شارپرێس:
ناكۆكییەكان سەبارەت بە تۆڕی "هواوی"، جەنگێك نییە ئێستا دەستی پێكردبێت، ئەوەتا پرسی تایوان، ناكۆكی لەسەر سنورییە ئاوییەكانی چین و ئاسایشی هاوپەیمانانی واشنتۆن هاتووەنەوە گۆڕێ. 

گومان لەوەدا نییە، چین دەوڵەتێكی وەك هێزێكی تازە سەرسوڕهێنەرە، لەوەی سەركەوتۆتە سەر سەكۆی تازەگەری و بە گوێرەی پرۆگرامێكی بەرەفڕی هێمنانە هەنگاو دەنێت، لەسەر نەخشە و لە ناو بازاڕەكان، لە ڕووی سەربازی و تەكنیكی و ئابوورییەوە، پەلی هاویشتۆتە ناو كایەكانەوە. 

ڕوون و بەرچاوە، جیهان سیستەمی تاك جەمسەری جێدێڵێت، كە لە دوای كەوتنی سۆڤیەت لە نەوەدەكان دروست بوو، ئێستا ململانێی جەمسەرەكان دەستی پێكردووە و هێزە گەورەكانیش نەیانتوانیوە ڕێكیخەن. ماوەیەكی تر، ئاگرەكەی دەپڕژێتە ناوچەكەی ئێمەشەوە (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) ، ناوچەكەمان دابەش دەبێت، هەروەك چۆن پیشتر، لە ململانێی واشنتۆن مۆسكۆدا بۆ چەند دەیەیەك  دابەش بوو.

ئێستا چین بە نەرمی و بە خشكەیی، دزەی كردۆتە ناو ئاسیا و ئەفریقیاوە، بۆتە جێگەی سێرەلێگرتنی دامەزراوە ڕۆژئاواییەكان، كە گومانیان لە ئامانجە كۆتاییەكانی پەكین هەیە، لەوە دەترسن چین بۆ سەپاندنی باڵادەستی خۆی بەسەر سەرچاوە و بازاڕەكاندا، پڕۆژەیەكی گەورەی حەشار دابێت.

شتێكی تازەش نییە كە شۆڕشی تەكنیكاری لەناكاو ، بۆتە هۆی سەرهەڵدانی ململانێكان و جەنگی ساردیش لەبەر دەرگایە، جەنگی ساردی پێشوو بە هۆی داهێنانی چەكی ئەتۆمییەوە بۆ چەند دەیەیەك بەردەوام بوو، ترسان لە چەكە كۆمەڵكوژەكانیش هۆكار بوو بۆ بەرپابوونی زۆر جەنگی گەورە، كەچی زۆر جەنگی بچوكی لێكەوتەوە.

ناكۆكییەكان لەسەر "هواوی"  لە زۆر لایەنەوە پەیوەستە بە لایەنی ئەمنی و سەربازییەوە، هەر چەندە لایەنە ئابوورییەكەشی لە دوولایەنەكەی پێشوو كەمتر نییە. لە ڕاستیدا باڵادەستی چین بەسەر تۆری پەیوەندییەكانەوە، واشنتۆنی تووشی دڵەڕاوكێ كردووە لەوەی چین كاریگەری هەبێت بۆ سەر توانستە سەربازییەكانی ئەمریكا. چونكە زۆرینەی چەكە ستراتیژییەكانی لە ڕێگەی پەیوەندییەكانەوە بەڕێوەدەبرێن، چ چەكی ئاسمانی یان چەكە ئەتۆمییەكانی و ژێردەریاییەكانی. خۆ ئەگەر پرسەكە هەر كێبڕكێی ئابووری بوایە، ئەوا لەوانەبوو ئەمریكا لە بازاڕەكانیدا چەند مامەڵەیەكی لەگەڵ چین كردبایە، هەروەك باوە و لە دابەشكردنی بەرژەوەندییە بازرگانییەكاندا ئەوە ڕوو دەدات.

هێشتا، چ لە ئاسیا و چ لە ئەفریقیا،  هیچ جۆرە ئارەزوویەكی چین بەدی ناكەین  لەوەی ڕۆڵێكی سیاسی لەسەر ئاستی گۆڕپانی نێودەوڵەتیدا بگێڕێت، بەڵام ڕووبەڕووبوونەوەی ئەمریكی – چینی لەوانەیە زۆر بژاردەی ئازاد بۆ جیهان جێەهێڵێت؛ دەگەڕێینەوە جیهانی تەوەربەندییەكان (محاور) كاتێك هەر حكومەتێك هەوڵ دەدات بداتەپاڵ جەمسەرێك دژ بە جەمسەرەكەی دیكە، ئەو دەوڵەتانەی واش واناكەن، لەناو پانتایی دارستاندا بە تەنیایی دەمێننەوە.

ناكۆكی لەسەر مافی كۆمپانیای "هواوی" لە بڵاوەپێكردنی تۆڕەكانی نەوەی پێنجەم، دەرگای ناكۆكییەكان دەكاتەوە، لە كاتێكدا، لە سایەی جیهانێك كە نەریت و ڕێككەوتننامەكان ڕێكیدەخەن ، دەكرا هاریكاری بەیەكەوەژیان هەبوایە، وەك ڕێككەوتننامەكانی بازرگانی جیهانی كە مژدە بە جیهانگیرییەكی ئابووری دەدات، بەوەی گەل و دەوڵەتان لە بازاڕێكی فراواندا كۆدەكاتەوە كە ڕووبەرەكەی هەموو گۆی زەوییە.

شەڕی سارد چییە، بۆ ئەوانەی دەیزانن و ئەوانەش نایزانن؟ شەڕگەلێك بوو بە چەكە باوەكان، دوو هێزە زەبەلاحەكە ڕاستەوخۆ نەدەچوونە ناویەوە. لە كۆنغۆ و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ئەندونوسیاوە دەستیپێكرد. ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕەپانە فراوانەكەی جەنگە بچوكەكان بوو، واش چاوەڕوان دەكرێت ململانێی زلهێزەكان لە ئایندەدا لەو ناوچەیە گەورە ببێت. ناكۆكی ئەمریكی – ڕوسی لە ئۆكڕانیا و قەڕم ، هۆكار بوو بۆ دوا دەستتێوەردانی ڕوسیا لە سوریا، هێشتاش لەوێ جەنگی نێوان واشنتۆن و مۆسكۆ بەردەوامە.

ئەی چی دەبێت ئەگەر خۆمان لەو ناكۆكییە بپارێزین؟ ئەوانەی پێیان وایە جیهان شوێنێكە بۆ بێلایەنبوون هەڵەن، جوڵانەوەی دەوڵەتانی بێلایەن كە لە سەردەمی جەنگی سارددا سەریهەڵدا و ژمارەی ئەندامەكانیشی گەیشتە 120 دەوڵەت، جگە لەوەی لافیتەیەكی بی كاریگەری بوو، زۆرینەی حكومەتەكانیشیان ئارەزوومەندانە یان بە زۆری، لەژێرەوە سەر بەم و بەو بوون.

لە قۆناغی بونیادنان و خۆسازداندا بۆ پێگە جیهانییەكەی، ئێمە وا چین – مان ناسیووە كە زۆر بیلایەنە خۆی لە پێكدادان بەدوور دەگرێت، وە سەركەوتووە بووە بەوەی نەگلاوەتە جەنگەكانەوە، سەرباری ئەوەی زۆر لایەن هەوڵی ئەوەیانداوە هانای بۆ بەرن و تێیەوە بگلێنن. بەڵام كی دەزانی لە دوای جەنگی "هواوی" چین وەك خۆی دەمێنێتەوە، بەردەوام دەبێت لە سیاسەتە دێرینە بێلایەنەكەی، یاخود ددان و كەڵبەكانی گڕدەكاتەوە و هەڵوێستی ڕوون و ئاشكرا لە بەرامبەر كێشەكان وەردەگرێت و هەر بە گوێری ئەو كێشانەش ڕەفتار دەكات ؟

سەرچاوە: شەرقلئەوسەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر