شارپرێس:
بەغدا دوو ساڵ پاش دەستووری نوێی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٥ بە شێوەیەكی فەرمی دانی بە ئۆتۆنۆمی هەرێمە كوردییەكەی باكوری عێراقدا نا، ڕوسیاش بەشێوەیەكی ڕەسمی پەیوەندییەكانە لەگەڵ حكومەتی هەرێمدا دامەزراند بەكردنەوەی نوێنەرایەتی/ كونسوڵی خۆی لە هەولێری پایتەخت.

ئەو كات، ئەمریكا و بەڕیتانیا و ئێران و توركیا ڕۆڵی سەرەكیان لە سیاسەت و ئابووری هەرێمە دەوڵەمەند بەنەوتەكەدا دەبینی، كە سەلمێندراوە ٤٥ ملیۆن بەرمیل نەوتی لەخۆیدا هەڵگرتووە (دەیەم گەورەترینە لەجیهاندا) واش دەخەمڵێندرێت، كە ٢.٨ بۆ ٥.٧ ترلیۆن مەتر سێ جا گازی سروشتی تیابێت (بە نزیكەی هێندەی تەواوی جەزائیر).

ڕوسیا سودی لە پەیوەندیە مێژووییەكانی لەگەڵ سەركردەی كورد (مستەفا بەرزانی باوكی سەرۆكی پێشوی هەرێمی كوردستان، مەسعود بارزانی، كە ١٢ ساڵ دورخرابووەوە بۆ یەكێتی سۆڤیەت) وەرگرت كە وا دەردەكەوت دەرفەتێكی بچووك هەبێت بۆ ئەوەی ڕۆڵێكی گەورە بگێڕێت لە هەرێمە ئۆتۆنۆمیەكەدا.

بەگوێرەی وتەی دیپلۆماتكارێكی پێشوی ڕوسیا، كە قسەی بۆ كەناڵی جەزیرە كردووە، بە مەرجەی ناوی بە ناناسراوی بمێمێنەوە، كاتێك لە  لە ساڵانی ٢٠١٠ بەدواوە كۆمپانیا روسییەكان شاندیان بۆ گرێبەستی گەورەی گەورەی نەوت دەنارد، دۆستە رۆژئاواییەكانی هەرێم نیگەران بوون، وەزارەتی دەرەوەی بەڕیتانیا بەتایبەت نیگەران بوون.

لەساڵی ٢٠١٢ دا لە گفتوگۆیەكیدا لەگەڵ بەرپرسانی بەریتانیا نیگەرانی خۆیان نەشاردووەتەوە سەبارەت بە هاتنی كۆمپانیا روسییەكان بۆ كەرتی وزەی كوردستان، كە ڕەنگە ببێتە هۆی كێشە لەڕێی پێدانی پاڵپشتیەكی سیاسی دژ بەو ڕێكەوتنە هاوبەشەی نێوان بەڕیتانیا و ئەمریكا و توركیا و ئێران هەیە كە پێوستە هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە عێراق بمێنێتەوە.

لە ساڵی ٢٠١٢ دا كۆمپانیای حكومی روسی بۆ بەدەستهێنانی وزە (گازپرۆم) گرێبەستێكی ئیمزا كرد بۆ گەڕان و دەرهێنانی نەوە لە دوو ناوچەی هەرێمی كوردستان ئەمەش پاش یەك ساڵ لە سەردانە ٤ رۆژیەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان مەسعود بارزانی بۆ مۆسكۆ و بینینی سەرۆكی روسیا ڤیلادیمێر پۆتین و سەرۆكی كۆمپانیای گازپرۆم ئەلێسی میلەر.

چوار ساڵ دواتر ترسەكانی وەزارەتی دەرەوەی بەڕیتانیا ڕاست دەرچوون
زنجیرەیەك گرێبەستی وزە لەگەڵ كۆمپانیایەكی دیكەی حكومی روسیدا (ڕۆزنەفت)، كە لە ساڵی ٢٠١٧ بەستران لەگەڵ حكومەتە تا لە ئەنژنۆ قەرزارەكەی هەرێمدا_لەم زاراوەیە باشترم بۆ نەدۆزرایەوە لە كوردیدا بۆ debt-laden.

لە داروخانی ئابووری پاراستی و بووە بزوێنەری سەرەكی لە پرسی ریفراندۆمی سەربەخۆیدا لە ٢٥ سێپتەمبەری هەمان ساڵ، بە پێچەوانەی ڕاوێژی هەموو دۆستە نزیكەكان لەناویشیاندا ئەمریكا و بەڕیتانیا

ئەمە یەكەم جار نیە ڕۆزنەفت، كە سەرۆكی كۆمپانیاكەی بە یەكێك لە هاوپەیمانە هەرە نزیكە سیاسیەكانی پۆتن دادەنرێ، حكومەتێكی بیانی بخاتە بەردەم مەترسی لەڕوی ناساقامگیری ئابوری و و سیاسیەوە

بە درێژای چەند ساڵی ڕابردوو بە بەردەوامی وەبەرهێنانی لە وڵاتە بە قەیران تەنراوەكەی ڤەنزوێلادا كردووە، سەرەڕای لەدەستدانی ملیۆنان دۆلار لە پرۆسەكەدا

وەبەرهێنانەكانی رۆزنەفت بەشێوەیەكی كاریگەر پاڵپشتیان لە حكومەتەكەی نیكۆلاس مادورۆ كرد و دڵنیاییابدا كە روسیا هاوپەیمانێكی دڵسۆزە لەناو "باخچەی پشتەوەی ئەمریكا".

كریملین ماوەیەكی زۆر تۆمەتی ئەوەی دەخرایە پاڵ كە كۆمپانیا حكومیەكانی وەك ئامرازی سیاسی بەكاردەهێنێت.
 
هەروەها لە هەرێمە كوردیەكەی باكوری عێراقدا دیپلۆماسیەتی روسی زۆر سنوردارتر دەردەكەوت بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی و بەربەستە تەنكیكیەكانەوە. سەرچاوەیەك بە جەزیرەی ڕاگەیاند "لەڕاستیدا هێشتا رۆزنەفت قازانجی نەكردووە لەو زیاد لە چوار بلیۆن دۆلارەی كە لە وەبەرهێنانی گرێبەستەكانی نەوت و گازدا بەخەرجیداوە".

كەواتە، پاش دوو ساڵ لە گرێبەستەكانی رۆزفەفت دەرئەنجامەكانیان چی بووە، روسیا چ سودێكی وەرگرت لە قومارەكەی كوردستاندا؟

پاراستنی كوردستان
لە ساڵی ٢٠١٦ دا حكومەتی هەرێمی كوردستان دەیناڵاند بەدەست قەیرانە سیاسی و ئابوریەكانەوە، لە ناوجەرگەی شەڕێكدا بوو دژ بە خەلافەتەكەی داعش كە ببوەر سەرچاوەیەكی نائارامی و بارێكی قورسی دارایی، كە زۆرینەی بودجەكەی بۆخۆی بردبوو پاش دابەزینی نرخی نەور و كەمبوونەوەی داهات و ناكۆكی لەگەڵ بەغداددا لەسەر مافی سەربەخۆبوون لە هەناردەكردنی نەوت زیادیانكرد و بە بڕینی بودجەكەی لەلایەن حكومەتی فیدڕاڵیەوە كۆتای پێهات

هەرێمە كوردیەكەش بەرەوپاش چوونی بەخۆیەوە بینی لە هەموو ئەو دەستكەوتە ئابوریانەی پاش ٢٠٠٣ بەدەستی هێنابوون، توڕەی جەماوەری بەشێوەیەكی بەرچاو لەزیادبووندا بوو پاشەكشەی ئابوری و بڕینی موچە نارەزایەتیەكت گەورەی لێكەوتەوە تەواوی هەرێمەكەدا.

هەبوونی قەرزێكی كەڵەكەبوو لەنێوان ٢٠ بۆ ٢٥ ملیار دۆلارد (كە زۆر لە قەبارەی ئابووری خۆی گەورەتر بوو) حكومەتی كوردستان هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەما بۆئەوەی خۆی لە مایەپوچی بپارێزێت 

لە  ٢٠١٦ دا حكومەتی كوردستان ئەفەرێكی پێشكەش بە توركیا كرد كە رۆرینەی سامانی نەوتەكەی بوو لەبەرامبەر لێخۆشبون لە قەرزەكان و ٥ ملیار دۆلاری نەقد

لەگەڵ ئەو ١ ملیار دۆلارەی پێشتر ئەنقەرە بە قەرزپێدابوون؛ زۆرینەی گرێبەستە نەوتیەكان پێشنیار كرابوون بۆ كۆمپانیا ئەمریكیەكانیش بەڵام وا دەردەكەوت هەردولا، ناڕازیبن لە وەرگرتنی پێشنیارەكە

لە حوزەیراندا سەرۆكی حكومەت نێچیرڤان بارزانی بەرەوە ڕوسا بەڕێكەوت بۆ بەژداریكردن لە كۆربەندی ئابوری ساڵانەی سان پترسبۆرگ _ڕوداوی وەبەرهێنانە ئابوریەكانی پۆتین_ كە لەوێدا چاوی بە سێرجی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی رووسیا كەوت بۆگفتوگۆ كردن لەبارەی "پەرەپێدانی پەیوەندیەكان لە سێكتەری نەوت و گازدا."

حەوت مانگ دواتر لە ٢١ی شوباتدا رۆزنەفت پەیوەندی بە گازپرۆمەوە كرد وەكو گەورە وەبەرهێنەری نەوت لە هەرێمی كوردستاندا بە ئیمزاكردنی گرێبەستێك نە بڕی ٢.١ ملیار دۆلار پێشەكی بۆ ساڵانی ٢٠١٧-٢٠١٩ ١ بووە گەورەترین كۆمپانیای نەوت بۆ نەوتە دەرنەهتوەكەی هەرێمی كوردستان كاریگەریەكانی ئەم نەقدە زۆر گرنگ بوون

  بەپێی گوتەكانی بیلال وەهاب، ئەندامێك لە ئینستتیوتی واشنتۆن لە ئەمریكا ئەو بڕە پارانە هاوكاربوو لە ڕێگری كردن لە كارەساتی ئابووری و شەرمەزاربونی حكومەتی هەرێم لەسەر ئاستی جیهانی بە كۆتایهێنان بەو ناكۆكیەكانی لەگەڵ دانا غاز و كیزێنت پیترۆلیوم پاش بانگكردنی لەلایەن دادگای نێودەوڵەتی لەندەن لە هاوینی ئەو ساڵەدا

دەسەڵاتدارە كوردەكان ١ ملیار دۆلاریان بە كۆمپانیا ئیماراتیەكان داوە و پێداچونەوە بەشێوە بەشەكەی دیكە كە ١.٢٤ ملیاردۆلارەكەدا بكرێت

وەهاب ئەوەشی پێراگەیندین كە گرێبەستەكە هەندێ شەرعیەتی دایە هەناردەكردنی نەوت لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، كە بەغداد لەمێژە بانگەشەی ئەوە دەكات نایاساین و بەبێ مۆڵەتی فەرمی بوون

لە ٢ ی حوزەیراندا، نێچیرڤان بارزانی جارێكی دیكە بەژداری لە لوتكەی سانپترسبۆرگدا كردەوە و ژمارەیەك گرێبەستی لەگەڵ ڕۆزنەفتدا واژۆكرد، كە ڕێگە خۆشكەربوو بۆ واژۆكردنی سێ گرێبەستی دیكە، لەناویشیاندا كۆمەڵێ پرۆژە بە نرخی ٤٠٠ ملیار دۆلار بۆ گەڕان لە پێنج ناوچەی باكوری رۆژئاوای هەرێمی كوردستان.

لە ١٨ی سێپتەمبەردا بەرلە هەفتەیەك لە ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆی، حكومەتی هەرێم ڕایگەیاند كە گرێبەستێكیان لەگەڵ كۆمپانیا روسیەكەدا واژۆ كردووە بۆ پەرەپێدان بە پرۆژەی بۆری گاز لەناو هەرێمە خودموختارەكەدا لەگەڵ پلانی وەبەرهێنان بە بڕی ١ ملیار دۆلار

بەگوێرەی هەواڵەكانی ئاژانسی رۆیتەرز پرۆژەكە وادەبینرا كە هێڵە بۆری گازەكە توانای ٣٠ ملیار مەتر سێجا هەبێ بۆ گرێدانی بە هێڵە بۆری گازەكانی توركیا بەمشێوەیەش گازی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوروپا بگوازرێتەوە 

پاشان، لە مانگی ئۆكتۆبەری، سێ رۆژ پاش هێزە عێراقیەكان لە گرتنەوەی شارە بە نەوت دەوڵەمەندەكە شاری كەركوك لە ژێر دەستی كوردەكان, حكومەتی هەرێم ڕایگەیاند كە لەسەدا شەستی  پشكەكانی فرۆشتوە بە كۆمپانیاكە كە هێڵی بۆریە نەوتەكان بەشی سەرەكین وەك گەرەترین بەشی هێڵی بۆریە نەوتیەكان كە پرۆژەكە بەهاكەی ١.٨ ملیار دۆلارە

بە گوتەی دیپلۆماتكارێكی پێشووی روسیا كە  گرێبەستەكان لە تێكەڵەیەكی لە پستگیری نا فەرمی سیاسییەوە هاتبوون لەلایەن مۆسكۆوە

سەرەڕای ئەوەی ڕووسیا بەشێوەیەكی فەرمی بێلایەنی خۆی لە بەرامبەر ڕیفراندۆمەكەدا ڕاگەیاندبوو، كریملین بەشێوەیەكی ناڕەسمی ڕونیانكردبووەوە كە ئەوان پشتگیری مەسعود بارزانی دەكەن

هەروەها ڕاشیگەیاند، كە ئەمە متمانەبەخۆ بوونی تەواوی دایە سەركردایەتی كورد بۆ دەنگدا لە ٢٥ ی سێپتەمبەر سەرەڕای هۆشداریدانە جدیەكانی بەغداد

لەڕاستیدا ژمارەیەك لەو گرێبەستانە لە ناورەستی ئەو تەنگەژە و نائارامیە بێوێنەیەی هەرێمی كوردستاندا بوون، وە رێك پاش لەدەستدانی شارە بە نەوت دەولەمەندەكەیی كەركوك بوو لەلایەن هەولێرەوە(كە لە سەدا ٤٠ ی نەوتی هەناردە كراوی كوردستان بوو) ئەمەش سەلماندی كە روسیا راسگۆبووە لەسەر ڕێكەوتنەكانی وەك یەكێك لە بەرپرسە باڵاكانی حكومەتی هەرێم بە جەزیرەی ڕاگەیاند

"لەو تەنگەژە سیاسی و ئابوریەدا ئەوەی ئێمەی پاراست ڕووسیا بوو!"
سەرباری نیگەرانیەكانی هاوپەیمانانی كورد لە ئەمەریكا و ئەوروپادا، رووسیا پشگیری لە هەرێمكرد بۆ سەركەوتن بەسەر ئەو پەراوێزخستنە نێودەوڵەتیەدا لەو كاتە ناڕەحەتەدا و دەستی بە بوونیادنانەوەی ئابوریە داروخاوەكەی كردەوە یارمەتیە ئابوریەكانی رۆزنەفت هۆكاری بوژانەوەی كەرتی وزەی بوو.

ئەم ڕێكەوتنە سەرپشكانەیە ڕێگەی بە دانا غاز و كریزێنت پێترلیومدا كە دوبارە دەست بە وەبەرهێنان بكەنەوە لە هەرێمی كوردستان و توانای بەرهەمهێنانی خۆیان زیادبكەن

ئەمەش هێزی تەواوی بەخشیە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆئەوەی دەستبە دانوستاندنەكانیان بكەنەوە لەگەڵ بەغداد دا لە مانگی ئازاردا حكومەتی عێراقی موجەی فەرمانبەرە حكومیەكانی نارد بۆ هەرێمی كوردستان بۆیەكەمجار لە ٢٠١٤ وە دەرەنجام فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم بۆیەكمجار موچەیان بەتەواوەتی وەرگرت لە پاش چەندان مانگ.

 ئەم مراوغەیە چ بۆ ڕووسیا بەدەستهێنا؟
لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم سودی گرێبەستەكانی دەچنێتەوە، رووسیا و رۆزنەفت هێشتا لەم وەبەرهێنانە پڕمەترسیە دەسكەوتەكانیان بە تەواوی بەرجەستە نەبووە

لەڕاستیدا بەردەوامبوون لەسەر ئەمگرێبەستانە و گرێبەستەكانی تریش لە ٢٠١٧ دا وزەی ڕووسی بە قورسی خستە ژێر قەرزێكی زەبەڵاكەوە لەكاتێكدا كۆمپانیا ڕووسیەكە تازە دەربازی دەبوو لەو پاشەكشە دوو ساڵیەی ، پێوسیت بوو بەتەنها لەو ساڵەدا ١٧ ملیار دۆلار قەرزبكات و لە ساڵی ٢٠١٨ دا قەرزەكان بوونە ٥٥ ملیار دۆلار، كە وەبەرهێنەرەكانی خستە دووڵیەوە.

سەرەكیترین دەستكەوتی ڕۆزنەفت لە وەبەرهێنانەكانی لە هەرێمی كوردستاندا بریتیە لە بە دڵنیای بووە لە پارێزگاری كردن لە گرێبەستی هێلە بۆریە كانی لە سێپتەمبەری ٢٠١٧ 

بەگوێرەی گوتەی بەرپرسێك لە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان - كە نەیویت ناوی ئاشكرا بكرێت - هاتنی رۆزنەفت بۆ كەرتی وزەی هەرێمی كوردستان

"بۆ گازە نەك نەوت"
ڕووسیا تەنها دەیەوێت مافی پەرەپێدانی هێلی بۆریەكانی گاز(بۆ ئەوروپا) قۆرخبكات بەرپرسێك بە جەزیرەی وت "نابوكۆ شكستیهێنا، بۆیە روسیا هات دەبێت ئەوروپیەكان لۆمەبكرێن".

وەك ئاماژەیەك بە پرۆژەی ئەو هێڵە بۆریانەی كە دەبوو وەك جێگرەوەیەك بێت بۆ گازی سروشتی بۆ وڵاتانی باشوری رۆژئاوا بۆ زیادبوونی سەربەخۆییان لە هاوردەكردنی گازی روسی كە كۆن بووە

بەگوێرەی گوتەكانی سالیح یەڵماز، شیكەرەوەی دەزگای بلومبێرگ، لەئێستادا گازپرۆم  دەستی بەسەر هەناردە كردنی گازی رووسیا بۆ ئەوروپا گرتووە، بەدڵنیابوو لە گرێبەستەكەی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ، رۆزنەفت نایەوێت تەنها قەبارەی هەناردەكردنی گازی سروشتی زیاد بكات بۆ ئەوروپا لەژێر كۆنترۆڵی ڕوسیادا، بەڵكو دەیەوێت ململانێی گازپرۆمیشی پێبكات یەڵماز بە ئەوەشی بە جەزیرە گوت.

بردنی گازی كوردستان بۆ  توركیا پاشان بۆ ئەوروپا ڕەنگە باشترین ڕێگەبێت رۆزنەفت بیەوێت لەرێیەوە ڕكابەرێتی ئەو مۆنۆپۆڵیەیی گازپرۆم بكات كە ڕۆزنەفت و هاوتاكانی لۆبی لەسەر حكومەتی روسیا دەكەن بۆ كۆتای پێهێنانی رۆزنەفت لە سەدا ٣٠ ی پشكەكانی كێڵگەی گازی زوهری لە میسڕ هەیە  لە دەریایی سپی ناوەڕاست - گرێبەستێك كە لە ئۆكتۆبەری ٢٠١٧ كۆتای پێهات - كە هەمان خواست تێدا ڕەنگیدابووەوە.

سەرەڕای ئەوەی هەردوو كۆمپانیاكە زۆرینەیان حكومین بەڵام وادیارە كە دابەشبوون بەسەر خواستەكانی چینی دەسەڵاتداران لەناو نوخبەی ئابوری روسیادا.

بەگوێرەی گوتەكانی یەڵماز، گەشەسەندنەكانی پرۆژەی هێڵە بۆریە گازەكان لە هەرێمی كوردستاندا ڕەنگە دوو ساڵی پێبچێت لەدۆخێكی نمونەیدا، بەڵام بەگوێرەی ئەو گرینگیپێدانانەبێت كە ئێستا لە هەرێمەكەدا هەن و ئەوڕاستیەی كە لە ئێستادا هیچ خواستێكی لەوجۆرە بۆ هەناردەكردنی گاز نییەڕەنگە زۆر لەوە زیاتریشی پێبچێت.

ڕوونیشیكردەوە "لە ئێستادا، ڕەنگە باشتروابێت كە تەنها پرۆژەبێت، بۆیە وایدانانێم كە لەم نزیكانەدا ئەنجامبدرێت"، هەروەها بەربەستێكی گەورەی دیكەش هەیە كە بریتیە لە گرێبەستەكانی رۆزنەفت و حكومەتی هەرێم لەلایەن بەغدادەوە ڕەتكراونەتەوە بەبێ ڕەزامەندی ئەو ئەنجامدراون.

حكومەتی عێراقی لەمێژە ڕایگەیاندوە كە حكومەتی هەرێم مافی ئەوەی نیە سەربەخۆیانە و بێ ڕەزامەندی ئەو نەوت بفرۆشێت؛ هەولێریش دەڵێت ئەوەیدەرخستووە كە لە دەستوری عێراقیدا سەلمێندراوە كە ڕێگەی پێدراوە بۆ بەكارهێنانی سەرچاوە سروشتیەكان لە ناوچەكانی خۆیدا
لەڕابردوودا حكومەتی ناوەندی عێراق سەركەوتوانە گرێبەستە نەوتیەكانی هەرێمی هەڵوەشاندوەتەوە لە چەند بۆنەیەكدا كە دادگا كانی ئەمریكا و كەنەدا لەبەرژەوەندی ئەو بڕیاریانداوە بە رێگریكردن لە هەوڵی فرۆشتنیان

لە رووی یاسایەوە گرفتێك نەبوو كە چ لە دادگا ناوخۆی و نێودەوڵەتیەكان هەوڵی قەدەغە كردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەم لەڕێی بۆریەكانی كەركوك-جیهانەوە لە ڕابردوودا ئەم ئاستەنگە رۆتینیانە وای لە زۆرینەی كۆمپانیاكانی نەوت كرد كە لە هەرێمی كوردستان بكشێنەوە.

نەبوونی كۆتا رێكەوتن لەنێوان بەغداد و هەولێردا  لەسەر پرسی سەرچاوەكانی وزە و داهاتەكانی  باردودۆخی گرێبەستەكانی رۆزنەفتی بە ناروونی هێشتۆتەوە، كاتێك كە پرسیار كرا لەبارەی هەڵوێستی  حكومەتی عێراق لەبارەی گرێبەستەكانی  رۆزنەفت، عاسم جیهاد نوێنەری وەزارەتی نەوتی عێراق بە جەزیرەی وت.

"یەك لەدوای یەك حكومەتە فیدڕاڵیەكان پشگوێخستن و دژایەتیكردن و ڕەتكردنەوەی خۆیان لەبەرامبەر چالاكیەكانی حكومەتی هەرێم (هەناردەكردنی نەوت و ڕێكەكەوتن لەسەر گرێبەستەكان) ئەم حكومەتە خواستی چارەسەكردنی ئەم كێشەیەی هەیە لەڕێگەی دانوستانی جدیەوە"، بەڵام بەوێرەی گوتەكانی هۆشیار عەلی سەرۆكی دیپلۆماتی پارتی ئۆپۆزسیۆن بزوتنەوەی گۆڕان، ئەم حكومەتە تازەیەیی عێراق بە سەركردایەتی عادل عەبدول مەهدی - كە زۆر هاتوەتەپێشەوە لە گفتوگۆكانی لەگەڵ كوردەكان - ، ناجێگیرە و كێشەی هەبوونی قەوارەیەكی یەكگروتی هەیە لە پەرلەمان بۆ پشتگیری لێكردنی.

ئاماژەی بەوەشدا  دەكرێت نوشووستی ئەم كابینەیە هەموو ئەم هەوڵانەی ئێستا شكستپێبێنێت بۆ گەیشتنە ڕێكەوتنێك لەگەڵ هەولێر و پشتگوێخسنتی گرێبەستەكانی رۆزنەفت 

عەلی بە جەزیرەی وت "بۆئەوەی پەرلەمان بگاتە ڕێكەوتنێك لەسەر ئەم بابەتی نەوتە بەتایبەتی - ئەبێت بەغداد سەرجەم ئەو گرێبەستانەی حكومەتی هەرێم ئیمزایكردوون لەگەڵ كۆمپانیا بیانیەكاندا ڕەتیبكاتەوە - پێویست دەكات كە یاسایەك بۆ نەوت و گاز هەبێت لە بەغداد. لەسەر بنەمای دەستور ئێمە دەتوانین كار لەسەر ئەوە بكەین كە كاملایەن چ حەقێكی هەیە بێ گومان، ئەو گرێبەستانەش یان دانیانپێدا دەنرێت لەلایەن بەغدادەوە یاخود ڕەتدەرێنەوە"

"وتەیەكی بەناوبانگ هەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: بێهێز ئیمزا لەسەر گرێبەستەكان دەكات، بەهێز پەرچەپارچەیان دەكات"، هەروەها میدیا كوردیەكان ڕایانگەیاندوە كەوا روسیا بیردەكاتەوە لەوەی لەنێوان بەغداد و هەولێردا كامل هەڵبژێڕێت.

ژمارەیەك بەرپرس ڕایانگەیاندووە بۆ جەزیرە كە مۆسكۆ كاریگەریە سیاسیەكانی لە عێراق زۆر سنوردارن لەنویشیاندا هەرێمی كوردستان، ئەمریكا و ئێران وەك بڕیاربەدەستی سەرەكی دەمێننەوە لە ئەملاو ئەولاكانیشیانەوە توركیا و بەڕیتانیا

سەرەڕای ئەوەی گرێبەستەكانی رۆزنەفت حكومەتی هەرێمی كوردستانی پاراست  بەڵام ئەمانە بەسنەبوون بۆ گرفت دروستكردن بۆ ئەم باڵانسی هێزە كە ئەو دوو وڵاتە  پێشڕەوی دەكەن لە دەگیركاریەكەی ٢٠٠٣ وە و دوو دراوسێ كاریگەرەكەشی بەشێوەیەكت تاكتیكی ڕەزامەند بوون لەسەری.

سنورداربوونی كاریگەریەكانی ڕووسیا لە عێراق ئەو كاتە ڕوونبوەوە كە گرێبەستە كاتیەكەی نێوان هەولێر و بەغداد بەسترا لە ناوەڕاستی مانگی ١١ی ٢٠١٨ دا بۆ دوبارە ناردنەوەی نەوت (٥٠٠٠٠ بۆ ١٠٠٠٠٠ بەرمیل لە ڕۆژێكدا) لە كێڵگە نەوتیەكانی كەركوكەوە بەناو هێڵە بۆریەكانی كوردستاندا بۆ توركیا.

ئەمریكا گوشاری كربوو بۆ گەیشتنە ڕێكەوتنێك بەمەبەستی كۆتایهاتنی ئەو گرێبەستەی بەغداد كەلەگەڵ تاراندا هەیبوو، كاتێك دەیانویست لە بەكار هێنانی بۆریە نەوتیەكانی كوردستان دوركەونەوە.

ڕازیببوو بە هەناردەكردنی نەوتی كەركوك لەڕێگەی بارهەڵگرەوە بۆ پالاوگە ئێرانیەكان لە باكور و لەبەرامبەریشدانەوتی ئێران بۆ بەندەرەكانی باشوری عێراق بگوازرێتەوە.

لەگەڵ گوێڕایەڵی تەواو بۆ سزا نوێیەكانی ئەمریكا كە بەسەر ئێراندا سەپاندویەتی، بەواتای ئەوەدێت ئەم گرێبەستە دەبێت وەلابنرێت و بەغداد پێوستە دوبارە دەستبە هەناردەكردنی نەوت بكاتەوە لەڕێگەی بۆریە نەوتەكانی كەركوك جیهانەوە.

وتیشی: بەگوێرەی دبگوتەی برپرسێكی پێشوی رووسیا، رووسەكان زۆر باش ئاگاداری ئەوەن كە گرێبەستەكانی ڕۆزنەفت هێشتا لە گوماندان.

هەوڵەكانی ئەمریكا لەنێوان بەغداد و هەولێردا ئەوانی نیگەران كردووە و ترسی ئەوەیان هەیە خواستەكانی ئەمان بە هەند وەرنەگیرێت

ئەو حەقیقەتەی كە كورد كۆنترۆڵی شارە بە نەوت دەڵەمەندەكەی كەركوكی دەستداوە نەكتەنها هەناردەكردنی بۆ نزیكەی نیوە كەمكردووە لەبەر ئەم هۆكارەش ئەگەری دەستكەوتنی داهاتی روولە دابەزینە بۆ ڕۆزنەفت لە هێڵی بۆریەكان لە پشكەكانی خۆی ، بەڵام دووبارە پێدانی هەموو بڕە پارەكە دەخاتە ژێر پرسیاری .

 لە ئازاری ٢٠١٨ دا نێچیرڤان بارزانی بە میدیاكانی وت كە یەكێك لە مەرجەكانی حكومەتی هەرێم بۆ ناردنەوەی سەرچەم داهاتی هاوردەكردنی نەوت بۆ بەغداد ئەوەیە كە بەغداد باجی گومرگ بداتە رۆزنەفت بۆ بەكارهێنانی هێڵە بۆریە نەوتیەكانی.

هەروەها بە گوێرەی گوتەكانی دڵشاد شەعبان جێگری پێشوی لیژنەی نەوت و گاز لە پەرلەمانی كوردستان ڕێكەوتنەكەی ترشینی دووەم ئەو بەندەی لەخۆبەگرتووە كە تایبەتە بە باجی گومرگی رۆزنەفت، بۆ جەزیرەی ڕاگەیاند "باجی گومرگ لە كۆتا ڕێكەوتنی سیاسی نێوان هەولێر و بەغداددا یەكلای دەكرێتەوە.

بەگوێرەی ڕێكەوتنی پێشوی لەگەڵ حكومەتی هەرێمدا كۆمپانیا ڕوسیەكە پێویستە بۆ هەر بەرمیلێك ١.٥ دۆلاری پێبدرێت، لەگەڵ یەك دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك لەبەرامبەر عەمباركردنی لە بەندەردا و لەگەڵ تێچەوە زیادەكانی دیكەدا.

بەپێی وتەكانی گۆڤەند شیروانی شارەزای بواری نەوت و پرۆفیسۆر لە جامیعەی جیهان لە هەولێر،  گرێبەستەكەی رۆزنەفت بۆ پێنج ناوچەكەی دیكە لە باكوری هەرێمی كوردستان ڕەنگە سودلێوەرگرتنی ئاسان نەبێت. گەڕان بەدوای نەوتدا لە هەرێمی كوردستان بە سەركێشیەكی گەورە دادەنرێت لەبەرئەوەی تەنها چەند توێژینەوەیەكی كەم لەبەردەستدان لەبارەی هەرێمەكەوە و هیچ گرنتیەك نیە كە كۆمپانیایەك پاش خەرجكردنی سەدان ملیۆن دۆلار لە ناوچەیەكدا نەوت بەڕاستی بدۆزێتەوە.

لەڕاستیدا بەرلەوەی ڕۆزنەفت ئەم گرێبەستە واژوبكات گەورە كۆمپانیاكانی وەك ئیكسۆن مۆبیل و شێرفۆن دەستیان لە گەڕانەكانیان بۆ دۆزینەوەی نەوت هەڵگرت لەو ماوچامەدا و دەرئەنجامی نائومێدكەریان هەبوو، لەنێوان ساڵانی ٢٠١٤-٢٠١٦، ١٩ ناوچەی لەوچەشنە دەستیانلێ هەڵگیرا .

تەنیا یەكێك لە گرێبەستەكانی رۆزنەفت دەرئەنجامی هەبوو لە ٢٠١٧ دا و دەستی بە بەدەست پەیداكردنی هەندێ داهست كردووە، حكومەتی هەرێم دەستی بە ناردنی نەوت كرد بۆ كۆمپانیا  ڕووسیەكە تەنها دوو مانگ پاش واژووكردنی گرێبەستە ٢.١ ملیارد دۆلاریەكە بەگوێرەی گرێبەستەكە پێویستە لەنێوان ١٥ بۆ ٢٥ ملیۆن بەرملی بۆ هەر سالێك لەنێوان ساڵانی ٢٠١٧-٢٠١٩ هەناردەبكرێت.

نە رۆزنەفت نە حكومەتی هەرێم ئاشكرایان نەكردووە بە بەتاواوەتی حكومەتی هەرێم چەندە نەوتی هەناردە كردووە، بەڵام بەگوێرەی گوتەكانی سێرجی ئەلێكساشێنكۆ جێگری پێشوی وەزیری دارای روسیا.

لە سەدا ٥٠-٦٥ی ٢.١ دراوە لەشێوەی نەوتدا
نەتواندرا وتەی رۆزنەفت و وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی لەم بارەیەوە وەربگیرێت، بەشێوەیەكی گشتی وادەردەكەوێت وەبەرهێنانی رۆزنەفت لە هەرێمی كوردستان گومارێكی مەترسیدارە وەكو ڤەنزوێلا یان بە تەواوەتی سودمەند دەبێت یاخود نا، ئەمەش بەندە لەسەر ئەوەی كە چۆن بارودۆخە جیۆپۆلۆتیكەكە چیبەسەردێت.

واش دەردەكەوێت ئەمریكا لە هەردووجێگەكە یاریزانی سەرەكیە، ڕەنگە كاراكانیشی كاریگەریان لەسەر گرێبەستەكانی رۆزنەفت هەبێت.

ئەگەر واشنتۆن بڕیاربدات سزا سیاسیەكانی بەرزبكاتەوە دژی ئێران، ئەوا عێراق یەكێك دەبێت لە مەیدانەكانی جەنگ كە ئێرانیەكان دەتوانن كاردانەوەیان لە دژی دەبێت، هیچ شتێكیش لە تێكدانی بارودۆخی حكومەتێكی ناسەقامگیر و جارێكی دیكە جولاندی ئەو ملیلشایا لایەنگرەكانی ئێران لە وڵاتەكەدا ئاسانتر نییە.

وەرگێڕان: ئەحمەد سامان