەربازیەكان بخاتە روو. نامە ئالوگۆڕپێكراوەكانی نێوان چەرچڵ و ستالین بە هەمان شێوە باسی هەڵوێستی ئەمریكا و ئەنجامی چاوپێكەوتنی لەگەڵ رۆزفڵت لە واشنتۆن لە دیسەمبەری ١٩٤١ كراوە، و ئەمریكا رایگەیاندوە دەچێتە جەنگەوە دژی وڵاتانی میحوەر ئەڵمانیا و ئیتالیا و ژاپۆن، دوای ئەوەی هێزەكانی ژاپۆن كەشتیگەلی ئەمریكایان لە "بیرل هاربر" لە ٧و ٨ی دیسەمبەری ١٩٤١ تێكشكاندبوو.

میسریش لە كۆتای نامەگۆڕینەوەكانی نێوان چەرچڵ و ستالین دەردەكەوێ دەربارەی دۆخەكان لە باكوری ئەفریقیا، و سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا نامەیەكی ناردوە بۆ ستالین لە ١٠ی یۆلیۆی ١٩٤٢، و تیایدا دەڵێت لە سەرۆك زۆزلت ەوە و بە رەزامەندی سەرۆكی سۆڤیەتی زانیومە كە چل فرۆكەی شەڕ كەر لە جۆری "بوستن" گەیشتۆتە بەسرەو لە رێگادایە بۆ یەكێتی سۆڤیەت، و هەر بۆ ئەوێش تەرخان كرابوو. زۆری بەسەردا نەچو تاكو چەرچڵ نامەیەكی تری ناردوە بۆ ستالین لە ١٨ ی یۆلیۆی ١٩٤٢، ئامادەیی هێزەكانی دەردەبڕێ بۆ پێشكەش هاوكاری بۆ یەكێتی سۆڤیەت، لەگەڵ هاوكاریەكانی لە باكور و ناوچەكانی باشور. چەرچڵ دەڵێ : رەنگە هێزە بەریتانیەكان ئەم كارە لە پایزی ئەمساڵدا بكات، ئەگەر بێت و بتوانێ پێشكەوتنی سەركردەی ئەڵمانی رۆمیل لە باشور بوەستێنێ. باس لەوەش دەكات شەڕەكان زۆر توندن و دژواری زۆریان پێوە دیارە. ئەو هەوڵە بەردەوامانەش ئاشكرا دەكات كە دەدرێت بۆ گەمارۆدانی بەندەرە لیبیەكان، لەوانە تەبرەق و بەنغازی؛ كە لەوێوە پشتیوانی سەربازی دەگەیشتنە هێزەكانی رۆمیل. 

ئەوەی جێگای سەرەنجە، ئەم نامەیە سەرۆكی سۆڤیەتی توڕە كرد، بە نامەیەك وەڵامی دایەوە لە ٢٣ی یۆلیۆی ١٩٤٢، تیایدا دەڵێ : لە نامەكەی ١٨ ی یۆلیۆ بەم شێوەیە تێگەیشتم :
یەكەم: حكومەتی بەریتانیای مەزن رەتی دەكاتەوە هاوكاری سەربازی یەكێتی سۆڤیەت بكات لە باكور (باكوری رۆژئاوای یەكێتی سۆڤیەت لە رێگەی بەندەری مومانسك س.ع) 
دووەم: لەگەڵ ئەوەی بەیاننامە هاوبەشەكەی رێكەوتنی لەسەر كرا لە نێوان سۆڤیەت و بەریتانیا، دەربارەی رێكارە خێراكان بۆ كردنەوەی بەرەی دووەم لە ساڵی ١٩٤٢، حكومەتی بەریتانیای مەزن چاوخشانەوە بەم بابەتە دوا دەخات تا كاتێكی تر لە ساڵ ١٩٤٣. 

ستالین لە بەردەوامی قسەكانیدا دەلێت : شارەزا دەریاوانیەكانمان، پاساوەكانی شارەزا دەریاوانیەكانی بەریتانیا دەربارەی وەستاندنی هاوكاریە سەربازیەكان بۆ بەندرەكانی باكور، بە بێ مانا دەزانن. ئەوان گومانیان  نییە لەوەی ئەگەر بێـت و ئیرادەیەكی باش هەبێت و ئامادە بن بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی پەیمانی لە بارەوە دراوە، لە هەمان ئەو كاتەدا جێ بەجێ دەكرێ و دەبێتە مایەی ئەوەشی ئەڵمانەكان زیانی زۆریان بەر بكەوێ. 

ستالین رەخنە لە بڕیارەكەی ئەدمیرال ی بەریتانی و فەرماندەی دەریایی ژمارە ١٧ دەگرێت بەوەی بگەڕێنەوە بۆ بەریتانیا، و ئەو كەشتیانەی بە ئاراستەی بەندەرە سۆڤیەتیەكانن بە تەنها بەبێ پاسەوان و سەرپەرشتی جێ بهێڵدرێن، و دەڵێ شارەزایانی سۆڤیەت ئەم بابەتە وا دادەنێن كە بێ پاساوەو لێی تێناگەن. سەرۆكی سۆڤیەت زۆر جاڕس و توڕە بوە لە وەستانی پشتیوانیەكانی بەریتانیا لەو كاتەی هێزەكانی سۆڤیەت زیانی زۆریان بەركەوتوە، لەكاتێكدا یەكێتی سۆڤیەت پێشبینی ئەمەی نەكردبوو. پاشان دەچێتە سەر خاڵی دووەم و بەگرنگ تەماشای دەكات لەم نامەیە، و پەیوەستە بە كردنەوەی بەرەی دووەم لە رۆژئاوای ئەوروپا بۆ كەمكردنەوەی فشار لەسەر هێزە سۆڤیەتیەكان چڕ بونەوەی هێرشی هێزە ئەڵمانیەكان بۆ سەر بەرەی رۆژهەڵات. ئەمەشی لە نامەی ١٨ی یۆلیۆی ١٩٤١ دا بۆ سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا خستبوە روو، هەروەك ئاماژەكان پێدا. 

ستالین لە هەمان نامەی رێكەوتی ٢٣ی یۆلیۆی ١٩٤٢ دا دەڵێت : هەرچی پەیوەندی بە بابەتی دووەمەوە هەیە و بەتایبەتی رێكخستنی كردنەوەی بەرەی دووەم لە ئەوروپا ، من لەوە دەترسم بابەتەكە مۆركێكی جدی وەرنەگرێت. من ئەوە لەسەر خۆم دەبینم، لە روانگەی دۆخەكانی ئێستای بەرەكانی سۆڤیەت- ئەڵمانی، پێتان رابگەیەنم و زۆر بەجدیش، حكومەتی سۆڤیەتی ناتوانێ بێ جەنگ بێت لە كردنەوەی بەرەی دووەم تاكو ساڵی ١٩٤٣. هیوام ئەوەیە توڕەم نەكردبن كەوا زۆر بە راشكاوی قسەتان لەگەڵ ئەكەم لەوەی من و هاوڕێكانم دەیانبینین دەربارەی ئەو بابەتانەی ئێوە خستوتانە روو لە نامەكانتاندا. ج.ستالین.

ئەوەی تێبینی دەكرێت، هەر سێ سەرۆكەكە، لە دوای ئەو نامەیەی كە لەسەرەوە ئاماژەی پێكرا، مكوڕ بوون لەسەر ئەوەی نامەكانیان هەتا دەكرێت نهێنی گشتی پێوە دیار بێت، و بە جۆرەها مۆركردنەوە دەردەچوون وەك ؛ "تایبەت و نهێنی"  و "خێراو نێهنی" و " زۆر نهێنی"، لەو كاتەوە زۆربەی نامە گۆڕینەوەكان بەو شێوەیە بووە. 

دوای ئەو مێژووە چی لە نێوان ئەو سێ سەرۆكەدا روویدا؟ ئەو هۆكارانە چی بوون وای كرد دووربكەنەوە لە نامە ناردن و بە پێویستی بزانن لوتكەی سێ قۆڵی ببەستن بەخێرایی دوای كۆنگرەی مۆسكۆ، جارێك لە تاران و جارێكی تر لە یاڵتا، ئەو لوتكەیەی سێ سەرۆكەكە ئایندەی جیهانیان تێدا دیاری كرد، دوای كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم، لەگەڵ لوتكەی چوارەمدا كە لە بۆتسدام بەشتار لە ١٧ ی یلیۆ بۆ ٢ی ئۆگەستس؛ كە لوتكەی كۆتایی بوو هەردوو سەرۆكی سۆڤیەتی و بەریتانیای كۆكردەوە و كۆتا دەركەوتنی بوو لەسەر ئاستی نێو دەوڵەتی دوای شكستەكەی لە هەڵبژاردنەكان (كلیمنت ئتلی) جێگای گرتەوە، و سەرۆكی نوێ ئەمریكا هاروی ترۆمان، كە جێگەی رۆزفلتی گرتەوە دوای ئەوەی بەهۆی خۆێن بەربوونی مێشكەوە لە ١٢ی ئیبریلی ١٩٤٥ كۆچی دوایی كرد، واتە پێش ئەوەی ئەڵمانیای هیتلەری خۆی رادەست بكات، بە مانگێك.

سەرچاوە: RT.Arabic
وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا