شارپرێس:
دوای ئەوەی جۆنسۆن لە یۆلیۆی ئەمساڵ شوێنی "تێریزا مای" گرتەوەو لەسەر داوای شاژنە ئەلیزابیس حكومەتێكی تازەی پێكهێنا بووە جلەوگیر و سەركردەی بەریتانیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئاڵێنگاری و كردنەوەی گرێكوێرەكان، كە كاریگەرییان دەبێت بۆ سەر ئایندەی بەریتانیا لەسەر ئاستی ناوخۆیی و دەرەكی.

بەڕێوەبردنی دۆسییەی بریكست
پرسی چوونەدەرەوەی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا (بریكست) ئەو تاشەبەردە بوو، كە كەشتییەكەی تیرێزا مای تێكوپێكشكاندو ناچار بە دەستلەكاركێشانەوەی كرد لە سەرۆكایەتی وەزیران، چونكە مای نەیتوانی لە یەك كاتدا لایەنەكانی وڵاتەكەیی و یەكێتی ئەوروپاش ڕازیبكات. 

هەڵوێستی جۆنسۆنیش سەبارەت بە بریكست هۆكاری یەكلاییكەرەوەی بردنەوەی پۆستەكەی بوو، كە بووە سەرۆك وەزیرانیش دووپاتیكردەوە دەبێت بریكست لە وادەی خۆیدا جێبەجێ بكرێت، واتە 31 ی ئۆكتۆبەری ئایندە.

ئێستا جۆنسۆن تووشی تەڵەزگە بووە، چونكە یەكێتی ئەوروپا بەو ڕێككەوتنە ڕازییە، كە پێشتر لەگەڵ تیریزا مای واژووی كردووە و ڕێگە بە بەریتانیا دەدات بە مەرجی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی هاووڵاتییانی ئەوروپی لە بەریتانیا لەیەكێتی ئەوروپا بچێتە دەرەوە، ئەمەش‌ بەریتانیا بێبەش دەكات لە بازرگانییەكی ئازاد لەگەڵ ئەمریكادا، ئەنجوومەنی گشتیش ئەمە ڕەتدەكاتەوە، بەو پێیەی زیان بە بەرژەوەندی بەریتانیا دەگەیەنێت.

جۆنسۆن هەڵوێستێكی توندی هەیە بەرانبەر بریكست، پێی وایە پلانەكەی تیریزا مای پەسەند نییە، داواش لە یەكێتی ئەوروپا دەكات دووبارە دانوستانەكان لەوبارەوە لەگەڵ وڵاتەكەی دەستپێبكەنەوە، بە تایبەتیش لەوەی پەیوەستە بە هەڵوەشاندنەوەی "تۆڕی ئارامی" پەیوەست بە سنووری ئێرلەندا، ئەمەش ڕێوشوێنێكی كاتییە و بەریتانیا لەناو یەكێتی ئەوروپادا دێڵێتەوە تا ئەو كاتەی دەگەنە چارەسەرێكی كۆتایی بۆ تەنگژەی سنووری نێوان ئیرلەندا و ناوچەی ئێرلەندای باكور. 

لە دۆخی چوونەدەرەوەش‌ لەیەكێتییەكە بە بێ ڕێككەوتن، جۆنسۆن هەڕەشەی ئەوەی كردووە، كە ئەو گوژمەپارەیە (39 ملیار جونەیهی ئوستڕلینی) نادات‌و وتووشییەتی لە بری ئەوە پارەكە لە خەرجی چوونەدەرەوە لە یەكێتییەكە خەرج دەكات. 

جۆنسۆن پێیوایە هەڕەشەی چوونەدەرەوە لە یەكێتی ئەوروپا بە بێ ڕێككەوتن، بڕۆكسل ناچار دەكات ملكەچی لەندەن بێت و مەرجی باشتر بخاتە بەردەم بەریتانیا، ئەمەش هەل بۆ بەریتانیا دەرەخسێنێت ڕێككەوتننامەی بازرگانی لەگەڵ چین و ئەمریكادا واژوو بكات. 

تیمەكەی جۆنسۆن چەند توندڕەوێكی تێدان، كە پشتیوانی لە پلانەكەی دەكەن بۆچوونەدەرەوە لە یەكێتی ئەوروپا لە وادەی خۆیدا، بەڵكو گومانیشیان لە یەكیبوونی ئەوروپا هەیە، وەك "دۆمینیك ڕاپ"، كە پۆستی وەزیری دەرەوەی هەبووە، "جاكۆب ڕیس مۆگ"، كە ئەركی ڕێكخستنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ پەرلەمان پێسپیردراوە.

 لێكەوتە ئابوروییەكانی بریكست، ئاڵێنگارییەكی سەختە لەبەردەم جۆنسۆندا، دراوی بەریتانیا جۆرێك لە ناسەقامگیری تووش بووە، ئەمەش بووە هۆی نزمبوونەوەی بەهاكەی لەم ساڵدا بە ڕێژەی 2.5%. نرخی خانووبەرەكانیش لە لەندەن دابەزیووە بە ڕێژەی 4.4%، ئەمەش‌ گەوەرەترین دابەزینی نرخ خانووبەرەیە لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا.

لێدوانەكانی جۆنسۆن وەبەرهێنەرانیشی تووشی پشێوی كردووە، جارێك بێ مامەڵهی پێشوەخت لەگەڵ "بریكست"ە، دواتر لە لێدوانەكانی پاشەكشە دەكات، بەمەش ئاماژەی جۆراوجۆر دەداتە وەبەرهێنەران سەبارەت بە مانەوە یان چوونەدەرەوە لە یەكێتی ئەوروپا. 

جۆنسن لە لایەك بێ ڕێككەوتننامەیەكی پێشوەخت هەڕەشەی چوونەدەرەوە دەكات لە یەكێتی ئەوروپا، هەڕەشەش دەكات پرسی سنووری ئیرلەندا هەڵدەوەشێنێتەوە، كە تیریزا مای دانوستانی لەبارەوە كردووە. 

لە لایەكی دیكەشەوە جۆنسۆن پێیوایە هەلی سەركەوتنی بەریتانیا بە چوونەدەرەوەی بێ ڕێككەوتن لە یەكێتی ئەوروپا یەك لە ملیۆنە، هۆشداری ئەوەش دراوە چوونەدەرەوەی بێ ڕێككەوتن بێكاری لە بەریتاینادا بە ڕێژەی 5% زیاد دەكات، بەمەش‌ نرخی خانووبەرە بە ڕێژەی 10%  دادەبەزێنێت، لە كۆتایشدا بەریتانیا تووشی متبوونی ئابووری دەبێت.

یەكلاییكردنەوەی دۆخی كۆچبەران
ئەم دۆخە جێگەی گرنگییەكی زۆری دەوڵەتانی ئەوروپییە، چاوەڕوانیش دەكرێت جۆنسۆن گرنگی زۆری پێبدات، چونكە ‌لەو كاتەی سەرۆكی شارەوانی لەندەن بوو،‌ پێشنیاری كردبوو لە‌ ڕووی یاساییەوە دۆخی كۆچبەر‌ان ڕێكبخرێتەوە، پێنشیارەكە وایە دۆخی كۆچبەر‌انی نایاسایی دووبارە ڕێكبخرێتەوە نەك دەربكرێن، لە هەمان كاتیشدا لەگەڵ گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویستە بۆ سنوورداركردنی هاتنەناوەوەی نایاسایی بیانییەكان. 

واتە سیاسەتی جۆنسۆن توندكردنی ڕێوشوێنەكانە بۆ كەمكردنەوەی هاتنەناوەوەی نایاسایی كۆچبەران، لەولاشەوە میهرەبانترە بەرانبەر ئەو كۆچبەرە نایاساییانەی پێشتر هاتونوە ناو وڵاتەوە.

جۆنسۆن لەسەر ڕیتمی ئوستوڕالیا، نیازی وایە سیستەمی خاڵبەندی بۆ پرسی كۆچبەران پیادە بكات، ئەمەش ڕێگە بە هاتنەناوەوەی كۆچبەران دەدات، كە لەسەر بنەمای چەند پێودانگێكی وەك لێوەشاوەیی و بەهرەمەندی پیشەیی و زمانەوانی بێنە ناو وڵاتەوە.

پەیوەندی لەگەڵ زلهێزەكان
سەرباری هاوپەیمانی ستراتیژی نێوان لەندەن و واشنتۆن، كەچی لەو ماوەی دوایدا پرسیار و مشتومڕی زۆر لە بارەی جیاوازی دیدگا و بەرژەوەندییان سەبارەت بە چەند پرسێكی نێوان هەردوولا سەریانهەڵدا، لەوانەش گۆڕانی كەشوهەوا، دۆسییەی ئێران و هی دیكەش. 

چاودێران وای دەبینن، كە جۆنسۆن لە ماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا، لەوانەیە كاریگەری بەرچاوی هەبێت لە دروستكردنی پرد و پەیوەندی لەنێوان هەردوو وڵات، بە تایبەتیش جۆنسۆن زۆر خۆی بە هاوڕێیەتی ترامپەوە هەڵدەكێشێت، بەجۆرێك هەندێك پێیان وایە بەریتانیا دەكاتە بارمتەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، كە پێشبینی ناكرێن، هەندێكی دیكە پێیان وایە ئەو پەیوەندییە باشەی نێوانیان، هەلەكانی بەریتانیا زیاتر دەكات لە واژووكردنی ڕێككەوتننامەی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات لە دوای بریكست، هەروەك ترامپ لە دوا سەردانیدا بۆ لەندەن ئاماژەی بۆكرد.

هەندێكی دیكەش پێیانوایە پێداهەڵدانی ترامپ بۆ جۆنسۆن بەوەی سەرۆك وەزیرێكی باشی بەریتانیا دەبێت، وا لەجۆنسۆن دەكات هەوڵی ڕازیكردنی ترامپ بدات بۆ تێپەڕاندنی ئەو تەنگژە دبلۆماسییەی لە نێوان هەردوو وڵاتدا دروست بووە، ئەمەش دوای دزەپێكردنی قسەكانی  "كیم دارۆك" ی باڵوێزەكەی بەریتانیا لە واشنتۆن، كە وتی: لە سایەی ترامپدا، ئیدارەی ئەمریكا كەموكورتی و دابەشبوونی گەورەی بەخۆوە بینیووە.

هەندێكی دیكەی زۆریش ترسی ئەوەیان هەیە پەیوەندییەكانی بەریتانیا و ڕوسیا بارگرژی زیاتریان تێبكەوێت بە هۆی بوونی جۆنسۆن بە سەرۆك وەزیران و جڵەوگیركردنی سیاسەتی دەرەوەی بەریتانیا، بە تایبەتیش، كە پەیوەندی نێوان لەندەن و مۆسكۆ بارگرژی زۆری تێكەوت لەو كاتەی جۆنسۆن وەزیری دەرەوە بوو، ئەمەش لەئاكامی كوژرانی سیخوڕێكی ڕووسی بەرهەڵستكاری پۆتین بە گازی دەمار لە لەندەن، ئەو كات بەریتانیا ڕوسیا تۆمەتبار كرد و 23 دبلۆماتكاری ڕوسی دەركردن و ڕێوشوێنی زیاتر و توندتری بەسەر هاووڵاتییە ڕوسییەكاندا سەپاند.

بارگرژییەكان توندتربوون كاتێك جۆنسۆن پۆتینی بە ئەدۆڵف هیتلەری نازی چوواند، میوانداریكردنی ڕوسیا بۆ جامی جیهانی 2018 ی وەك خولی ئۆڵومپیاتی ساڵ 1936 ی ئەڵمانیای نازی وەسفكرد، بۆیە شڕۆڤەكاران پێیان وایە میتۆدە توندەكەی جۆنسۆن دژ بە مۆسكۆ بەردەوام دەبێت، كە پێی وایە ڕوسیا سەرەچاوەی سەرەكی هەڕەشەیە لە ئاشتی و سەقامگیری ئەوروپا.

دۆسیەی ئێران
گەورەترین پێكۆڵ (ئاڵێنگاری) بۆ جۆنسۆن چۆنییەتی بەڕێوەبردنی پەیوەندییە شێواوەكانە لەگەڵ تاراندا، كە بە هۆی دەستبەسەرداگرتنی كەشتییە بەریتانییەكە لە گەرووی هورموز لە لایەن ئێرانەوە گەیشتە ترۆپكی بارگرژی‌، بەمەش‌ لەندەن لەگەڵ هاوبەشە ئەورپییەكانی،  پێكهێنانی هێزێكی پارێزەری كەشتیڕانی لە كەنداو ڕاگەیاند.

هەڵكشانی بارگرژییەكانی واشنتۆن و تارانیش گرفتی جۆنسۆن زیاتر دەكات، سەرباری ئەوەش‌ جۆنسۆن ڕایگەیاند بوو كە لە ئەگەری كردەیەكی سەربازی ئەمریكا بۆ سەر ئێران پشتی واشنتۆن ناگرێت و ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەی ئێرانیشی بە ڕێككەوتننامەی بەهاكان ناوبرد؛ كەچی وا چاوەڕوان دەكرێت بەم زووانە سیاسەتەكانی لەندەن بە تەواوی دژ بە ئێرانبن ، بە تایبەتیش دوای دەستبەسەرداگرتنی كەشتییە بەریتانییەكە، بینیشمان كە جۆنسۆن هەماهەنگی لەگەڵ تڕەمپ ڕاگەیاند و ووتی دەبێت لەو پرسەدا هەردوو ووڵات هاریكاری یەكتربن.

پوختەی قسە ئەوەیە كە ناكرێت پێشبینی ڕەفتارەكانی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا بكرێت لە مامەڵەكردنی لەگەڵ پرسی ئێراندا، چونكە پلانێكی ئاشكرایی ڕانەگەیاندووە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو دۆسییەدا، دووریش نییە لەندەن لەگەڵ یەكیەتی ئەوروپادا هەماهەنگی بكات و هێزێكی پارێزەری كەشتیڕانی لە كەنداو پێكبێنێت، ئەمەش دژیەكە بە كۆششەكانی بەریتانیا بۆ چوونەدەرەوە لە یەكیەتی ئەوروپا.

سەرچاوە: موستەقبەل
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر