دوای تەوژمی شۆڕشەكان.. گەڕان بە دوای ئاشتیدا لەناوچەكە

جیهان

26/04/2019‌ 2821 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
لەگەڵ گەڕانەوەی تەوژمی شۆڕشەكان بۆ ناوچەكە، ئایا هیچ هیوا و ئومێدیك هەیە بە سەقامگیربوونی ئاشتی و كوژانەوەی ئاگركەوتنەوە بڵێسەدارەكان، كە ئەم جارەیان تەنگژەكان لە بازنەیەكی جوگرافی لێكنزیكدان، سودان و لیبیا و بە پلەیەكی كەمرتیش جەزائیر؟

گوێبیستی ئەوە دەبین، كە سەرباری  جیاوازی و ناكۆكی سەركردە سیاسییە هەرێمییەكان و تەنانەت ژمارەیەك دەوڵەتانی جیهانیش، كەچی دەبینین ئارەزوویەك هەیە لە ناوچەكە بۆ وەستاندنی پشێوی و پاشاگەردانی، بەڵام ئەوە چۆن ڕوودەدات؟ ئایا بە زاڵكردنی داناییە بەسەر هەڵوێستەكاندا لە مامەڵەكردن لەگەڵ پرسە گەورەكان، دوو نموونەشمان هەیە بۆ ئەو دۆخە: باشبوونی پەیوەندییەكانی عێراق و سعودیە كە هەوڵی خراپبوونی دەدرێت ، وە مامەڵەكردن لەگەڵ پرسی سوداندا.

سەرباری هەوڵەكانی تێكدانی، كەچی سەردانەكەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ ڕیاز كە شوێنكاری نەرێنی بەجێهێشتن سەریگرت، یەكەم شوێنكاریش لە كۆنگرەی پەرلەمانییەكانی دەوڵەتانی دەوروبەر بەدیكرا كە هەردوو دوژمنە سەرسەختەكەی (ئێران و سعودیە) بەیەكەوە كۆكردەوە كە دەگمەن وابووە ڕووبدات. هەروەها كردنەوەی دەروازەی عەرعەر لە دوای ئەوەی پەرەیپێدرا، چەند ڕێككەوتننامەیەكیش مۆركران كە گەیشتنە 13 ڕێككەوتننامە، ئاستی ئاڵۆگۆری بازركانیش هەڵكشا لە نێوان هەردوولادا. 3 كونسوڵگەری دیكەی سعودیە لە عێراق كرانەوە. ڕێككەوتنە هەرە گرنگەكەش ئەوەیە كە ڕێگە بەوە نادرێت پەیوەندییەكانی هەردوولا پشێوی تێبكەوێت وەك لێكتێگەیشتنی نێوانیان سەبارەت بە نەچوونەناو ڕووبەڕووبوونەوە و تەوەربەندییەكان.

ئەمە لە سودانیش لە ئارادایە كە وەرچەرخانێكی مێژوویی بەخۆیەوە دەبینێت. ڕۆیشتنی عومەر بەشیر ڕووداوێكی گرنگە، دەتوانی ئەرینییانە و نەرێنیانە كاریگەر‌ی هەبێت بۆسەر دیمەنە سیاسییە هەرێمییەكە. سعودیە و ئیماڕات بە خیرایی پشتیوانی سیاسی و ئابووری خەرتومیان كرد، تاوەكو ووڵاتەكە نەكەوێتە پاشاگەردانییەوە، بۆ ئەوەی بە كەمترین زەرە و زیان گواستنەوەی سیاسی لەو ووڵاتەدا ڕووبدات. لابردنی بەشیریش بەس نییە ، چونكە ڕژێمەكە لەسەر هەموو ئاستەكان، پڕپرە لە لاگیرەكانی كە حوكمڕانن و دەتوانن ڕەورەوەی گۆرانكارییەكان پەكبخەن. وادێتەپێشچاو كە دامەزراوەی سەربازی ڕاگوزەری بە ووریاییەوە بەو ئاراستەیە هەنگاو دەنێت، ئەمەش بە گرتنەبەری ڕێوشوێن بۆ هەڵوەشاندنەوەی سەنتەرەكانی هەژموون كە لەبن دەستی بەشیر و گروپەكەیدان. لە هەمان كاتیشدا هەموویان بۆ ئایندە بە دوای چۆنیەتی گەیشتنن بە حوكمرانییەكی مەدەنی. پاڵپشتیكردنی سودان و تواناپێدانی لەوەی لەسەر پێی خۆی ڕاوەستێت و نەبێتە نێچیرێك بۆ ململانێ سیاسییەكان و شكستی ئابووری، پرسێكی زیندووە و پەیوەستە بە ئەمن و ئاسایشی هەرێمەكەوە. ئەو هەڵەیەی لە لیبیا ڕوویدا كە هەموو لایەك وازیان لە هەوڵەكانی سەركردە سیاسییەكان هێنا و پاڵپشتیان نەكردن، تا وای لیهات دوای چەند مانگیك، ئەوەی بونیادنرابوو  هەرەسی هێنا. لیبیا ئەو هەموو ساڵانەی دوای گلانی قەزافی لە پشێوی و پاشاگەردانیدا بردەسەر، تا كار گەیشتە ئەو ڕادەیەی سوپای نیشتمانی بە زەبری هێز هەوڵی یەكلاییكردنەوەی دۆخە بدات و كۆتایی بە دابەشبوون و پشێوییەكان بێنێت.

بێ سازانی لایەنە سیاسییە سەرەكییەكانی ووڵات، بەمزووانە ڕێككەوتنێكی سیاسی لە سودان مەیسەر نابێت. سەرباری ئەوەش كە سەركردایەتییە ڕاگوزەرییەكە قبوڵی هەندێك بنەمای كردووە وەك گواستنەوە بەرەو حوكمڕانییەكی مەدەنی، هەڵبژاردن، دەستاودەستی ئاشتییانەی دەسەڵات، بەڵام چۆنیەتی ئەنجامدانی هێشتا هەر بە سەخت و دژواری دەمێنێتەوە. 

بەشیر و ڕژێمەكەی لە شەوێكدا رۆیشتن، لە دوای خۆشیان ژیانێكی سیاسی وێرانیان بەجێهێشت، ئەمەش وا دەكات قۆناغی ئایندە سەخت و دژوار بێت كە كلیلی پارێزگاریكردنە لە دەوڵەت و سەقامگیری ووڵات. هیچ كەس نایەوێت ڕژێمێكی هاوشێوەی ڕژێمەكەی پێشووی بەشیر و ئیخوانییە توندڕەووەكان جارێكی تر حوكمڕانی سودان بكەن، ناشیانەوێت ئەو دەوڵەتە هاوشێوەی سوریا و لیبیا و یەمەن ببێتە قوربانییەكی تازەی شۆڕشەكانی ناوچەكە.

پێشبڕیكردنی تەنگژەكەی سودان و پشتیوانی لە حكومەتەكەی عێراق، كۆتاییهێنان بە حوكمڕانی دەوڵەتۆچكە شەڕكەرەكانی لیبیا ئەگەر سەربگرن ، لەوانەیە ببنە هۆی سەرهەڵدانی هیواو و ئومید بە پێچانەوەی ئەو گەورە تەنگژانەی ناوچەكە بەدەستیانەوە دەیناڵاند، واش پێدەچێت تەنگژەكانی دیكەی وەك سوریاش هەمان بەخت و شانسیان هەبێت.

سەرچاوە: موستەقبەل
نووسین: عەبدولڕەحمان ڕاشد 
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر