کۆنگرەی په‌كه‌كه کە لەسەر بنەمای بانگەوازی (کۆمەڵگه‌ی ئاشتیی‌و دیموکراسی) ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان بەسترا، تێیدا خۆی وەک پارت هەڵوەشاندەوە و کۆتاییهێنان بەستراتیژی خەباتی چەکداریی ڕاگەیاند، لەسەر ئەم بنەمایەش بەمەبەستی نیشاندانى نیازپاکی، وەک هەنگاوی یەکەم لە11ى تەمموز گروپێکی 30 کەسی لەگەریلا، بەسوتاندنی چەکەکانیان، چەکیان بێدەنگکرد، دوابەدوای ئەم ڕاگەیاندنە، لێکدانەوەی زۆری بۆکراو هێشتاش بەردەوامی هەیە کە پێمانوایە ئەمە سروشیە، چونکە کاتێک بزاڤێکی وەک په‌كه‌كه كه خاوەنی گەورەترین هێزی گەریلاو بەرفراوانترین ژێرخانی جەماوەریە، بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ڕێکخستنەکەی بدات ببێتە مایەی مشتومڕێکی زۆر.
گەلی کورد کە بونی خۆی بەدەستهێناوە، مافی خۆیەتی به‌گوێره‌ى بنەماکانی کۆمەڵگه‌یه‌كى دیموکراسی خۆی بەدامەزراوە بکات‌و بگات بەئازادی تەواوی خۆی. ئەوانەی باوەڕیان بەمە هەیە، پێویستە پشتگیریی لەو قۆناغەش بکەن کە ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان دەستیپێکردوە، بەڵام دەبینین قاچاخچیەکانی جەنگ‌و قازان بەدەستهێنەرەکانی شەڕ کە لەماوەی 52 ساڵەی بەردەوامی ئەم شەڕەوە سەریانهەڵداوە، دژایەتی پرۆسەکەی ئۆجەلان دەکەن‌و هەوڵی دروستکردنی سەرلێشێواوی دەدەن.
ئەم گروپانە کە دەستکەوتیان لەسەر بەردەوامی شەڕە، نایانەوێت ئەم شەڕە بوەستێ‌و پرسی کورد چارەسەربێت، چونکە دەستکەوتەکانیان لەدەستدەدەن. بزوتنەوەی ئاپۆچی کە لە1973وە لەدژی سیاسەتەکانی نکۆڵیکردن، لەناوبرن‌و جینۆسایدی خەڵکی کوردستان دەستیپێکرد، لەدەرئەنجامی مێژوی خەباتی 52 ساڵەی خۆیدا بەپێویستیزانی کە هەڵسەنگاندنێکی نوێ بۆ واقیعی کورد بخاتەڕوو.
ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان کە زیندانی دورگەی ئیمراڵی هەڵگێڕاوەتەوە بۆ قوتابخانەیه‌کی فەلسەفی، ئەو لێکدانەوانەو هەڵسەنگاندنانەی کە لەچوارچێوەی گشتگیری مێژودا بەرجەستەیکردون، ئەوەیاندەخستەڕوو کە بۆچی لەئێستادا ئەم گۆڕانکاریانە پێویستن، چۆن گەیشتین بەو قۆناغەی ئێستامان، لەکوردستان دوای سەدەی 19، مێژوو سەردەمێکی جیاواز دێتە گۆڕێ، ئەویش ئەو سەردەمەیەکە ڕوپۆشکراوە بەبەکرێگیراویی، بەئەوانەی بەدوای هێشتنەوەی ستاتۆکە کۆنەکانن‌و یاخیبونی شێخ‌و ئیمارەتە کوردیەکان کە بەهۆی هاتنی کاپیتاڵیزمی مۆدێرنێتەوە دەسەڵات‌و ئیمکانیەتەکانیان لێدەسێنرێتەوە، کە هەموشیان بەکارەسات کۆتاییان پێدێت.
ئەوەتا یاخیبونی بابانزادەکان کە ساڵى 1806 لەسلێمانیەوە دەستیپێکرد، لەگەڵ دەسپێکردنی یەکەم تاقیکردنەوەی یاخیبوندا، پێ بەپێ بەرەو قۆناغێک لەنەمان‌و نکۆڵی بەئەنجامبون، مێژوی ڕوپۆشکراوی کورد درێژەی دەبێ لەسەدەی 19و تا سەدەی 20یش هەموو یاخیبونەکانی کورد بەهەمان دەرەنجامی نکۆڵی‌و لەناوبردن کۆتاییان دێت، قۆناغێکی لەناوبردن‌و پاکتاوکردن دەستپێدەکات.
لەدوای جەنگی جیهانی دوەم، بەڕادەیه‌ک قۆناغی بێدەنگی مردن باڵ بەسەر هەمولایه‌کدا دەکێشێ، ئەگەر بەقۆناغی یەکەم بڵێین "لەناوبردن"، کەچی قۆناغی دوەم کە بێدەنگی مردن باڵدەکێشێ، دەتوانین بڵێن قۆناغی "نکۆڵیکردن"، "کورد نییە"، "کوردستان بونی نییە" لەمێژودا نەبینراوە، ئەوەبوو دەستەواژەی "لەناو مێژودا نێژراوە"، ئەو سەردەمە هاتەئاراوە.
لەهەموو شوێنێك‌و لەهەر پارچەیه‌کدا هەمان بارودۆخ هەبوو، کاتێک په‌كه‌كه سەریهەڵدا، لەناو واقیعێکی وا سەختی لەنکۆڵیکردندا، بەدروشمێکی دوو وشەیی هەڵسا بەگۆڕینی ڕێڕەوی مێژوو و هەڵگێڕانەوەی واقیعی سەپێنراو، ئه‌و لەدژی ئەو ئەقڵیەتەی کە دەیوت، "کورد نییەو کوردستان نییە"، په‌كه‌كه کەوتە ناو خەبات‌و تێکۆشانێکی بێوچان، لەپێناوى ئەمەشدا، بەشێوەێکی هەرە ڕادیکاڵ شەڕیکرد.
ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان باسى له‌وه‌كرد، "ئێمە لەدژی مۆدێرنێته‌ى سەرمایەداری شەڕمانکرد، لەدژی شێوازەکانی نکۆڵیکردن شەڕمانکرد، په‌كه‌كه شەڕی سەپاندنی ناسنامەی نەتەوەی کوردی کرد، کوردبونمان سەلماند، بونمانی بەدەستهێنا، په‌كه‌كه ڕۆڵی سەرەکی لەسەلماندنی هەبونی کورد گێڕا، وایکرد کە بڵێن، بەڵێ، کورد هەیە، ئەمەش لەسایەی په‌كه‌كه‌وه بەدەستهات".
لەسەردەمی مۆدێرنێته‌دا سەلماندنی هەبونی کورد، سەپاندنی واقیعیبونی کوردو بونیادنانی ئەم ڕاستیە، هەموی لەسایەی خەبات‌و تێکۆشانی نەبڕاوەی په‌كه‌كه‌وه بوو، میراتە مێژویەکەی په‌كه‌كه بەدەستهێنانی ناسنامەی بونی کوردە، دەستکەوتە هەرە بنەڕەتیەکەی خەبات‌و تێکۆشانی په‌كه‌كه پرسی هەبونی کورد بەفەرمی‌و بەشێوەیه‌کی کرداریانە سەلماند، لەمەش بەدواوەو بۆ قۆناغی داهاتوو، مەرجە لەشوێنی ستراتیژو تاکتیکی کۆن، بەپڕادیگمایه‌کی تازە، پڕۆگرامێکی تیۆری سیاسی، ستراتیژو بنەمای تاکتیکی نوێ دیاریبکرێت.
بێگومان ئەم گۆڕانکاریانە بەمانای کۆتایهێنان بەخۆ نییە، بەڵکو دەبێتە دەستپێکێکی تازە لەگۆڕانکاریی‌و بەخۆداچونەوە لەخەبات‌و تێکۆشان، خۆ هەڵوەشاندنەوەی په‌كه‌كه بەمانای دەستبەرداربون لەخەبات‌و تێکۆشان نییە، لەگەڵ ئەم گۆڕانکاریی‌و خۆبونیادنانەوەی کە بەرجەستە دەکرێت، بەردەوامیدانە بەخەباتی نەپساوەی لەپێناو گەرەنتیکردن‌و پتەوکردنی ماف‌و ئازادیەکانی خەڵکی کوردستان کە هەبونی پەسەندکراوە.
ئێمە بەڕوداوی خۆهەڵوەشاندنەوەی په‌كه‌كه دەڵێین، "واده‌ى خۆی تەواوکردوە، خۆ دوبارەکردنەوەو پێداگریی لەسەر ژیانکردن لەئەوشتانەی کە پێی ڕاهاتبوین، ئەم بێ دەرچەیە ئێمە وەک دەبینرێت تادەهات قوڵتر دەبوه‌وه بەئاستێک لەناو خۆماندا دەیخنکاندین، لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی کە بەدەستیشمان هێنابوو، ڕەنگە ئەوەشمان لەدەستبدایە، پێداگریی لەسەر شتێک کە وادەکەی تەواوبوە، ڕەنگە ببێتە هۆی لەدەستدانی سەرکەوتنەکانیش په‌كه‌كه ئەو پێگەیەی، یاخود ئەو بەرپرسیارێتیه‌ى کە پێیسپێردرابوو، بەجێیهێنا، کەلی کوردی هێنایە ئەو ئاست‌و پێگەیەی کە لەسەر ساحەی سیاسی جیهاندا خاوەن قسەبێ، کاتێک دەڵێن وادەی خۆی تەواوکردوە، بەمانای ئەوەیە ئەو کە ئەرکی بەدەستهێنانی ناسنامەی بونی کوردی بەجێهێناوەو لەمەبەدواوە دەبێت ڕێگە لەبەردەم ئەرک‌و پێگەی تازە واڵابکاتەوەو فەزایه‌ک بۆ نوێکاریی بڕەخسێنێ.
لەشوێنی ستراتیژیی شەڕی ڕزگاری نەتەوەیی، لەسەر بنەمای بونیادنانی کۆمەڵگه‌ی دیموکراسی، ستراتیژی خەباتی سیاسی دیموکراسی پەیڕەودەکات.
خەباتی گەلی کورد، بۆ گەیشتن بە مومارەسەکردنی مافە دیموکراسیەکان، لەهەموو بوارەکاندا بەبێئەوەی ببێتە نەتەوە، لەڕێگه‌ى میتیۆدێکی خەباتی سیاسی دیموکراتیکەوە بەردەوامدەبێت، کاردەکات بۆ ئەوەی مافە کولتوریی‌و سیاسیەکانی گەلی کورد بخرێنە ژێر گره‌نتییه‌كى یاسایی.
مافی بەرگریکردن لەخۆ، لەبەرامبەر هەموو جۆرە هێرشەکان بۆسەر کوردو کوردستان لەپێش هەموشتێکە، بناغەو تاکتیکی سەردەمی نوێی خەبات، بریتییە لەیاسایی بون‌و بەرگریی لەخۆ دەبێت، بەم مانایە خۆهەڵوەشاندنەوە بەواتای کۆتایی نییە، بەڵکو ڕاگوزەرە بۆ قۆناغێکی نوێ لەخەباتی خۆ بەڕێکخستن، قۆناغی نوێ لەخەبات شەڕ نییە، بەڵکو ئاشتیە، دەوڵەتی نەتەوە نییە، بەڵکو بونیادنانی بەکۆمەڵی دیموکراسیە.
ڕێبەر عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان کاتێک هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی خۆهەڵوەشاندنەوە دەکات، دەڵێت:"خۆهەڵوەشاندنەوە بۆ پێشخستن‌و پەرەپێدانی بەرنامەێکی سیاسییە، بۆ سیاسەتی ئاشتیی کە لەسەر بنمای کۆمەڵگه‌یه‌كى دیموکرداسی دامەزراوە، لەژینگەی پڕ ئاژاوەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، لەبەرامبەر ڕوانگەی مۆدێرنێته‌ى سەرمایەداریی، ڕوانگەیه‌کی دیموکراتیکە، بەواتایه‌کی دیكه ئامانج لێی نەک بەچەک، بەڵکو بەئاشتیی دەتوانرێت ستراتیژێکی سیاسیی دیموکراسی پەرەی پێبدرێت، کاتێکیش دەڵێن ئاشتیی، خۆی لەخۆیدا پێویستی بەسیاسەتێکی دیموکراسیانە هەیە، تاکتیکەکانی کە پێویستە بۆ ئەمەش جێبەجێبکرێت، ڕیفۆڕمی یاسایین، ئەمەش بەیاساکان دەبێت.
سیاسەتی دیموکراسیی، سیاسەتێکی ئەخلاقی هەمیشەییە، سیاسەتی دیموکراتی یەکسانە بەسیاسەتی ئەخلاقیی، بەڵام ئەگەر یاساش لەمکارەدا نەبێ، ئەوا هەرگیز نابێت، لەپێناو پێشەنگایەتیکردنی چارەسەرکردنی کورد لەسەر ئەم بنەمایە په‌كه‌كه خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە".
لەچوارچێوەی ئەم ڕونکردنەوەیەشدا، بەپەرەپێدانی کۆمەڵێک ڕێنوێنی تازەو هەڵسەنگاندنیان بەشێوەیه‌کی دروست، دەتوانرێت تێگەیشتنی زیاتر بۆ پرۆسەکە بێتە ئاراوە، کاتێک بابەتەکە بەتێکڕایی‌و لەیەک دانەبڕاو بەدەستەوە بگیرێت، بەڵام کاتێک تەنها بابەتی خۆهەڵوەشاندەوەکە بەدابڕاوی هەڵسه‌نگاندنى بۆ بكرێت، ئەوا ناحاڵیبونێک ڕودەدات، بەهۆیەشەوە لەباشوری کوردستان کۆمەڵە کەسانێک‌و چەند ناوەندێکی سیاسیی کە هەندێکیان بەئەنقەست‌و هەندێکیتر بەهۆی ناحاڵیبونەوە کەوتنە ناو لێکدانەوەو هەڵسەنگاندنی هەڵەو ناتەندروست بۆ بابەتەکە.
زۆرێک لەوانە خۆهەڵوەشاندنەوەی په‌كه‌كه‌یان بەسیاسەتی ئاشبەتاڵى دوای نسکۆکەی 1974ی پارتى دیموكراتى كوردستان بەراوردکرد، بەپێچەوانەوە هەرگیز ئەمە نە دۆخێکی بڵاوەپێکردن‌و نە ئاشبەتاڵ بوو، په‌كه‌كه خاوەنی ئەو هێزەیە کە هەرگیز نە وازدەهێنێ‌و نە کارەکەش بەنیوەناچڵی بەجێدەهێڵێ‌و نە هێزی خۆشی لەدەستدەدات، میراتی په‌كه‌كه لەقۆناغی نوێدا بۆ خەباتی بەدامەزراوەبونی هەبونی گەلی کورد کاردەکات، هیچ کەس چاوەڕوانی ئەوەنەکات‌و بڵێت په‌كه‌كه خۆی هەڵوەشاندەوەو دەستبەرداری خەبات‌و تێکۆشان بوە، بەڵێ ڕاستە په‌كه‌كه خۆی هەڵوەشاندەوە، بەڵام بەئامڕازی نوێوە برەو بە تێکۆشانەکەی دەدات.
ڕێبەر عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان؛ لەپێناو تێگەیشتن لەدەستەواژەی خۆهەڵوەشاندنەوە، لەقۆناغی داهاتومانداو بەمەبەستی تێگەیشتنی زیاتر لەئەرکەکانی ڕێنمایی‌و ڕونکردنەوەی زیاتر لەچوارچێوەی ئەوەی کە په‌كه‌كه لەمێژوی خۆیدا چۆن لەپێناو چەسپاندنی ناسنامەی کوردبوندا شەڕیکردو جەنگا، بونی گەلی کوردی سەلماند، بەڵام نەیتوانیی بیگەیه‌نێت بەمانای تەواوی ئازادبون، لەئەنجامدا ئەو ڕاستیەی کە دەڵێن ناسنامەی بونی کورد ڕۆشنایی بینی، بۆیە بۆ ئەو سەردەمە دەتوانین بڵێن؛ "سەردەمی ڕاستەقینەی په‌كه‌كه، کەواتە چین ئەو ڕێنماییە بنەڕەتیانەی قۆناغی داهاتوو؟
پێش هەموشتێك تێپەڕاندنی قۆناغی خۆسەلماندن، چونکە ئەو قۆناغە بەئەنجام بوە، بەڵام دامەزراندن‌و بەدامەزراوه‌ییکردنی دیموکراسیانە پڕ گرفتە، بونی دیفاکتۆی نەتەوەی کورد ڕاستیه‌کە، بەڵام کەموکورتی زۆر لەدامەزراندن‌و بەدامەزراوه‌ییکردنی دیموکراسیانەی هەیە، نەگەیشتوه‌تە هیچ پێناسەیه‌کی سیاسیی‌و یاسایی.
ئەمە ئەو بنەما سەرەکیانەن کە لەم قۆناغە وەک ئەرکی سەرەکی پێویستە هەڵوەستەیان لەسەر بکرێ، ئەوەی کە ئەرکی سەرەکییە کە گەلی کورد بگەیه‌نرێت بەبەهای ژیانی کۆمەڵگه‌یه‌كى دیموکراسی‌و ژیانێکی کۆمیناڵ، پێناسەی کۆمەڵگه‌ی کۆمیناڵ، واتا ژیانی ئازادو یەکسان، دور لەچەوساندنەوەو یەکسانیخواز، ئازادیخواز، ڕۆحی هاوبەشی‌و ڕاوێژکاری کە کولتورە، پەیڕەوکردنی ڕۆحی کۆمیناڵی بون بەواتای، بونیادنانی داهاتوو بۆ خود، بەواتای وابەستەبون بەخاکەکەت‌و گەلەکەت‌و کولتورەکەتەوە دێت، لەسەر بنەمای ئەم وابەسته‌بونەش کە تا ڕۆژی ئەمڕۆ کە خەبات‌و تێکۆشانی ئازادی کردوە، له‌ئێستاش بەدواوە بەڕێوڕێبازی جیاواز بەردەوامدەبێت.
هیچ کەسێک با هیچ نیگەرانییه‌کی نەبێت‌و لەمەش بەولاوەتر هیچ چاوەڕوانیه‌کی نەبێت. بێجگە لەمە هەر تێڕوانینێکی تر هەبن، ئەوا نیگەرانیی چاوەڕوانی نابەجێى لێدەکەوێتەوە.
مێژوو ڕۆڵێکی به"ئاپۆچیەکان" داوه بۆ گێڕانی ئەم ڕۆڵەش چی پێوستە جێبەجێی دەکات، بێگومان گۆڕان‌و خۆتازەکردنەوە دەبێتە یەکێك لەو فاکتەرانەی کە پێیدا تێپەڕدەبین، ئەو مەعریفەیەی کە لەئەزمونی خەبات‌و تێکۆشانی 52 ساڵەی ڕابردوو بەدەستمانهێناوە، بەتاقیکردنەوەی زۆردا تێپەڕبوین، لەسەر بنەمای ئەم ئەزمون‌و تاقیکردنەوانە کاتێک یەکانگیر دەبێت لەگەڵ ڕۆحی " مانیفیستۆی ئاشتیی‌و کۆمەڵگه‌یی دیموکراسیی"، ڕێبەر عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان کە لەژێر ڕۆشنایی ئەمەدا ئامادەکراوە، ئاستێکی قوڵی لەهۆشیاریی سەرهەڵدەدات‌و گۆڕانکاریی گەورە لەعەقڵیەتی ئێمەدا ڕودەدات، گۆڕانکاریی لەئامرازو شێوازی خەباتدا پلانی بۆ دادەنرێت، بەڵام گەلی کورد هەرگیز هەنگاو نانێتە دواوە لەمافەکانی، لەپێناو یەکێتیی هەر چوار پارچەی کوردستان، واز لەهەوڵەکانی ناهێنێ، بۆ بون بەکۆمەڵگه‌یه‌كى دیموکراسی‌و هەروەها لەکارەکانی بۆ یەکێتیی نەتەوەیی، بەرچاو ڕونتر کاردەکات.
هەرکەسێکیش باوەڕی به‌په‌كه‌كه هێناوەو دڵی خۆی پێداوە، بۆ لەمەودواش بەشداربون لەکارەکان بۆ بونیادنانی کۆمەڵگه‌یه‌كى دیموکراتی ئەرکێکی نیشتیمانپەروەریە.
لەکۆتاییدا، وەک ڕێبەر عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان دەڵێت:"ئاشتیی پڕ بەهایە، ئەگەر ئاشتیی نەبێ گەلان‌و وڵاتان ناگەن بەئازادی، بەبێ دەستەبەربونی ئاشتیی، دیموکراسیی، ئازادیی، سۆسیالیزم هەرگیز مومکین نییە"، بانگەوازی هەمولایه‌ك‌و هەموکەسێک بۆ ئاشتیی، ئازادیی‌و خەبات بۆ دامەزراندنی یەکێتی نەتەوەیی دەکەین کە هێزو پشتیوان بن.
نوسینی: ڤیان سیروان
لەتورکییەوە: شنۆ هیرانی
