ئامادەکردنی: هاوکار ڕەفیق ڕەحمان
توێژەری سیاسی و بەکالۆریۆس لە زانستە ڕامیارییەکان

 لۆبی چیە؟
 جۆرێکە لە جۆرەکانى  فشارى سیاسى، هاوشێوەى گروپێکى ڕێکخراو لەسەر سیاسەت و بڕیار و ئاراستەى حکومەت ویستى کاریگەریدانانى هەیە، بە ئامانجی کۆکردنه‌وه‌ی پشتگیری یان  ئاستەنگدانان، بەرامبەر وڵاتێک یان حکومەت و گروپ و کۆمانیایەک، جا بەشێوەی ئاشکرابێت  یان بە شێوەیی   پەنهانی، بەبێ ئەوەى دەستوەردان یان کۆنتڕۆڵکردنى  ناوەندە فەرمیەکانى دەوڵەت لەخۆیبگرێت، لەم پێناوەدا گروپەکانى لۆبى بەشێوەیەکى بەربڵاو لە ڕۆژئاوادا بڵاوبوونەتەوە، وەک (بەریتانیا، ئەمریکا، فەڕەنسا، هۆڵەندا، برۆکسل، سوید و ئەڵمانیا)، بەجۆرێک له‌ وڵاتانی ئه‌وروپا زیاتر له ‌(١٥)هه‌زار لۆبی جۆراوجۆر هه‌یه‌ که‌ نوێنه‌رایه‌تی (٢٦٠٠) رێکخراوی جیاجیا ده‌که‌ن ‌و به‌ شێوازی جۆراوجۆریش په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ سیاسه‌تمه‌داران هه‌یه، شێوازى کارکردنى ئەم گروپانەش جیاوازە و پشت بە هۆکاری جیاواز دەبەستن، وەک (کاریگەرى ڕازیکردن، هەڕەشە، هەڵخەڵەتاندن، بەرتیل و پارەدارکردن).
قۆناغە مێژووییەکانى لۆبیکردنى کورد لە ئەمریکا
قۆناغى یەکەم: ساڵى 1988 هەتا 1990: سەرەتاى هەنگاوەکانى لۆبى کورد لە واشنتۆن داڕیژران،  (کۆمەڵکوژى، ئەنفال  وکیمیاباران)، بۆ  ناسینى دۆسیەى کورد لە واشنتۆن هەنگاونانی فەرمى بوون.
قۆناغى دووەم:1991هەتا 1994: واشنتۆن لە هەڵمەتى فراوانخوازى عێراق بۆ سەر کوەیت دڵگرانبوو،  ئەمریکاش بەرژەوەندى لە یارمەتى کوردەکاندا بوو دژ بە عێراق، (ناوچەى دژەفڕین) مەزنترین دەستکەوتى ئەوکاتەى لۆبی کورد بوو. هەرچەندە زۆرێک پێیان وایە ئەوە لۆبى ئیسرائیل بوو، ئەم  خەڵاتەى بە کوردەکانى باشور بەخشى.
قۆناغى سێهەم: 1994هەتا 1998: سەخترین قۆناغ بوو بەنسیەت کوردەوە،  لە هەمانکاتیشدا پاشەکشەیەکى بەرچاوبوو بە هەوڵى دیبلۆماسى و لۆبیکردنى کورد لە واشنتۆن، چونکە (جەنگى ناوخۆ)  بە ئاستێکى زۆر متمانەى کوردى لاوازکرد. نوێنەرایەتیەکانیشی لە واشنتۆن کرد بە دووبەشەوە، نوێنەری ئیدارەی سڵێمانی (یەکێتی)و ئیدارەی هەوڵێر (پارتی).
قۆناغى چوارەم: 1998هەتا  2003: ئەمریکا و کوردەکان بەرژەوەندى هاوبەش لەیەکتری نزیککردنەوە، لۆبی کورد سەرکەوتوو بوو، لە هاوپەیمانى سەربازى لەگەڵ ئەمریکا دژ بە دوژمنە هاوبەشەکەیان، (هەرچەندە ئەمریکا بەرژەوەندى خۆى زیاتر لەبەرچاوگرتبوو)، دواتر لە دەستکەوتەکانى عێراقى دواى سەدام، کورد پشکدارێکى گرنگبوو.
قۆناغى پێنجەم: 2004هەتا ئێستا: یەکگرتنەوەى دوو ئیدارەى هەرێم لە 2006 ڕویدا، لە 2008دا نوسینگەى حکومەتى هەرێم بە فەرمى لە واشنتۆن کرایەوە، ئەمە هەوڵێکى کارا بوو بۆ  یەکخستنى نوێنەرایەتى کورد، لەم سۆنگەوە زیاتر لە جاران کارى لۆبیکردن پێشخرا. جەنگى داعش و مەترسیەکانى هۆکارێکى تر بوون بۆ  سرنجڕاکێشانى ئەمریکا.
 شکستى نوسینگەى حکومەتى هەرێم لە سیاسیەتى  لۆبیکردندا
حکومه‌تی هه‌رێمی  نووسینگه‌یه‌کی تایبه‌تی له‌ واشنتۆن کردووەته‌وه‌، هاوکات وه‌ک کۆمپانیای بواری لۆبی وهه‌ماهه‌نگی تۆمارکراوه‌، له‌ کۆنگرێسیشدا، لۆبی کورد، به‌ (کۆکه‌سی) کورد ناسراوه‌، ئەم نوسینگەیە لە ڕێگەى بەکرێگرتنى چەند کۆمپانیایەکى لۆبیکردن و ڕاوێژکارى هەوڵى دانانى کاریگەرى دەدات لەسەر سیاسەت و ڕاى گشتى ئەمریکا، بەڵام چەندینجار لە ئامانجەکانیدا شکستى هێناوە، دیاریترینیان پرۆژە یاساى پرچەککردنى پێشمەگەبوو بە شێوەى ڕاستەوخۆ، لەم بابەتەدا حکومه‌تی هه‌رێم ته‌نانه‌ت نه‌یتوانی  قه‌ناعه‌ت به‌ دیبلۆماتکارە ئه‌مریکیەکانی کوردستانیش بهێنێت.
لۆبی کورد و هەوڵی سەربەخۆیی
  لە ڕیفراندۆمى سەربەخۆیدا لۆبى کورد نەیتوانى پشتیوانى ئەمریکا بەدەست بهێنیت، له‌کۆی ٤٠ کۆنگرێسمانی گروپی پشتیوانی کورد ته‌نیا دوو دانه‌یان به‌ فه‌رمی پشتیوانی سه‌ربه‌خۆییان کردووە، کە ئەوانیش هیچ رۆڵێکیان نەبوو له‌ ئیدارە‌ی تره‌مپدا. بێجگە لەوەی سود وەرگیراوە لە(پۆڵ مانه‌فۆرت)، کە پێشتر به‌رێوه‌به‌ری کامپینه‌که‌ی تره‌مپ بووە، بەڵام بەهۆی بێمتمانەیی لە ناوەندی بڕیاری ئەمریکا شکستی هێناوە. هەرچەندە ئیدارەی ئەمریکا هەمیشە باسی لە قارەمانێتی پێشمەرگە کردووە، لەم سۆنگەوە لۆبی کورد توانی دەستکەوتی مادی بۆ پێشمەرگە مسۆگەر بکات، بەڵام ئەمە  بەرژەوەندی خودی ئەمریکای تێدابووە، نەک  وەڵامدانەوەی هەوڵە لۆبیستییەکانی کورد لە واشنتۆن. هەروەک چۆن سەربەخۆیی کوردستان بەژەوەندی ئەمریکا تێدانەبوو.
پارەدارکردنی کوێرانەی کۆمپانیاکانی تایبەت بەکاری لۆبیکردن

بە پێی داتاکانی وەزارەتی دادی ئەمریکا نوسینگەی حکومەتی هەرێم، هه‌تا ساڵی٢٠١٣بودجه‌ی ساڵانه‌ی زیاتر له‌ ١ ملیۆن دۆلار بووه‌. نیۆرک تایمزیش لە 2016دا، هەوڵێکى کوردى خستەڕوو، کە تاکتیکى لۆبیکردن هاوشێوەى کۆمپانیا گەورەکان بەکاردەهێنن، کە تێیدا ملیۆنان دۆلار خەرج دەکەن، بەجۆرێک لە 2010 هەتا ئێستا زیاتر لە 6 ملیۆن دۆلار لە واشنتۆن سەرفکراوە، ئاماژەش بەوەکراوە پێش ئەوەی نرخی نەوت دابەزێت پارەیەکی زۆری لە لۆبیکردندا خەرجکردووە، بەجۆریک خەرجی لۆبی کوردستان زیاتر بووە لە خەرجی لۆبی ھەندێک دەوڵەتی وەک کازاخستان و پاکستان، ھەروەھا باسی گرێبەستی نێوان کۆمیانیای دینتۆنی دەکات کە بە بڕی ٢٠هەزار دۆلار بۆھەرمانگێک واژوو کراوە، بەڵام بە هۆکاری قەیرانی ئابورییەوە ئەم رێژەیە کەم کراوەتەوە، بە پێی بڵاوکراوەیەکی دیکە بێت  هەتا ساڵی ٢٠١٤ حکومەتی هەرێم، سالانە زیاتر لە ملیۆنێک دۆلاری بۆ کاری لۆبی  خەرجکردووە،  خەوشی ئەمە لەوەدایە نازانرێت لە پێناوچی ئەم پارەیە سەرفدەکرێت؟ کێ ئەم میزانیە خەرج دەکات؟.




کێن ئەوانەی لە ئەمریکا کاری لۆبی بۆ کورد دەکەن
 بە گوێرەى ڕاپۆرتێکى نیۆرک تایمز بێت، کۆمەڵێک کۆمپانیایی یاسایی لە واشنتۆن کارى لۆبیکردن بۆ کوردستان دەکەن، کە گرنگترینیان کۆمپانیای یاسای دینتۆنی نێودەوڵەتیه، هەروەها (پاتەن بۆگر) کۆمپانیایەکی کاریگەرە لەگەڵ کوردەکان کاری کردووە. بێجگە لە کۆمپانیاکان (ئدڕۆگیرس) یاریدەدەری پێشوو لە کۆشکی سپی و دامەزرێنەری (BGR Group) بۆ لۆبیکردن، ھەروەھا (جۆی ڕیدەر) نوێنەری وەزیری هێزی سەربازی سەردەمی (بیلکلینتن)، کە ئێستا کار دەکات بۆ کۆمپانیای (گرینبیرگ ترۆرچ )، هەروەها لە ڕابردوودا (ئایل فرانک)، وەک لۆبیست کاری بۆ کوردستان کردووە، لە ڕاپۆرتێکی دیکەی نیۆرک تایمزدا ئاماژە بە هەوڵەکانی (پۆڵ مانه‌فۆرت)کراوە، بۆ لۆبیکردنی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان، بۆیە دەبینن ئەو کەسێتیە سیاسی و کۆمپانیا ئەمریکیانە بە شێوەیەکی کارا نەیانتوانیوە کێشەی کورد ویستەکانی وەک خۆی بگەیەنن. لەم پاشکەوتنەشدا نوێنەرایەتی کورد و حکومەت بەرپرسیاری سەرەکین.
بۆچی کورد نەیتوانیوە  لۆبییەکی بەهێز بنیاتبنێت؟
چەند هۆکارێکی بابەتی هەن کە وای کردووە کوردەکان لە کاری لۆبییدا زۆر سەرکەوتوونەبن، یان نەیانتوانیوە لۆبییەکی باش بنیاتبنێن، لە دیاریترینیان:
١: بە شەخسیکردنی لۆبیکردن، نەک دامەزراوەیی بوون و نیشتیمانی بوون.
٢:  گرنگیدانی  زیاتر بە سیاسەتی ناوخۆی پارت، نەک هەوڵی کۆدەنگی و پەلکێشان بۆ دەرەوە.
