شارپرێس:
لەڕۆژی جیهانی ئازادی ڕۆژنامەگەری "3/5/2019" دەنگی ئەمریكا راپۆرتێكی بنكۆڵكاری لەسەر ڕەوشی كاری میدیا لەهەرێمی كوردستان بڵاوكردووەتەوە، كە تێدا وێنایەكی ڕەوشی ڕۆژنامەگەری هەرێمی كوردستانی كردووە.

وێنەكە گرفتەكان و هۆكارەكان و پاشان چارەسەرەكان، بەهەموو ئاڕاستە و بیركردنەوە جیاوازەكان، پاشان باسكردن لە ئازادی كاری ڕۆژنامەوانان لەچوارچێوەی یاسا عێراقییەكان و یاساكانی هەرێمی كوردستان دەخاتەڕوو، كە بەپێی راپۆرتەكە ئازادی بەگشتی و ئازادی كاری میدیای یەكێكە لەئامانجەكانی دەنگی ئەمریكا. 

داگ جانسن سەرنووسەری ئازادییەكانی ڕاگەیاندن لە بەشی دەنگ‌وباسەكانی دەنگی ئەمەریكا لەسەر ئازادی كاری میدیایی و ئامانجی دەنگی ئەمریكا لەم ڕۆژەدا بۆ ئەم ڕاپۆرتە و ڕۆژی جیهانی ئازادی ڕۆژنامەگەری ،قسەی هەبوو.

جانسن دەڵێت: لێرە لە ئەمەریكا ، ئیمە دەڵێـین بە رێكەوت نیـیە ئازادی ڕاگەیاندن یەكەم بەندی دەستوری ئەمەریكایە، چونكە تا ئەو كاتەی ڕاگەیاندنی ئازادت نەبێت، ناتوانیت كومەڵگایەكی ئازادت هەبێت."

ڕەوشی ڕۆژنامەگەری لەهەرێمی كوردستان
لە ساڵی 1991 وە پاش ڕاپەڕینی شارەكانی عێراق، سێ شارەكەی هەرێمی كوردستان هەولێر، دهۆك و سلێمانی كەوتنە دەست كوردەكان، لەلایەن حیزبە كوردییەكانەوە بەڕێوەدەبرێن، كە حكومەتی هەرێمیان پێكهێناوە، لە هەرێمەكەدا ژمارەیەكی بەرچاو لە میدیا بەهەموو جۆرەكانییەوە هەیە. دەربارەی تێڕوانین لەسەر ڕەوشی ڕۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستانی عێراق لەناو خودی ڕۆژنامەوانان جیاوازن. كەواتە سەرەڕای باسكردن و ڕێگەدان بە ئازادی كاری ڕۆژنامەوانی لەیاساكاندا، دەپرسین ڕەوشەكە ئەمساڵ چۆنە؟ لەكاتێكدا ژمارەی پێشێلكارییەكان بەجۆرەكانیشەوە بەپێی ئامارەكانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستان لەساڵی 2017 بەبەراورد بەساڵی 2016 دوو هێندە زیادیكردووە.

هەرێمی كوردستان بەردەوام هاوشێەوەی عێراق یاخود جیانەكراوە لەعێراق لەڕاپۆرتە نێودەوڵەتیەكانی هاوشێوەی ڕاپۆرتی( چاودێری مافەكانی مرۆڤ، پەیامنێرانی بێسنور، هەروەها ڕاپۆرتی سی پی جی)دا ناوی دەبرێت بەناوچەیەك كە پێشێلكاری ڕۆژنامەوانی هاوشێوەی عێراق تیایدا ئەنجام دەدرێت.

حاكم ئازاد نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستان سەربارەت بە هۆكاری جیا نەكردنەوەی ناوی هەرێم لەو ڕاپۆرتانە لەگەڵ عێراق دەڵێت "لەڕووی نەزعەی شۆڤێنییە هەمیشە ویستراوە پێشێلكارییەكانی عێراق بەكوردستانیشەوە بلكێنن هەمیشە لەو عوقدەیەی دەسەڵاتدارانی عێراق ەوە هاتووە ئەگەر نا ڕەوشی ڕۆژنامەنوسی لە كوردستان زۆر جیاوازە لەعێراق. بەسەدان كەیس یەكلایی كراونەتەوە، بەڵام دەبێت دان بەوەدا بنێین زۆربەی ڕۆژنامەنوسانیش لەڕووی پڕۆفیشناڵیەوە كەموكوڕییان هەبووە، هەموو دەزگاكانی ڕاگەیاندن."

بەڵام ڕۆژنامەنوس ئاسۆس هەردی بەڕێوەبەری كۆمپانیای ئاوێنە كە ڕۆژی 29/8/2011 لەدرەنگانێكی ئێوارەدا لەكاتی گەڕانەوەی بۆ ماڵەوە هێرش كرایە سەری و خڵتانی خوێن كرا، ڕای تەواو پێچەوانەی هەیە و دەڵێت"من لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نیم، لەبەر هۆیەكی زۆر سادە: ئەوەی ساڵانە كوردستان دەخاتە لیستی ڕەشی ئازادی ڕادەربڕینەوە، ئەو رێكخراوە نێودەوڵەتییە جێ متمانانەن كە لەسەرتاسەری جیهاندا چاودێریی ئازادییەكان‌و پێشێلكارییەكان دەكەن‌و راپۆرتی تایبەتیش لەسەر كوردستان بڵاودەكەنەوە، نەك دەسەڵادارانی عێراق. ئەم جۆرە لێكدانەوەیە هیچ خزمەتێك بە داكۆكی كردن لەئازادییەكان ناكات، چونكە لەبری ئەوەی دان بە پێشێلكارییەكاندا بنێت‌و لێرەشەوە هەوڵی بنبڕكردنیان بدات، نكۆڵییان لێدەكات‌و بە پڕۆپاگەندی "نەزعەی شۆڤێنیی دەسەڵاتدارانی عێراق لەقەڵەمیان دەدات‌. بەمەش ڕێگە بۆ بەردەوامیی ئەو پێشێلكارییانە خۆش دەكات."

سەبارەت بە ڕۆڵی پۆلیس و دادگا لە دەستگیركردنی هێرشكارانی سەر ڕۆژنامەنوسان ئاسۆس دەڵێت " ئەركی دامودەزگا دادوەری‌ و ئەمنییەكان پاراستنی یاسا و ماف ‌و ئازادییەكانی هاوڵاتیانە. هەركاتێكیش دەستدرێژی كرایە سەر ئەمانە، ئەركیانە بەدوای تاوانەكاندا بچن‌و تاوانباران تەسلیمی دەزگا دادوەرییەكان بكەن بۆ لێپێچینەوەو بەسزا گەیاندنیان. بەڵام ئایا لە كوردستاندا ئەمە ڕوودەدات؟ ڕۆژانەو بەتایبەت لەكاتی گرژی‌و ئاڵۆزییەكاندا دەبینین بەبەرچاوی كامێراكانەوە هێزە ئەمنییەكان یان خەڵكێك بە جلی مەدەنییەوە بەدەر لە یاسا هێرش دەكەنە سەر خەڵك‌ و ڕۆژنامەنووسان‌ . زۆر بەدەگمەن نەبێت، لێكۆڵینەوە لەو ڕووداوانە ناكرێت. بگرە زۆر جار ڕوویداوە دادگا نەیوێراوە سكاڵای ستەملێكراویش وەرگرێت! ئەگەر سكاڵایش وەربگیرێت، دادگا ناتوانێت ڕاستەوخۆ كارمەندانی دەزگا ئەمنییەكان راپێچی لێكۆڵینەوە بكات، چونكە بەپێی رێنماییەكانی حكومەت، ئەمە پێویستی بە ڕەزامەندیی "مەرجەع"ەكەیان هەیەو ئەو ڕەزامەندییەش زۆر بە زەحمەت دەدرێت. تەنانەت ئەگەر ڕەزامەندیش وەرگیرێت، هێشتا ئامادەبوونی تۆمەتباران لەبەردەم دادگادا مسۆگەر نییە. دەیان "حیلەی شەرعی" بۆ خۆدزینەوە هەیە. من بۆخۆم سكاڵایەكم هەیە، ماوی چەند ساڵێكە تۆمەتبار خۆی لەدادگا دەدزێتەوەو تا ئێستاش ئامادە نەبووە بێتە بەردەمی دادوەر، دادگایش ئەو دەسەڵاتەی نەبووە ناچاری بكات."

فرمان حەسەن پارێزەر و ڕۆژنامەنوس دەڵێت " بە بڕوای من ئازادی كاری ڕۆژنامەنوسی و خودی ڕۆژنامەنوس لە ئێستادا لە هەرێمی كوردستان لە خراپترین دۆخی خۆیدایە و بەراورد بە پێشوو پاشەكشەی كردووە. بەشێكی پەیوەندی بە دۆخی گشتی ئازادییەوە هەیە، كە لە هەرێم پاشەكشەی كردووەو لەناو ئەوەش ئازادی كاری ڕۆژنامەوانی زۆرتر هاتووەتەوە دواوه".

بۆ خودی د.فرسەت سۆفی خراپی ڕەوشی ڕۆژنامەوانان لە هەرێم بەتەنها پەیوەندی بەدەسەڵاتی سیاسیەوە نییە، بەڵكو وەك ئەو دەڵێت "بەگشتی ئازادی ڕۆژنامەوانی لە كوردستاندا هەیە ڕاستە كەموكووری هەیە بەڵام ئێمە لەقەیرانێكی ڕاستەقینەی میدیایداین، بۆیە پێویستە میدیا بەخۆیدا بچێتەوە چونكە كەمترین متمانە لەنێوان هاووڵاتی و میدیا ماوەتەوە."

هەروەها كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستان پێشێلكارییەكان بە دوو لایەنە دەبینێت و دەڵێت "هۆكاری دوولایەنەیە، لەلایەك هێزەكانی پۆلیس و جێبەجێ نەكردنی یاساكانی ڕۆژنامەگەریی، لەلایەكی تریشەوە هەندێك لە میدیاكاران كە شارەزای بواری یاسایی نین و پەنا بۆ تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەبەن لەبری كەناڵە ڕەسمیەكان، هەندێك كێشەش هەن لەمیدیاوە بە سیاسی دەكرێن لەبەر خاترو خۆتر و بیرمان نەچێت بەلارێدا بردن و گەورەكردنیش بۆ هەندێك كێشە هەیە لەم دەڤەرەوە بۆ سەر ئەو دەڤەر."

بەڵام ئاسۆس هەردی كە یەكێكە لە ڕۆژنامەوانە ناسراوەكانی هەرێمی كوردستان ڕایەكی تەواو پێچەوانەی هەیە " پێم وایە لە كوردستاندا پەراوێزێكی بچووك بۆ ئازادیی ڕادەردەربڕین هەیە، بەڵام ئەم پەراوێزە پارێزراو نییە و بەردەوام لەژێر هەڕەشەدایە. كاتێكیش هەڕەشەی دەكرێتەسەر، هیچ دامودەزگایەكی یاسایی چالاك بوونی نییە داكۆكی لێبكات‌."

دۆخی ڕۆژنامەگەری لە هەرێم گەیشتۆتە ئاستێك كە جگە لە ڕێكخراوە نێودەوڵەتیەكان بەدۆخێكی مەترسیداری دەبینن بۆ گیانی ڕۆژنامەوانی تەنانەت كاروان ئەنوەر كە خۆی جگە لەوەی سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمە، هاوكات كادیری یەكێتی و سەرنوسەری سایتی پیوكەی میدیا زمانحاڵی فەرمی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیشە كە یەكێكە لەحیزبە دەسەڵاتدارەكانی هەرێم، لە كاتی تیرۆركردنی یەكێك لەڕۆژنامەنوسەكان لەوتووێژێكی لەگەڵ دەنگی ئەمەریكا ڕایگەیاندبوو" ژیانی هیچ ڕۆژنامەنوسێك لە هەرێمی كوردستان پارێزراو نییە بە هی منیشەوە."

دكتۆر شوان ئادەم ئەیڤەس سەرۆكی ڕێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی، بەم جۆرە باس لە دۆخەكە دەكات و دەڵێت" ڕەوشی ڕۆژنامەگەریی لەھەرێمی كوردستانی بندەستی عێراقدا لە ڕووی كواڵیتییەوە لەوپەڕی خراپیدایە، چونكە سیاسەتی ڕاگەیاندنی چاپكراو، پەخشكراو و ئەلكترۆنیی لەدەست میدیاكاری پیشەوەردا نەماوە. ئێستا حزبەكان و دەزگا سیخوڕییەكان و بەرپرسەكانیان پلان و پرۆگرام و پرۆژەكانیان لە ڕێی میدیاوە جێبەجێ دەكەن. ئەوەی لە «پەیامە ڕۆژنامەوانییەكان»یانەوە دەخوێنرێتەوە؛ دەربڕی گرێی دەروونیی و كارنامەی ئایدۆلۆژیای خاوەن و نانپێدەری كەناڵەكانە. ھۆكارێكی دیكەی خراپییەكەی بۆ نەبوونی ڕێكخستنێكی یاسایی دیموكرات و ھاوچەرخ دەگەدێتەوە، ھاوشان لەگەڵ پابەندنەبوون بە ڕێسا پیشەییەكانی ڕاگەیاندن و پێشلكردنیان لەلایەن كرێكارانی ڕاگەیاندنەوە. دەڵێم كرێكار، چونكە ژمارەی ئەوانەی وەك ڕۆژنامەوانێكی پیشەوەر كاردەكەن زۆر كەم و دەگمەنن. بەكورتی؛ ئێستا كاری ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەگەریی ھێندەی راوە دۆلار و ئیش بەڕێكردنە، نیوھێندە لەخەمی بەرژەوەندیی گشتییدا نین."

جەلال شێخ كەریم بریكاری وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت" دۆخی ڕۆژنامەگەری لە هەرێم زۆر ئازادە بەپێی یاسای ڕۆژنامەوانی ئەو ئازادیە دراوە بەڕۆژنامەوانان، وەزارەتی ڕۆشنبیری و سەندیكای ڕۆژنامەنوسان و وەزارەتی ڕۆشنبیری مۆڵەتی كاركردنیان داوە بەهەموو دەزگایەكی ڕاگەیاندن بەلایەنە جیاوازەكانەوە، ئەگەر گرفتێكیش هەبوو ئەوا دادگاكان یەكلایی دەكەنەوە نەك وەزارەتی ناوخۆ."

