شارپرێس:
لە ساڵی 1941 و لە جەنگی دووەمی جیهانی، هەردوو ئیمراتۆڕیەتی سۆڤییەتی و بەریتانی هەڕەشەی داگیركردنی ئێرانیان كرد، تارانیش بێلایەنی خۆی لەو جەنگەدا ڕاگەیاندبوو، دەشیزانی دۆخەكە مەترسیدارە، بەڵام ملی بۆ هۆشدارییەكەی ئەو دوو زلهێزەی ئەو كات نەدا، ئێران بەزی و داگیركرا، بەڵام بەرەنگاری كرد و خۆی ڕادەست نەكرد. دوای ساڵێك لە كۆتایی هاتنی جەنگەكە، ئێران سەروەری خۆی بەدەستهێنایەوە.

ئەمە و ڕووداوی دیكە لە مێژووی ئیراندا دەیسەلمینن، كە بەرەنگاری بەشێكی سەرەكییە لە ڕۆشنبیری سیاسی ئێرانی لە سیاسەتی دەرەوەی تاراندا ڕەنگیداوەتەوە، ئیستاش تاران هەڕەشەی زەوتكردنی سەروەرییەكەی لێدەكرێت لە لایەن ئەمریكاوە، بەڵام ئەو هەر لەسەر هەمان ڕێچكەی جارانیەتی. چەند هۆكارێكیش هەن بۆ شكستهێنانی هەوڵەكانی واشنتۆن بۆ ملپێكەچكردنی ئێرانییەكان بەوەی خۆیان ڕادەست بكەن.

ترامپ وانە لە مێژوو وەرناگرێت
ئێران ئەمڕۆ ڕووبەڕووی ئەمریكا دەبێتەوە، زیاتر ڕووبەڕووی جەنگێكی ئابووری دەبێتەوە لەوەی سەربازی بێت، ئیوارەی هەینیش وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا، سزای تازەی بەسەر تاراندا سەپاندن كە كەرتی پتڕۆكیمییاوییەكانی بە ئامانج گرتووە، چونكە پێی وایە ئەو كەرتە پاڵپشتی دارایی و ئابووری بۆ پاسەوانی شۆڕشی ئێرانی دابین دەكات كە بەرپرسی پرۆگرامە موشەكییە بالیستی و ئەتۆمییەكەی ئێرانە.

ئێستا ئێران بەم شێوازە فشاری دەخرێتەسەر  و ئەگەری جەنگیش لە دژی تاران لە گۆڕییە، واشنتۆن گەرەكیەتی سەرچاوەی پارەداركردنی هێزی سەربازی ئێرانی ووشك بكات، سەباری ئەمەش، ئێران هێشتا ملنادات، بەوەش ڕازی نەبووە دانوستانی نێودەوڵەتی فراوانتر لەگەڵ هێزە جیهانییەكان، سەبارەت بە پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئەنجام دات و شێلگیرە لەسەر ئەوەی تەنها گفتوگۆ لە بارەی ڕێككەوتننامە ئەتۆمییە واژۆكراوەكەی ساڵی 2015  دەكات.

چاودێران پێیان وایە، ئەو ڕێوشوێنانەی واشنتۆن دژ بە ئێران گرتونیەبەر لە سزا جۆراوجۆرەكان ، تا ڕادەیەكی زۆر ڕەمزین و كاریگەری زۆریان نابێت. 

لەولاشەوە واشنتۆن هەڵمەتە تاقەتپڕوكینەكەی خۆی لەسەر چەند ئاستێكی جیاواز دژ بە ئیران دەست پێكردووە، پێشی وایە ئەو سزا ئابوورییانە، ئێران دەگەیەننە لیواری هەڵدێران و ئێرانییەكانیش ناچار دەكات دژ بە حكومەتەكەیان ڕاپەڕن، ئەمەش وا لە تاران دەكات ڕەفتاری خۆی بگۆڕێت و خۆی ڕادەست بكات.

سەرباری ئەوەی دراوی ئێرانی سێیەكی بەهای خۆی لەدەست داوە، هەناردەی نەوتەكەشی لە ساڵی 2016 وە بۆ زیاتر لە نیوە دابەزیووە، سەرباری تەنگژەی مرۆیی و خواردن و دەرمان، هێشتا هیچ پێنوێنێك لە ئارادا نییە كە ئێران سیاسەتە هەریمییەكەی خۆی بگۆڕێت یان سەركردەكانی بێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ  و مل بدات بۆ داواكارییەكانی تڕەمپ، هیچ ئاماژەیەكیش لە گۆڕێ نییە كە بارگرانییە ئابوورییەكان بووبنە هۆی نانەوەی پشێوی  كە هەڕەشە لە ڕژێم بكەن.

سەرباری ئەو پێنوێنە ئەرێنیانە ( بەگوێرەی دیدگای ئێران)، واشنتۆن هیوای وایە ئەم ستراتیژیەتەی ببێتە هۆی هەرەسپێهێنانی ئابووری ئێران و بیگەڕێنێتەوە سەر مێزی گفتوگۆكان بەو مەرجە تازانەی خۆی گەرەكنی، بەڵام لەوانەیە ئەو هەڵكشانی سزایانەی واشنتۆن ئەنجامی پێچەوانە بدەن بەدەستەوە، مادام هەڕەشەكانیش دژ بە بوونی ئێرانن، بۆیە تاران هەوڵی خۆدەربازكردن دەدات.

لەو بارەشەوە "عەلی فایز"ی گەورە شڕۆڤەكاری ئێرانی كۆمەڵەی تەنگژە نێودەوڵەتییەكان لە لێدوانێكیدا بۆ گۆڤاری "زە ئەتڵانتیك" دەڵێت " فشارە توندەكانی تڕەمپ ناتوانن ئێران بەچۆكدا بێنن" پێشی وایە خۆڕادەستكردن و هاتنەسەرچۆك بۆ ئێران، زۆر لە سزا ئەمریكییەكان و لێكەوتە ئازاربەخشەكانی بۆ سەر ئابووری ووڵات سەختتر و دژوارترە.
تا ئێستا كۆدەنگییەك هەیە لە ئێراندا كە هەرچی ڕووبدات خۆیان ڕادەست ناكەن، لێرەش مەبەست لە بەرەنگاربوونەوە، بەتاڵكردنەوەی ئەنجامەكانی سزا ئەمریكییەكان نییە، بەڵكو سەركەوتنە لە كەمكردنەوەی كاریگەرییان تا ئەوپەڕی ڕادە. سەركردە ئێرانییەكانیش توانیویان باوەڕ بە گەلی ئێران بێنن كە ڕازیكردنی ئەمریكا خۆ ڕادەستكردنە بە واشنتۆن، بۆیە بە ووتارێكی پڕ ئاڵێنگاری ووڵامی واشنتۆنیان دایەوە؛ جارێك وتیان گەرووی هورمز دادەخەین، جارێكی دیكە بە واژۆكردنی گرێبەستی نەوتی ناوخۆ و دەرەكی تا كۆتایی ساڵی 2019، جارێكی دیكە بە پێداهەڵدان بە دەستكەوتە ئەتۆمییە تازەكانیان.

بەرەنگاری دوورمەودای ئێرانییەكان دژ بە سزا ئەمریكییەكان
گومان لەوەدا نییە كە سزا ئەمریكییەكان شوێنكاری نەرێنی خۆیان بەسەر ئابووری و خەڵكی ئێرانەوە جێهێشتووە، ئێران چەندەها قۆناغی ئەو سزایانەی تێپەڕاندووە، هەیە ئەمریكی بوون و هەشە ئەوروپی و هەشە نێودەوڵەتی بوون، جاری واش بووە هەرسێكیان بەیەكەوە، ئێرانییەكان لەگەڵ ئەو چەشنە سزایانەدا ڕاهاتوون، ڕژێمی ئێرانیش دەست و پەنجەی لەگەڵ نەرم كردوون.

بە گوێرەی لێكۆڵینەوەیەكی پەیمانگای نێودەوڵەتی لێكۆڵینەوە ئێرانییەكان، مەرج نییە هەمان سیناریۆی جاران دووبارە ببننەوە، چونكە هەر سەردەمە و سرووشتی خۆی هەیە، ڕەقی و زبری  سیستەمە سیاسییەكانیش لە پەیبردنیان بە سرووشتی گۆڕاوەكان، لەوانەیە ئەنجامی ناچاوەڕوانكراوی لی بكەونەوە.

بۆیە تا سزا ئابوروییە ئەمریكییەكان توندتربن، ئێرانییەكان زیاتر لە دەوری ڕژێمەكەیان كۆدەبنەوە، لەو چوار دەیەی پێشووشدا، ئێرانییەكان بەرەنگاری سزاكان بوونەوە و سەركەوتووش بوون، ئامانجی سزاكانی ئەمریكاش گێرانەوەی ئێرانە بۆسەر مێزی گفتوگۆكان بەو مەرجە تازانەی واشنتۆن دایناون.

لەولاشەوە ئێرانیش دەستەوەستان دانانیشێت، ئەویش توانستی دروستكردنی كاریگەری هەیە بۆسەر واشنتۆن لە ڕێگەی هەڕەشەكردن بە نانەوەی پشێوی لە بازارەكانی نەوتدا، دەتوانی سوودیش لە  تۆری هاوڕی و دۆست و ئاشناو هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكە و دەرەوەی ناوچەكە وەربگرێت بۆ پەكخستن و بازرگانیكردنی بە نەوتی جیهانییەوە.

ئێران دەتوانی لە ڕێگەی هاریكارینەكردن لە بواری بازرگانیكردن بە مرۆڤەوە لەگەڵ یەكیەتی ئەوروپا،  لە ڕێگەی شەپۆلی كۆچبەرانەوە بەرەو سنورەكانی ئەوروپا، زیادكردنی ڕێژەی بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەرەكانەوە، فشار لەسەر نەیارەكانی دروست بكات.

بۆچی هەڵمەتی "فشارە تاقەتپڕوكینەكە" سەركەوتوو نابێت؟
ئەگەر واشنتۆن جەنگ بەرپاكات، ئێران لە بەرامبەر سزاكانی ئەمریكادا دەستەوەستان دانانیشێت، چەند بژاردە و ستراتیژیەتێك دەگرێتەبەر بۆ بەتاڵكردنەوەی سزاكان، لێرەوە سێ ئاڵێنگاری سەرەكی ڕووبەڕووی واشنتۆن دەبنەوە:
یەكەم / چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت چین و ڕوسیای دوو نەیارە جیهانییەكەی واشنتۆن، ئەگەر بە فەرمیش نەبێت، پشتیوانی ئێران بكەن، هەردووكیشیان لە هەڵگیرساندنی جەنگە بازرگانییەكەی دژ بە پەكین توڕە و نیگەرانن" بۆیە ململانێی ئەمریكا لەگەڵ ئێراندا هەلێكە بۆ ئەو هێزە جیهانییانە كە بگەڕێنەوە گۆرەپانی ڕووبەڕووبوونەوەی ئەمریكا.

زانراوە كە پەكین و مۆسكۆ شان بە شانی ئێران شەڕ ناكەن، بەڵام پاراستنی هاوبەشەكەیان لەوەی نەكەوێتەسەر چۆك، كارێكی ستراتیژییە بۆ ئەوان، هەردوولا خاوەن بەرژەوەندین لە وەستاندنی تڕەمپ و شەكەتكردنی بە ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ ئێراندا، ئەمەش بۆ ئەوەی لە نزیك سنورەكانیان پشێوی و سەرگەردانی ڕوونەدات، بە تەنیشت پشتیوانی سەربازی و داراییەوە، دەكرێت ئەو دوو زلهێزە لە ڕووی سیاسییەوە لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پشتیوانی لە ئێران بكەن.

دووەم /  ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست دەڵێت، ئەگەر تڕەمپ حەنگ هەڵگیرسینێت، تووشی كەنارگیرییەكی نێودەوڵەتی دەبێت، ئێران بە هۆی پابەندبوون بە ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكە و پشوودرێژییە ستراتیژییەكەیەوە بەرگە دەگرێت، لەولاشەوە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەڵوێستەكەی تڕەمپ ڕەتدەكەنەوە، كاتێكیش "مایك پۆمپیۆ" ی وەزیری دەرەوەی ئەمریكاا سەردانی ئەوروپای كرد، بە ساری پیشوازی لێكرا و بە هۆی سیاسەتەكانی دژ بە ئێران سەركۆنە كرا. 

هێشتا ئەوروپییەكان لە خەمی ئەوەن ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەی ئێران بپارێزن، ترەمپیش نایەوێت ڕۆڵی داگیركەر ببینێت و لەسەر پەتی هەڕەشە و دبلۆماسییەت یاری لەگەڵ ئێران دەكات و پابەندی هیچیشیان نییە، هەروەك هەردوو نووسەر " ئەدوارد ونج و دیڤید سانجەر" لە رۆژنامەی "نیویۆرك تایمز" دەڵێن: "پێ ناچێت تڕەمپ هیچ پلانێكی هەبێت بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ و دانوستان". ئەگەر ئەمریكا جەنگیش هەڵگیرسینێت بە تەنیا دەبێت و هاوپەیمانە باوەكانی لەگەڵ ناین، لەوانەشە هاوپەیمانە باوەكانی لە كەنداو (سعودیە و ئیماڕات و ئیسڕائیل) یارمەت زۆری پێشكەش نەكەن.

سێیەم / جەنگ دژ بە ئێران لەوەی عێراق كارەساتبارتر دەبێت، لە ئێستاشدا واشنتۆن پەی بە هەموو توانستە سەربازییەكانی ئێران نابات، لە دوای گۆشەگیركردنی تاران لە كڕینی چەكە ڕژۆئاواییەكان، ئێران بۆتە خاوەن چەكی خۆماڵی خۆی، هێشتا جیهانی دەرەوە بە توانستە سەربازییەكانی ئێران ئاشنانین، ئەمەش بێگومان دەبێتە هۆی سەرەوژووركردنی پلانە سەربازییەكانی ئەمریكا.

سەرباری ئەوەش، سوپای ئێرانی بە بەراورد بە سوپای ئەمریكا لاوازە، بەڵام هێشتا ئامادەباشترە لە سوپاكەی سەدام حوسێن كە لە 2003 تێكیان شكاند، لە ڕووی ژمارەشەوە زیاترن و لە ڕووی ئایدیۆلۆجیشەوە پتەوترن، ناوچە شاخاوییەكانی ئێرانیش یارمەتی سوپای ئێران دەدەن لە بەرەنگاربوونەوەی هەر هێرشێكی دەرەكی. 

سەرچاوە: ن بوست 
نووسین: موڕتەزا شازلی 
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
لەم لینكەدا بەردەستە: