شارپرێس:
لە حوزەیرانی ئاینده، گفتوگۆی نێوان عێراق و ئەمریكا دەستپێدەكات كە یەكلاییكەرەوە دەبێت بۆ هەردوولا، عێراق مەترسی گەورەی لەسەرە سەبارەت بە یەكپارچەیی خاكەكەی و یەكانگیری گەلەكەی و هێزی ئابوورییەكەی و پێگەكەی وەك دەوڵەتێك لە ناوچەكە و جیهاندا.
ئەمریكاش ئاڵێنگاری سیاسی و ستراتیژی گەورەی لە پێشن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، واشنتۆنیش لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردووەوه، گەمەكارێكی سەرەكی و كارا بووە لە ناوچەكەدا.
گۆڕاوی زۆریش هەن وادەكەن ئەمریكا ڕۆڵی كارا لە ناوچەكەدا بگێڕێت، بە تایبەتیش لەگەڵ هەڵكشانی ڕۆڵی تێكدەرانەی ئێران، نەك هەر لە دژی دەوڵەتانی ناوچەكە، بەڵكو لە هەموو جیهاندا، بە تایبەتیش دژ بە ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكە، تاران هەڕەشە لە بەرژەوەندییەكانی ڕۆژئاواش دەكات، چونكە بەرزەفڕییەكانی ویلایەتی فەقیه سنورێكی نییە.
بە هۆی داواكاری جەماوەری ئەمریكی لەوەی لە بری گرنگیدان بە پرسەكانی دەرەوە، زیاتر بایەخ بە پرسەكانی ناوخۆ بدرێت، زۆرن كە لەوە دەترسن ڕۆڵی واشنتۆن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدات لە كەمی، بە تایبەتیش كە شیمانەی ئەوە هەیە ئەمریكا لە بواری ووزەدا و تا ساڵی 2030 پێداویستییەكانی خۆی پڕبكاتەوە بە هۆی پشتبەستین بە نەوتی بەردین كە لە دە ساڵی ڕابردوو لە ئەمریكادا بەرهەمهێنانی هەڵكشاوە. بەڵام تێچوونی بەرهەمهێنانی نەوتەكەی بە بەراورد بە نەوتی عەرەبی زیاترە، بۆیە نەوتی عەرەبی بۆ ئەمریكا و ئەوروپا هەمیشە جێگەی گرنگیپێدانە.
بۆیە و لە بەر زۆر هۆكار، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست - تەنانەت ئەگەر چی دیكە سەرچاوەی ووزەش نەبێت بۆ ئەمریكا و ئەوروپا- هەمیشە بۆ ئەمریكا و جیهان ناوچەیەكی گرنگە.
لە ئایندەشدا دۆخەكە دەگۆڕێت، ئەگەر ڕۆژئاواییەكان ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چۆڵ بكەن، لایەنی دیكەی وەك چینییەكان یان هۆڵەندییەكان یان هندییەكان یان ڕوسەكان یان ئێرانییەكان شوێنیان دەگرنەوە، ئەوانەش دۆستی ڕۆژئاواییەكان نین و بەم نزیكانەش نابنە دۆستیان، ئەگەر ئەوانیش جێگەی ڕۆژئاواییەكان بگرنەوە، ڕێگە بەوە نادەن لە ناوچەكەدا ئەمریكا و یەكیەتی ئەوروپا شوێنپێیەكیان هەبێت، هەروەك ئەوەی ئێستا لە سوریا ڕوودەدات كە ڕۆژئاواییەكان ڕۆڵیان تیایدا نەماوە.
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێشتا هەر بە دڵی جیهان هەژمار دەكرێت، لەو ناوچەیە بیرۆكە و ئاینەكان و فەلسەفە و زانست و مێژوو دەستیان پێكرد، هەر لەوێشەوە جیهان یاسا ڕۆحی و دانراوەكان و ئاین و ڕیبازەكانی وەرگرتن، ئێستاشی لەگەڵ بێت، سەرچاوەی ووزە و ڕێباوزەكانی پەیوەندی و گەیاندنە، بۆیە جیهانی خۆرئاوا و خۆرهەڵات ناتوانن دەستبەرداری ئەو ناوچەیەبن.
سەبارەت بە پەیوەندییەكانی ئەمریكا- عێراق، ئەم پەیوەندییانە تەنها پەیوەست نین بە لایەنی ئابووری و پێویستی عێراق بە هاوكاری ئەمریكا بۆ ڕزگاربوونی لە مەترسی تیرۆر و داگیركاری ئێرانی، بەڵكو هەڵوێستێكی ئاكاریییە و دەبێت ئەمریكا بینوێنێت، چونكە خۆی عێراقی داگیر كردووە و سوپای هەڵوەشاندۆتەوه و ڕێگەشی بە پێكهێنانی میلیشیاكان داوە كە سەر بە دەوڵەتێكی بیانی دو‌ژمنی عیڕاقن لە ڕووی مێژوویی و رۆشنبیرییەوە، ئەمەش عێراقی تووشی كارەساتێك كردوو، ئەم سیاسییە گەندەڵانەشی هێنانەسەر كورسی فەمانڕەوایی، دەشیزانی ئەو سیاسییانە دژی دیموكراسی و مەدەنیەت و شارستانییەت و دیموكراسین، لە بەرامبەر گەندەڵی و تاوان و سەرپێچییە یاسایی و پەیوەندییە گوماناوییەكانیشیان بێدەنگ بوو.
ئەمریكای مافی ئەوەی نییە لە ئێستادا دەستبەرداری عێراق بێت كە وڵاتەكەی خستۆتە بەردەم مەترسی تیرۆر و دابەشبوون و جەنگێ ناوخۆیی و داگیركاری ئێرانی و تاڵان و بڕۆی ئابووری و تێكدانی كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری، لە كاتێكدا پێشتر پەیمانی ئەوەی دابوو بیكاتە دەوڵەتێكی دیموكراسی پێشكەوتوو. ئەمریكا و بەریتانیا و هاوپەیمانەكانیان، بەرپرسیاریەتێكی ئاكاری و یاساییان لە ئەستۆ دایە لە پشتیوانیكردنی دەوڵەتێكی نیشتمانی عێراقی خاوەن دامەزراوەی دیموكراسی، ئەم بەڵێنە بە عێراقییەكان درابوو، ملیۆنەها عێراقیش باوەڕیان پێكرد، سەرباری ئەوەی كارەكە سەرپێچییەكی زەقی یاسای نێودەوڵەتی بوو.
كشانەوەی ئەمریكا زیانێكی گەورە بە عێراق دەگەیەنێت و تووشی مەترسی وێرانكەری دەكات، بۆیە دەبێت دانوستانكاری نیشتمانی عێراقی، گوێ بە هەڕەشەكانی ئێران و میلیشیا نزیكەكانی نەدات كە مەبەستیانە دەست بەسەر عێراقدا بگرن، چونكە بەرژەوەندی عێراق لە دوورمەودا لەوەدایە بەشێك بێت لە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دیموكراسی و ئابووری جیهانی و كۆسیستەمی ئەمنی هەرێمی، نەوەك پاشكۆی دەوڵەتێكی داڕزاوی و بێزراوی هەرێمی و جیهانی بێت.
گەلی عێراق بە پاشكۆیەتی ئێران ڕازی نابن، خۆپیشاندانەكانی ئەم دوایەش شەقامیش ئەوەیان نیشاندا كە گەرەكییانە دەوڵەتێكی سەردەمی دیموكراسی بن و لەگەڵ كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و دەوروبەرە عەرەبییەكەیدا كارلێك بكەن. بۆیە لە دانوستانی حوزەیرانی ئایندەدا لەگەڵ ئەمریكا، دەبێت بەرژەوەندی گەلی عێراق ڕەچاو بكرێت لەوەی پەیوەندی پتەوی دبلۆماسی و ئابوروی لەگەڵ واشنتۆن و دەوڵەتانی دیكەی پێشكەوتوودا دا گرێبدرێت، تاوەكو عێراق بتوانێت وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو بمێنێتەوە و كاریگەری چالاكی و بەرزەفڕییه دەرەكییە نامەشروعەكانی ئێرانی بەسەرەوە نەبێت كە هەڕەشە لە ئارامی و سەقامگیری جیهان دەكەن.
دەبێت حكومەتەكەی كازمی لە ڕیزی بەرژەوەندی و بەرزەفڕییەكانی گەلی عێراق بێت لە دامەزراندنی دەوڵەتێكی دیموكراسی سەربەخۆ، دەوڵەتێك بەشێك بێت لە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و دەوروبەرە عەرەبییەكەی، دەبێت بەو ئاراستەیەش هەنگاو بنێت.
حكومەتەكەی كازمی تازەیە و ئەندامانی كابینەكەشی تەواو نەكراون، ئەمەش وای لێدەكات تاڕادیەك لاواز بێت، بەڵام هێشتا دەبێت لە بەرامبەر میلیشیا نزیكەكان لە ئێران كە دەست لە سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوەی عێراق وەردەدەن، خاوەن هەڵوێستێكی توندی لێبراوانە بێت، هەڵوێستی بوێرانەی ئەو حكومەتە پێگەكەی بەهێزتر دەكەن و هەموو هێزە نیشتمانییەكان لە دەوری كۆدەبنەوە، بەمەش دەوڵەتی هاوڵاتیبوون دێتەكایەوە كه سەروەری یاسا دەسەپێنێت و لە ژێر هیچ ناونیشانێكیشدا ملكەچی و گەردنكەچی قبوڵ ناكات.
تا ئێستا وا دەردەكەوێت كە حكومەتەكەی كازمی ڕاڕایە و دەیەوێت داردەستەكە لە ناوەڕاستەوە بگرێت، ئەمەش لە بەرژەوەندی كابینەكەی كازمیدا نییە. وتەیەكی مارگرێت تاتشەری سەرۆك وەزیری پێشووتری بەریتانیا هەیە كە دەڵێت: "ئەو ڕاست نییە لە ناوەڕاستی ڕێگادا بوەستیت، چونكە ئۆتۆمبێلەكان لە هەردوولاوە خۆت لێدەدەن و پان و پڵیشت دەكەنەوه".
بۆیە نابێت حكومەتەكەی كازمی لە ناوەڕستدا بوەستێت، چونكە بەمە پشتیوانی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و گەلی عێراقیش لە دەست دەدا، لە بەرامبەریشدا پشتیوانی ئێران و میلیشیا نزیكەكانی دەست ناكەوێت. بۆیە ئەگەر عێراق بیەوێت دەوڵەتێكی ڕێزدار بێت، دەبێت سەربەخۆ بێت و سنورێكیش بۆ هەژموونی ئیران دابنێت و میلیشیا نزیكەكانیشی جڵەوگیر بكات كە دەیانەوێت عێراق پەرت پەرت و لاواز بكەن و مەرامە ناڕەواكانیان بێننەدی و سەرپێچیش لە یاسای نێودەوڵەتی بكەن.
دەبێت حكومەتەكەی ئێستای عێراق ئەوە بزانێت كە پەرلەمانی عێراق نوێنەرایەتی وویستی گەل ناكات، چونكە لە دەرئەنجامی هەڵبژاردنێكی گوماناوییەوە هاتۆتەكایەوە. ئەو كۆمپانیا كۆریەش كە كۆمیسۆنی هەڵبژاردنەكانی پێشووی عێراق بە كرێیان گرتبوو بۆ دروستكردنی ئامێرەكانی ژماردن و هەڵاوێركردنی دەنگەكان، كۆمپانییەكی بچوك بوو، ئاسانكاریشی كرد بۆ گزی و فزی بۆ بەرژەوەندی پارتە دەسەڵاتدارەكانی ئێستا، دەبێت ئەوەشمان بیرنەچێت كە ئەو كات نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان خۆی لەو هەڵبژاردنە بێبەری كرد.
زۆرینەی عێراقییەكان دەزانن كە ساختەكارییەكانی هەڵبژاردنەكانی 2018 گەورە و بەرفراوان بوون، زۆر لە سیاسییەكان و چەند ئەندامێكی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنیش ئەو ڕاستییەیان پشتڕاست كردووە. یەكێك لەوانە سەعید كاكەیی بوو كە ڕاشكاوانە وتی: هەندێك ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بە ڕێژەی 93% ساختە بوون.
بۆیە ئەگەر حكومەتەكەی كازمی دەیەوێت ڕێز لە وویستی گەلەكەی بگرێت، دەبێت ئەو پەرلەمانە هەڵوەشێنێتەوە و خۆشی بۆ هەڵبژاردنێكی پاكو بێگەردی ئازاد ئامادە بكات، تاوەكو پەرلەمانێكی ڕاستەقینەی نوێنەر‌ی گەل پێكبێت.
كەمن ئەوانەی پێیان وایە كە حكومەتەكەی كازمی پێش ساڵی 2022 ( كە وادەی دەستوری هەڵبژاردنی ئایندەی عێراقە)، دەتوانێت هەڵبژاردنێكی پێشوەختە ساز بكات. بۆیە دەبێت خۆمان بۆ هەڵبژاردنێكی ڕاستەقینەی پاكو بێگەرد ئامادە بكەین، كە پارتە دیموكراسییە ڕاستەقینەكان بەشداری تێدا بكەن، ئەوانەی خاوەن پرۆگرامێكی سیاسی ئابووری پلانبۆداڕێژراوی واقعین، ئەمەش بە گوێرەی یاسا و ڕێساییەكی دادپەروەرانەی پاك و بێگەرد.
ئەمەش كاتێك دێتەدی كە پارتەكان هەست بكەن یاساییەكی دادپەروەر هەیە، بۆیە دەبێت هێزە نیشتمانییەكان بەدوای هەڵبژاردنێكی دادپەروەرانەی بێگرێوگۆڵەوەبن، نەوەك هەرچۆنێك بێت بە كرچوكاڵی بەشداری لە هەڵبژاردنێكی پێشوەختەدا بكەن كە دووبارە گەندەڵكارەكانی ئێستا بێننەوە سەر كورسی فەرمانڕەوایی وڵات.
سەرچاوە: SKY NEWS عەرەبی
نووسین: حەمید ئەلكەفائی
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
