شارپرێس:
بەشداربووانی گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان‌و مانگرتن ئێستا لەناو ئەنبارییەكاندا بێزراون، جا لەهەر ئاستێكی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی بن، هیچ بۆچوون‌و راوێژێكیان لێوەرناگیرێت.

شتێكی سەیر نییە كۆمەڵگەی پارێزگای ئەنبار (110 كم لەخۆرئاوای بەغدای پایتەخت) بەهۆی ئەو مۆركە ئاینی‌و عەشایرییەی ئەو پارێزگایە لە پارێزگاكانی دیكەی عێراق جیادەكاتەوە، شوێن شێخی عەشیرەتێك یاخود پیاوێكی ئاینی بكەوێت، بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ زۆربەی شارەكانی پارێزگاكە بەخۆوەی دەبینێت لە دووركەوتنەوەی كۆمەڵگە‌و بێزرانی لە هەندێك كەسایەتی كە كاریگەرییەكی ئاشكرایان بەسەر ژیانی ناوچەكەوە هەبوو بەر لەخۆپیشاندان‌و مانگرتنەكانی ساڵی 2013ی پارێزگاكە‌و لەكاتی بەڕێوەچوونیشیاندا، شتێكی نامۆیە.

مانگرتنەكان‌و دەرئەنجامەكانیشیان كاریگەری خراپیان لەسەر دەروونی دانیشتووانی ناوچەكە هەبووە، ئەمەش رەنگدانەوەی خراپی هەبووە لەسەر مامەڵەكردنیان لەگەڵ ئەو كەسایەتیانەی ملكەچانە‌و بەگوێڕایەڵی‌و بەبێ مشتومڕ‌و بەرهەڵستی، شوێن بڕیارەكانیان دەكەوتن.

لەلای خانەوادەكانی پارێزگای ئەنبار بووەتە نەریت كاتێك دەچن بۆ مارەكردنی كچێك، یەكێك لە پیاوانی ئاینی ناسراوی شارەكە لەگەڵ خۆیان دەبەن، وەك نەرتێكی باوی شارەكەش، گەنجێك بە یاوەری كەسوكاری‌و لە پێشیشیانەوە پیاوێكی ئاینی ناسراو بۆ ئەو مەبەستە كەوتەڕێ، بەڵام بۆ بەدبەختی گەنجەكە، باوكی كچە لەو كەسانەبوو كە هەڵوێستیی خراپیان لەسەر ئەو جۆرە كەسایەتیانە وەرگرتووە.

عەبدولكەریم جومەیلی (56 ساڵ) یەكێكە لە دانیشتووانی شاری فەلوجە كە رازی نەبوو كچەكەی شوو بە گەنجێك بكات لەبەرئەوەی پیاوێكی ئاینی بۆی داواكردووە، ئەو پێیوایە ئەو جۆرە كەسایەتیانە چیتر جێی متمانە نین‌و ناكرێت جارێكی دیكە بێنەوە پێشەوە‌و لە بۆنە‌و ناوەندەكاندا لەریزی پێشەوە بن.

هەروەها دەشڵێت: "تەنانەت گریمان بە نیازپاكیش كاردەكەن‌و ئەو قسانە دەكەن كە ویژدانیان پێیان دەڵێت، دەبێت بزانن چیتر كۆمەڵگە بەرگەری قسەكانیان ناگرێت‌و باشترە بچنە ماڵەوە‌و جارێكی دیكە نەیەنە پێشەوە بۆ رێبەرایەتیكردنی كۆمەڵگە، چونكە شیاوی ئەوە نین رێبەرایەتی بكەن".

ئەم دووركەوتنەوەیە زۆر روون دەبێت كاتێك دەبینین قیبلەنمای سیاسی هەندێك كەسایەتی عەشایری لە گۆڕەپانی سیاسی دوورخستووەتەوە كە پێشتر ببوونە فاكتەری سەرنجڕاكیشانی هەندێك حزب‌و قەوارە لەوانەی هەوڵی بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگ لە هەڵبژاردندا دەدەن.

محەمەد دلێمی مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی بەغدا پێی وایە ئەو بارودۆخە نائاساییەی هەندێك پارێزگای عێراق لەكاتی خۆپیشاندان‌و مانگرتنەكاندا بەخۆوەیان بینی، بووەتە هۆی داڕمانی هەندێك "تەختی عەشایری" لەوانەی هەژموونێكی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و ئاینیشیان هەبو‌و بە "هاندەر" وەسف دەكران، ئەمەش ئاسانكاری بۆ دروستبوونی سەركردایەتی عەشایری‌و ئاینی دیكە كرد.

دلێمی قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و وتی: "دوور لە باسكردنی ناو‌و ناونیشانی ئەو كەسایەتیانەی چیتر چاوی حزب‌و قەوارە سیاسییەكانیان لەسەر نییە، قەوارەی عەشایری نوێ دەركەوتن كە دووركەوتنەوەی جەماوەری‌و سیاسییان لەو كەسایەتیانە قۆستەوە‌و بوونە جێگرەوەیەك تا رێبەرایەتی پارێزگاكە بكەن لەڕووی سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەوە".

هەروەها وتیشی: "ئەنجامی ئەو توێژینەوە‌و لێكۆڵینەوە مەیدانیانەی لەسەر ژمارەیەكی زۆر لە دانیشتووانی ناوچەكە كراون، دووپاتی دەكاتەوە كە زۆرینەی دانیشتووانی ئەو پارێزگایانە متمانەیان بە هیچ سەركردەیەكی عەشایری یان ئاینی نەماوە، هەرچەندە باوەڕیان وایە مەرجەعیەتی ئاینی‌و عەشایری گرنگ‌و پێویستن بۆ هەر كۆمەڵگەیەكی مەدەنی كە هەوڵی پەیداكردنی هێز‌و هەژموون بدات".

كاتێك پرسیار لە رێبوارێك دەكەیت لەوانەی ناچن بۆ نوێژی هەینی كە ئەركێكی گرنگە لەلای مسوڵمانان، لە وەڵامدا دەڵێت: "بگەڕێمەوە لەپشت ئەم شێخەوە نوێژ بكەم؟" ئەویش لە ئاماژەیەكی شاراوەدا بۆ ناو‌و هەڵوێستی پشتگیریكەرانەی لە خۆپیشاندانەكان، یەكێكی دیكەش لە وەڵامدا دەڵێت: "بەڵێ دەچم بۆ ئەوەی ئەركی خۆم لەبەردەم خودادا بەجێ بگەیەنم، بەڵام باوەڕم بەم شێخە‌و قسەكانی نییە".

بیلال هیلال (45 ساڵ) كە یەكێكە لە دانیشتووانی شاری فەلوجە‌و لە گەڕەكی شورتە لەنزیك یەكێك لە مزگەوتە گەورە‌و گرنگەكانی ناوەڕاستی گەڕەكەكە نیشتەجێیە، پێیوایە بەجێگەیاندنی هەندێك ئەرك لە مزگەوتەكەی نزیك ماڵەكەی تەنیا سروتێكی ئاینیە‌و لەسەری راهاتووە.

هیلال قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و وتی: "زۆربەی پیاوانی ئاینی‌و شیخی عەشیرەتەكان پێگەی كۆمەڵایەتییان لە ناو پارێزگاكەدا لەدەست داوە، بەتایبەتی ئەوانەی پۆستی سەركردایەتی‌و رێكخستنیان لە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان‌و مانگرتندا گرتووەتە دەست‌و كاریگەرییان لەسەر ژیانی زۆربەی دانیشتووانی ناوچەكە نەماوە".

وتیشی: "چەند چالاكییەك لەناو شاردا دەبینین كە هەندێك جار چەند كەسایەتیەك لەوانە پێشیانەوەن‌و ژمارەیەك لەو كەسانەش ئامادەی دەبن كە لایەنگری بیروڕا‌و پرۆژەكانین كە لە سەكۆی گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان‌و مانگرتندا بانگەشەیان بۆ دەكردن، ئەمانەش هەوڵێكن بۆ بەدەستهێنانەوەی متمانەی جەماوەر لەڕێی ئەو چالاكیانەوە".

زۆربەی دانیشتووانی ناوچەكە گومانیان لە نیازی ئەوانە نییە كە داكۆكییان لە گۆڕەپانەكانی مانگرتن‌و خۆپیشاندان دەكرد‌و بانگەشیان بۆ دەكردن یاخود ئەو داواكاریانەی تێیاندا دەخرانەڕوو، بەڵام تووشی نائومێدی بوون كاتێك دركیان بەوە كرد ئەو سەركردانە كۆنترۆڵی خۆپیشاندانەكانیان لەدەست داوە.

ئەحمەد دەروێش (51 ساڵ) كە یەكێكە لە دانیشتووانی شاری فەلوجە، لە ئاستی ئەو كەسایەتییانەی كەمنەكردەوە‌و بە "كەسایەتی هەڵچوو" وەسفیكردن كە چەند ئەجێندایەكی سیاسی ئەو هەڵچوونەی قۆستوونەتەوە‌و ئەوەش بووەتە هۆی كەوتنی پێگەی كۆمەڵایەتییان.

دەروێش ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات كە "نیازپاكی ئەو كەسایەتیانە نەبووەتە هۆی لێخۆشبوون لەو هەڵانەی بوونە مایەی وێرانكار‌و تێكدانی پارێزگاكە، بەوەش پێگەیان لە كۆمەڵگەدا لەدەست دا‌و رازی نییە جارێكی دیكە بۆچوون‌و راوێژیان قبوڵ بكات".