٣:  جەنگی ناوخۆ و ململانیی بەردەوامی هێزە سیاسیەکان.
٤:  پشتبەستنی سەرەکی بە کۆمپانیاکانی لۆبیکردن، کەمتر  گرنگیدان بە سەردانی وەفدی بالا بۆ گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەگەل سەرۆکی ئەمریکا و سیاسییە کاریگەرەکانی تر.
٥:  کەمی ئەزمون و نەبوونی لێهاتووی لە کاری لۆبیکردندا، ستراتیژییەکی بەردەوام و دورمەودا لەم بوارەدا نیە.
 ٦: لە پێناو کاری لۆبیکردندا میدیا ورۆشنبیران و سیاسه‌تمه‌داران و سەرمایەداران و ڕەوەندی کوردی و چەنیدن کەناڵی تر بەباشی نەخراوەتەگەڕ و ڕێکنەخراون.
٧:  پارەدارکردنی کوێرانەی کۆمپانیا و لۆبیستە ئەمریکییەکان.
٨:  نەبوونی سەنتەرێکی لێکۆڵینه‌وه‌ی لۆبی کوردی بۆ ئاشنابوونی زیاتر بەم پرسە،  هەروەها سود وەرنەگرتن لە هێزی نەرم و ناساندنی کلتوری کورد بە ئەمریکا.
٩: لاوازی پەیوەندی ڕێکخراوە کوردییەکانی ناوخۆ لەگەڵ دەرەوە، نەبوونی کاری ڕێکخراوەیی فرەڕەهەند لە ئەمریکا و تەواوی ئەوروپا.
١٠: نەبوونی بەشداری سیاسی بەرچاوی کوردەکان لە  ناوەندە حکومییەکانی ئەمریکادا.




ئەوەى مانەوەى ئیسرائیلى مسۆگەرکردووە کاریگەرى لۆبییەکانیەتى
 زۆرێک پێیان وایە ئەوەی لە ئەمریکا سیاسەتی دەرەوە، سەبارەت بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست داڕشتەدەکات، وەزارەتی دەرەوە نیە، بەڵکو لۆبی جولەکەیە، بەجۆرێک سەرجەمی دەوڵەتەکانی ناوچەکەو لۆبییە پارەدارەکانیان نەیانتوانی توانای ئەتۆمی ئیسرائیل بخەنە ژێر چاودێرییەوە و بەسەر تواناکانی لۆبی جولەکەدا بازبدەن (هەرچەندە باس لەوە دەکرێت کە لۆبی ئێران لە ڕێکەوتنامە ئەتۆمیەکەیدا بەسەر ئیسرائیلدا سەرکەوت، ئەمەش واتای ئەوەیە دۆستایەتی مەرجی بردنەوە نیە لە هەموو کاتێکدا)، لە ئەمریکا لۆبی ئایپاک کاریگەرترین ڕێکخراوی لۆبیستە کە لە ساڵی ١٩٥٤ەوە، دامەزراوە و ٤٥٠٠ جولەکەی ئەمریکی لەخۆی دەگرێت، کۆنگرێس و ڕایگشتی ئەمریکی وسەرجەمی ناوەندەکانی بڕیاری ئەمریکای لە بەرژەوەندی خۆی کۆنترۆڵکردووە، لەبەر ئەمەیە سیناتۆر و کۆنگرێسمانەکان، هیچ کات پرسیار لە یارمەتییە زۆرە سەربازیی و دارایی و دبلۆماسییەکانی وڵاتەکەیان بۆ ئیسرائیل ناکەن، چونکە زۆرینەیان بە پاڵپشتی ئیسرائیل دەگەنە دەسەڵات، سەرپێچی و بڕیارە سەربەخۆکانی (هیلاری کلنتۆن) لە کۆنگرێسدا، وای کرد جولەکەکانی ئەمریکا پشتگیری نەکەن و لەبەرامبەردا لۆبی ئیسرائیل کاریکرد بۆ سەرخستنی ترەمپ، لەهەمبەر ئەم بەڵێنانەی دابوونی بە ئیسرائیل لە کاریگەرترینیان گواستنەوەی باڵوێزخانەی ئەمریکابوو لە تەلئەبیبەوە بۆ قودس. خستنەڕووی ئەم نمونەیە بۆ ئەوەیە بزانین لۆبی کورد چەندی ماوە بگات بەم ئاستە بەرزە.
دەرئەنجام
 لەستراتیژیەتی ئەمریکادا کورد لە خانەی دۆستدا جێگەی بۆتەوە، سەرباری ئەوەی هەردوکیان زیاتر لە جارێک خاوەنی دوژمنی هاوبەش بوون، ئەمانەش هۆکار بوون بۆئەوەی کورد ئاسانتر سەرنجی ئامریکا بەرەولای خۆی ڕابکێشێت، ئەم دۆستایەتییەش ناوچەی ئارامی ١٩٩١ و جەنگی هاوبەشی ٢٠٠٣ و پەلکێشکردنی کۆمپانیا ئەمریکییەکان بۆ کوردستان و هەماهەنگی کورد دژ بە داعش و پارەدارکردنی هێزی پێشمەرگەی بەدوای خۆیدا هێنا، هەموو ئەمانە بۆیە کران چونکە تەریببوون لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا، ئەگەر بێتو واشنتۆن بەرژەوەندی لەگەڵ عێراقدا بێت، ئەوە بێ چەندوچون پشت لە کورد دەکات، پرۆسەی ڕیفراندۆم و ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر باشترین نمونەیە، لەوە بترازێت کورد نەیتوانییەوە هاوشێوەی ئەرمەن و جولەکە، لۆبییەکی نیشتمانی لە واشنتۆن بەگەڕبخات، تا بە شێوەیەکى بابەتى سود لە کەیسە جینۆسایدییەکەی وەربگرێت، لە دروستبوونی کیانی سەربەخۆیدا، تەنانەت نەیتوانیوە ئەم کەیسە لەسەر ئاستی دەرەوە وەک جینۆسایدیش بناسێنێت، بەڵکو لەسەرجەم قۆناغەکاندا لوبیکردن وەک هەوڵێک لە چوارچێوەی مەودای حیزب و ئامانج و بەرژەوەندی دەستەبژێرێک تێپەڕنەبووە، زۆرکاتیش دژبەیەکی نوێنەرەیاتییەکانی کورد، وای لە ئەمریکا کردوە بە دوو ئاراستەی جیاواز و بە دوو مامەڵەی جیاواز بەکاریان بهێنێت، نەک ببێتە وەدیهێنەری داواکارییەکانیان.

 لە نوسینی ئەم بابەتەدا سودم لەم سەرچاوانە بینی
 سەرچاوەی کوردی
(1). هاوکار ڕەفیق و گەیلان عەباس، فەرهەنگی زانستی ڕامیاری، سلێمانی، ٢٠١٧، لا٢٧٤-٢٧٥.
(2). لۆبی کورد لە ئەمەریکا، بەرنامەیەکی دۆکۆمێنتاری ئین ئار تی.
سەرچاوەی عەرەبی
 (4). جون مير شايمر و ستيفن والت،اللوبى الأسرائيلي و السياسة الخارجية الأمركية، ترجمة مدحت طة، 2007.
(5). دور جماعات الضغط العربية في صنع السياسة الأمريكية، شرق الأوسط.
(6). اميرة سالم، مسئول كردي: لدينا لوبى في الكونجرس للضغط والاعتراف بالدولة الكردية، موقع البلد.
(7). الكونغرس الأميركي يعتزم اقرار مساعدة "غير مشروطة"  موقع الجورنال. 

سەرچاوەی ئینگلیزی
(8). History of Lobbying in America,howstuffworks.
(9). ERIC LIPTON, Iraqi Kurds Build Washington Lobbying Machine to Fund War Against ISIS,new York times.
(10).Kurds use well-oiled lobbying to plead for help in Washington,reuters.
(11). Andrew Tilghman, Iraqi Kurds Out-Lobby Iraqi Arabs In Washington, talking points memo.
Surece: diplomatic magazine