پاش سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، شەڕی داعش و بڕینی بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن حكومەتی ناوەندی عێراقەوە، گۆڕانكاری لە بڕ و كاتی پێدانی موچەی فەرمامنبەرانی هەرێم، دۆخێكی سەختی دارایی بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرت. لەو چوارچێەوەیەشدا میدیا ئەهلیەكان لە هەرێم دووچاری گرفت بوونەوە، ئەمەش وای كرد داخستن و ڕاگرتنی دیارترین میدیای ئەهلی (ڕۆژنامەی نوسراو)) ی لێبكەوێتەوە كە ڕۆژنامەی ئاوێنە بوو، بەڵام ماڵپەڕەكەی بەردەوامە.

محەمەد حسێن ئەمینی یەكێك لە ڕۆژنامەوانە دیارەكانی ڕادیۆ باس لە ڕەوشی دارایی و فراوانبوونی میدیای سێبەری حزب و سەركردە سیاسییەكان دەكات. ئەو دەڵێت " هاتنە پێشەوەی ژمارەیەكی زۆر میدیای خوێنراو، بینراو و بیسراوی سێبەری حزبی، كە نەك هەر پاڵپشتی فراوانی مادی حزب و سەركردەكانیان هەیە، لە ڕووی مەعنەویشەوە بە ڕێگەی پاوانكردنی سەرچاوەكانی زانیاری بە ئامانجی ئاراستەكردنی بەردەنگەكان بۆ لایان و زۆرجار بێ بەشكردنی میدیای سەربەخۆ لە لێدوان و پێدانی زانیاری، تەنگیان بەو میدیایانە هەڵچنیوە. هەروەها بوونی دەرفەتێكی باشتر و لەبارتری كار و بژێوی لای میدیای سێبەر بە تایبەت لە ڕووی موچە و هەلومەرجی كارەوە، وایكردەوە ڕۆژنامەنوسی دەزگا سەربەخۆكان بەرو دەزگا سێبەرەكان كەمەندكێش بكرێن، بەواتایەكی تر ئەمەش یەكێكی ترە لە هۆكارەكانی كەمبوونەوەی ژمارەی دەزگا سەربەخۆكان یان كەمبوونەوەی كاریگەریان.".

دكتۆر فرسەت سۆفیش هەمان بۆچون بەدروست دەزانێت و ئەو دەڵێت" بەداخەوە میدیا لە هەرێم سەرەڕای ئەوەی خۆی لەقەیراندایە، زۆر جار نەك حیزبەكان بەڵكو بچوكتر لەحیزبەكان مامەڵەیان پێوە دەكەن، بۆ تەسفیەی سیاسی و حیزبی بەكاریدەهێنن وایكردووە میدیا و ڕۆژنامەنوس لای خەڵك متمانەی كەمبێتەوە."

حاكم ئومێد سەباح وتەبێژی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری باس لەدۆخی ڕۆژنامەوانان لەڕووی دادگاكانەوە دەكات و دەڵێت" دۆخی ڕۆژنامەنوسان سەبارەت بەدادگان دوو بەشە، بەشی یەكەمیان ئەو سكاڵایانەیە كەلەسەر ڕۆژنامەنوسان تۆمار دەكرێت، بەداخەوە بەدان پێدانانی، سەندیكای ڕۆژنامەنوسان بەهۆی نەشارەزایی یاسایی ڕۆژنامەنوسان یا دەرچون لە ئەركی خۆیان لە 98%ی ئەم كەیسانە ڕۆژنامەنوسان دەیدۆڕێنن لەدادگاكان. دیوەكەی تری: كوشتنی ڕۆژنامەنوسانە، كە بەداخەوە ڕۆژنامەنوسانی هەرێم قوربانین لەم كەیسانەدا، بكوژانی ئەوانە نادۆزرێنەوە، بەداخەوە چەندین كەیس بەكراوەیی ماونەتەوە كەبكوژەكانیان دەستگیرنەكراون یا ئەوانەی پێشێلكارییان بەرامبەر ڕۆژنامەنوسان كردووە یا ڕۆژنامەنوسیان كوشتووە بكەرەكانیان نادیار بوون یا نەدۆزراونەتەوە."

جگە لە هێرشكردنە سەر ڕۆژنامەوانان و كوشتنیان، لەكاتی ململانێ سیاسیەكان و سەرهەڵدانی خۆپیشاندانی ناڕەزایی بەتایبەت فەرمانبەران و موچە خۆرانی هەرێمەكە بەهۆی پێنەدانی موچەەوە چەند جارێك كەناڵەكانی ڕاگەیاندن لەشاری هەولێر و سلێمانی ڕووبەڕووی داخستن بونەتەوە. ساڵی ڕابردوتر لە سنوری پارێزگای هەولێر ئۆفیسی هەردوو كەناڵی" ئێن ئاڕتی و كەی ئێن ئێن داخران" و ڕۆژنامەنوسەكانیان لەشارەكە دەركران. هەروەها لەسنوری پارێزگای سلێمانیش چەندین ‌‌حاڵەتی لەو جۆرە هەبووە، وەك هێرشكردنە سەر ئۆفیسی ڕۆژنامەی هاوڵاتی و گۆڤاری لڤین لەساڵەكانی 2011.

كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستان لەبارەی ئەوەی كێ ڕێگەی داوە بەداخستن و هێرشكردنە سەر دامودزگاكانی ڕاگەیاندن دەڵێت" لەیاسای ڕۆژنامەگەریدا داخستنی كەناڵ نییە، جا وەرە سنوورداش كردن و ناردنەوەی ڕۆژنامەنووس بۆ ماڵەوە، ئەمە ڕێگا پێدراو نییە، بەڵام لە ڕێنماییەكانی ڕێكخستنی فریكوانسی سپەیس كە وەزارەتی ڕۆشنبیری دەریچاندوە لەهەندێك بڕگەدا وەك سزا باس لە داخستنی كەناڵ كراوە." (هەر ئەوكات دەنگی ئەمەریكا ڕاپۆرتێكی ڤیدیۆیی لەوبارەیەوە بڵاوكردەوە)

ڕەوشی خانمانی ڕۆژنامەنوس
لە كاتێكدا كاری ڕۆژنامەگەری بۆ پیاوان لە هەرێمی كوردستان ئاستەنگێكی زۆری هەیە، ئەمە بۆ ژنان دوو هێندە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ژنان لە ژێر فشاری كۆمەڵگەشدان.

هاوڕاز ئەحمەد خانمە پەیامنێری كەناڵی ئاسمانی ڕێگا، باس لەدۆخی خانمە ڕۆژنامەنوسەكان دەكات و دەڵێت" لەم ساڵانەی دوایدا خۆشبەختانە چەند ئافرەتێك هاتونەتە مەیدان و دەستیان بە كاری ڕۆژنامەوانی كردووە ئەگەرچی دۆخەكە بۆ پیاوان ئاڵۆزە چ جای بۆ ژنان هێشتا كاری ڕۆژنامەوانی بۆ ژنان لە كومەڵگای كوردیدا نامۆیە بۆیە زۆرجار كاتێك بۆ كار دەڕۆینە دەرەوە ڕووبەڕووی چەندین توانج و قسە و قسەڵۆك دەبینەوە، بەڵام هیچ لەمانە ژنانی نەوەستاندووە بەڵكو بەكاری جوان وەڵامی ئەو بەرهەڵستكارییانە دراوەتەوە."

دەربارەی ئەو بەربەستانەی دێنە بەردەم خانمانی ڕۆژنامەنوس لە هەرێمی كوردستان، هاوڕاز وتی" ئەو بەربەستانەی دێنە پێش بۆ ژنانی ڕۆژنامەنوس زۆرن، كە زیاترینیان خۆی لە پێنەدانی زانیاری، چاوسوركردنەوە و هەڕەشەلێكردن، زۆرجاریش هەوڵی لەكەداركردنی ڕۆژنامەنوسانی ژن دەدرێت لەلایەن خودی بەرپرسانەوە."

هۆكارەكانی پێشێلكاری بەرامبەر ڕۆژنامەوانان ، "جۆرێكی نوێ لەپێشێلكاری"
بەبڕوای د.فرسەت سۆفی هۆكارەكانی پێشێلكاری بەرامبەر ڕۆژنامەنوسان دوو لایەنەیە، ئەو دەڵێت" ئێمە لەسەر ئاستی یاسایی كێشەمان بەوجۆرە نییە هێندی كێشەمان لەلایەنی جێبەجێكردن و مامەڵەكردن لەگەڵ كاری میدیایدا هەیە، ئەمەش دوو بەشە، بەشی یەكەمیان پێنەگەیشتوویی و مامەڵەی دەسەڵاتی سیاسی، بەشەكەی تریش پەیوەندی بەخودی میدیاكارانەوە هەیە كە لەوێشدا پێنەگەیشتووی هەیە بەجۆرێك لەجۆرەكان ئەوانەی كاری میدیایی دەكەن خەڵكی پڕۆفیشناڵ نین، بۆیە زۆر پێكدادان ڕودەدات لەنێوان دەسەڵاتداران و میدیا چونكە لەهەردولا كەموكوڕی هەیە، بۆیە زیاتر كێشەكانمان لەسەر ئاستی یاسا نییە هێندی كێشەكانمان لەسەر عەقڵیەتی سیاسی و میدیایی هەیە. لەوانەیە لەعێراق زۆر زیاتر بێت ئەم كێشانە، بۆیە ڕاستە كێشە و كەموكوڕی هەیە بەڵام وێڕای ئەوەش پانتاییەكی فراوان هەیە بۆ ئازادی كاری میدیا لەبەر ئەوە حاڵەتەكە بەو شێوەیە نییە كە هەندێك كەس باسی دەكەن."

لای خۆیەوە جەلال شێخ كەریم بریكاری وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان دان دەنێت كە پێشێلكاری دەكرێت بەرامبەر ڕۆژنامەنوسان، بەڵام دەڵێت" پێشێلكاری دەكرێت، عەقڵیەتی وا، باكگراوندی وا خەڵكی واهەیە تا ئێشتاش كە تەشهیری پێدەكرێت بۆ سەندنەوەی مافی خۆی پەنا ناباتە بەر دادگا بەڵكو لەو كاتەدا خۆی پێشێلكاری بەرامبەر ڕۆژنامەنوسەكە دەكات، جاری واش هەیە ڕۆژنامەنوسەكە تەقەی لێكراوە كەسوكارەكەی ناچن بەفەرمی سكاڵا تۆماربكەن تا ئێـمەش بچین ڕێ و شوێنی یاسایی بگرینە بەر و دەستگیری بكەین."

بەڵام دیاری مەحمود ڕێكخەری سەنتەری میترۆ لە هەرێمی كوردستان پێی وایە پلانی پێش وەختەی دامودەزگا ئەمنییەكان هەیە بۆ هێرشكردنە سەر ڕۆژنامەنوسان" كۆمەڵگە پێویستی بە زانیارییە، ناچێت ڕێگە لە كاری میدیاكان بگرێت. ئەوەی لە خۆپیشاندانەكان دەیبینن كە هەندێك جار خۆپیشاندەران پەلاماری میدیاكاران دەدەن، پلانی پێشوەختی دەزگا ئەمنییەكانە. زۆربەی ڕەهای پێشێلكاری دەزگای ئەمنی و هێزی عەسكەری و پۆلیس ئەنجامی دەدەن."

كوشتنی ڕۆژنامەنوسان لەلایەن بكەرە نادیارەكان
لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا، چەند ڕۆژنامەنوسێك بەبەردەوامی باس دەكرێت وەك قوربانیانی قەڵەم كە لەسەر كارە ڕۆژنامەوانییەكانیان تیرۆركراون، لەوانە سۆرانی مامە حەمە، عبدالستار تاهیر شریف، كاوە گەرمیانی، سەردەشت عوسمان، ودات حسین و ئەركان شریف. مێژووی تیرۆركردنی ئەم ڕۆژنامەنوسانە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2007 و پاش ئەو ساڵە. بەڵام چ سەندیكا، چ پەرلەمان، ئەنجومەنی دادوەری سەرەڕای خودی ڕۆژنامەنوسان خۆیان دان دەنێن بەوەی بكوژی ڕاستەقینەی هیچ كام لەم ڕۆژنامەنوسانە دەستگیرنەكراون.

ڕۆژنامەنوس بەشدار عوسمان برای یەكێكە لەو ڕۆژنامەنوسانەش كە پاش ڕفاندنی تیرۆركرا دەڵێت" سەردەشت پێش ئەوەی بڕفێندریت و تیرۆر بكرێت پێش شەش مانگ لەسەر نوسینەكانی و هەڵویستەكانی هەڕەشەی لێدەكرێت و دەزگا ئەمنییەكانی هەولێر لەم هەڕەشانە و مەترسیانە ئاگادار دەكاتەوە، بەڵام بەدەمیەوە ناچن. سەردەشت بەڕۆژی ڕووناك لەبەردەم كۆلێژەكەی لەبەرچاوی سەدان خەڵك و دەیان پۆلیس و زێرەڤانی دەڕفێندرێت و دواتر بەبەردەمی سەدان كامێرا و دەیان بازگە و كۆنترۆڵی ئاسایش دەگوازرێتەوە بۆ شارێكیتر ."

سەردەشت عوسمانی تەمەن 23 ساڵ خوێندكاری دووا قۆناغی كۆلێژی ئاداب و زمانی ئینگلیزی بوو لەزانكۆی سەڵاحەدینی شاری هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان. پاش خۆرهەڵاتنی ڕۆژی 3/5/2010 كاتێك سەردەشتی خوێندكار و ڕۆژنامەنوس وەك ڕۆژانی تر دەچێتە زانكۆ بەڵام لەلایەن ئۆتۆمبێلێكەوە ڕفێنرا، سەردەشت بۆ ماوەی دوو ڕۆژ بێ سەروشوێن بوو، بەڵام ڕۆژی 5/5/2010 تەرمەكەی بەدەست و چاو بەستراوی لە دەرەوەی شاری هەولێر لەنزیك موسڵ دۆزرایەوە.

دیمەنی جەستەی سەردەشت تراژیدیابوو، بەجۆرێك تیرۆركردنەكەی دەنگدانەوەیەكی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا خۆپیشاندانی سەرتاسەری لە هەرێمەكە ئەنجامدرا.

بەشدار عوسمان دەڵێت" كاتێك تەرمی براكەمیان دۆزییەوە جگە لەشوێنەواری ئازر و ئەشكەنجەدانێكی توند، هاوكات بەشێوەیەكی دڕندانە تیرۆركرابوو، بەجۆرێك گوللە نرابوو بەدەمیەوە ئەمەش وەك پەیامێك بۆ دەمداخستن و ترساندنی ڕۆژنامەنوسان و دەنگە ئازاكان. پەیامی تیرۆری سەردەشت لەهەموو كەیسەكانیتری تیرۆر لە كوردستان رۆشنترە. دەسەڵاتی كوردایەتی لە هەولێر بە ڕۆژی ڕووناك بەبەرچاوی خەڵك و بە ئاشكرا سەردەشت لەبەر دەرگای كۆلیژەكەی دەفرێنن و لە بارەگای دەسەڵاتی كوردایەتی گولـلە دەنێن بەنێودەمیەوە، ئەو تاوانە بۆ كۆیلەكردن و بێدەنگكردنی كۆمەڵگا و گەنجانی كوردستان بوو. ئامانجی تیرۆری سەردەشت دەمبەستنی گەنجان و ڕۆژنامەنوسانی كوردستان بوو، لەبەرانبەر تاڵانی و گەندەڵی و دزی ئاشكرای سەروەت و سامانی كۆمەڵگا لەلایەن بنەماڵەی حزبی دەسەڵاتداری كوردایەتیدا، هەندێك هەن فەرهەنگی دواكەوتوویی دەسەڵات دەكەنە بنەما و پاساوی تیرۆركردنی سەردەشت. بەڵام پاڵنەری ڕاستەقینەی ئەم تاوانە پارێزگاریی لەو دۆخەیە كە دەسەڵات خۆی تێدا بەرهەمدێنێتەوە. سەردەشت بۆیە تیرۆر كرا، چونكە ئەگەر زاری سەردەشتەكان ئازادانە هاواری ناڕەزایی لێ بەرزبوایەتەوە، كۆمەڵگامان بەم جۆرە زەلیل نەدەبوو."

یەكێك لەو نوسینانەی سەردەشت كە كەسوكارەكەی دەڵێن هەڕەشەی بەهۆیەوە لێكراوە، وتاری "من عاشقی كچەكەی سەرۆكم"ە كەتێیدا باسی لەخەونی خۆی كردبوو ئەگەر ببێتە زاوای سەرۆك لەهەژاری ڕزگاری دەبێت دایكە نەخۆشەكەی دەنێرێتە نەخۆشخانەیەكی ئەوروپا بۆ چارەسەركردن" بۆیە هەرزوو كەسوكارەكەی پەنجەی تۆمەتیان بۆ حیزبی فەرمانڕەوا پارتی دیموكراتی كوردستان درێژكرد چونكە سەردەشت ناوی كچەكەی سەرۆكی ئەو حیزبەی هێنابوو.

" پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەرپەرسی یەكەمی تیرۆری سەردەشت عوسمانە و بكوژان لەژێر فەرمانڕەوایی ئەودا ئازاد و دەسەڵاتدارن و هیچ هەلێك بۆ چەندبارەكردنەوەی پابەندبوونی خۆی بە پاراستنی بكوژان لەدەست نادات. نەك تەنها ڕاستەوخۆ دژایەتی ئازادی دەربڕین و یەكلابوونەوەی دۆسیەی تیرۆریكردنی سەردەشت دەكات، بەڵكو بەوپەڕی حەساسیەت و زەندەقچوونەوە مامەڵەی هەر ئاماژەیەك بۆ سەردەشت و ڕاستیەكانی پشت تیرۆركردنی ئەوەوە دەكات. كاردانەوە و ترس و لەرزیان لە كتێبی سەردەشت عوسمان باشترین بەڵگەیە." بەشدار عوسمانی برای ڕۆژنامەنوسە كوژراوەكە وای وت.

لە سنوری پارێزگای سلێمانی كە بەناوچەی سەوز نیلی، وەك ئاماژەیەك بۆ یەكێتی نیشتمانی كوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان، ناودێر دەكرێت، جگە لە ئەشكەنجەدان و دەستگیركردن ڕۆژنامەنوسی بەشێوەیەكی تراژیدیانە تێدا تیرۆركراوە.

لە دوای خۆرئاوابونی ئێوارەی 5/12/2012، خۆری ژیانی ڕۆژنامەنوسێك لەم دەڤەرە كۆتایی پێهێنرا. كاوە گەرمیانی یەكێك بوو لەڕۆژنامەنوسە دیارەكانی سنوری گەرمیان، كە زیاتر كارەكانی ڕاپۆرت بوو بۆ ئەو گۆڤارەی خۆی سەرنوسەری بوو بەناوی (ڕایەڵ) هەروەها خۆی پەیامنێری ئاوێنە بوو. كارەكانی گەرمیانی زیاتر دەستبردن بوو بۆ دۆسیەكانی گەندەڵی بەتایبەت كە لەڕاپۆرتەكانیدا چەندین جار ناوی بەرپرسە حكومی و حیزبە دەسەڵاتدارەكانی سنورەكەی بڵاودەكردەوە، بەڵام درەنگانێكی ئێوارەی ڕۆژی 5/12/2012 هەڵدەكوتنە سەر ماڵەكەی و پاش كردنەوەی دەرگاكە دەستڕێژی گوللە لەكاوە دەكرێت، كاوە لەباوەشی دایكیدا لە‌حەوشەی ماڵەكەیاندا گیان لەدەست دەدات.

لە پاش تیرۆركردنی ئەم ڕۆژنامەنوسانە دەزگا ئەمنییەكان ڕایانگەیاند كە تاوانبارەكانیان دەستگیركردوون، بەڵام پێدەچێت بۆ بەشێك لەخەڵكی هەرێمەكە و كەسوكاری قوربانییەكان جێی بڕوا نەبێت.

لە كەیسی تیرۆركردنی سەردەشت عوسماندا، پۆلیسی هەولێر ڕایگەیاند كەسێكیان وەك ئەنجامدەری تاوانەكە دەستگیركردووە، پاشان لەلایەن دادگاوە بەوهۆیەوە حكومی بەسەردا درا.

بەڵام بەشدار عوسمانی برای ڕۆژنامەنوسە تیرۆركراوەكە، لەدرێژەی قسەكانیدا گوتی" لەدانیشتنی ڕۆژی 13ی‌ شوباتی ٢٠١٣ لەدادگای تاوانەكانی هەولێر، ئەو تۆمەتبارەی بەكوشتنی ڕۆژنامەنوس سەردەشت عوسمان تۆمەتبار كرا بوو لەقسەكانی پەشیمان بووە‌و ئەو تۆمەتەی ڕەتكردەوە كە دابویانە پاڵ. تۆمەتبارەكە لەقسەكانیدا لەبەردەم دادوەر ئاماژەی بۆ ئەوە كردوە كە ئەو “نە سەردەشت عوسمانی بینیوە‌و نە ناسیویەتی‌و نە دەستیشی لەكوشتنیدا هەبووە." پێی زانیاریەكان و هەواڵی گۆڤاری لڤین كە لە ١٤-٥-٢٠١٣ بڵاوكراوەتەوە ئەو پێش تیرۆری سەردەشت لە زیندادابووە. واتە تۆمەتبارەكە لەو كاتەدا لە زیندان بووە كە سەردەشت تیرۆر كراوە.

بەشدار وتیشی" ئیتر لەو بەروارە بەدواوە هەموو شتێك سەبارەت بە دۆسیەكەی سەردەشت لە دادگای هەولێر بە نهێنی كرا و ڕاگەیەندرا كە تۆمەتبارەكە ئازاد كرا .دەبێ ئەوە بڵێم كە ڕاپۆرتەكانی لێژنەی لێكۆڵینەوە و سیناریۆكانی دادگای هەولێر لەلایەن ئێمە سەرلەبەری ڕەتكرایەوە و لە كاتی خۆیدا ڕامانگەیاند ئەوە لە ئەلفەوە تاكو یای هەڵبەستراوو چەواشەكارانەیە‌ وهەوڵێكە بۆ شێواندنی حەقیقەت و شاردنەوەی تاوانەكە و ڕزگاركردنی تاوانباران لە سزا."

ڕۆژمامەنوس وەدات حسێن یەكێكی تر بوو لەو ڕۆژنامەنوسانەی لە ڕۆژی 13 – 8 -2016 لەناو بازاری شاری دهۆك ڕفێندرا‌و دوای تیرۆكردنی تەرمەكەی ڕادەستی كەسوكارەكەی كرایەوە.

رێڤینگ یاسین پارێزەر ئەندام لە تۆڕی پارێزەرانی خوبەخش لەشاری دهۆك، كە وەك پارێزەر لەكەیسەكەدا كاری دەكرد دەڵێت" تا ئێستا لێكۆڵینەوە لە تیروركردنیڕۆژنامەنوس وەدات حسێن بەردەوامە و بە بەردەوامی ماوەی لێكۆڵینەوە درێژ دەكرێتەوە، چونكە بابەتی تیرۆركردنەكە بە ئاقارێكی سیاسیدا ڕۆیشتووە و ئاسان نییە تاوانبارەكان دەستگیربكرێن."

ئەو پارێزەرە جەختی لەوەشكردەوە تەنانەت لەسەر ئەو كەیسە هیچ كەسێك وەك تۆمەتبار دەستگیرنەكراوە وتیشی دەستگیرنەكردنی هیچ تۆمەتبارێك لەكاتێكدایە كە شاری دهۆك كامێرا دایپۆشیووە، بۆیە ئەگەر دەسەڵات لەپشت ئەمە نەبێت چۆن لەبەڕچاوی ئەم هەموو خەڵك و كامێرای چاودێرییە لەناوەڕاستی بازاڕدا ئەو تاوانە دەكرێت و كەسیش دەستگیرنەكراوە تا ئێستا، هەر ئەوەش گومانی لای ئێمە دروست كردووە.

ڕێڤینگ پارێزەری ڕۆژنامەنوسە كوژراوەكە، لەبارەی بونی بەڵگە و شاهێد ڕایگەیاند " لەلایەن خانەوادەكەی باس لەوە دەكرێت پێش ئەوەی دۆسیەكە بێتە بەردەستمان "شاهێد" حاڵ هەبوو بەڵام ئەوان دەڵێن بەترساندن ئێستا دیار نەماون. ئەمە جگە لەوەی هەر بەوتەی خانەوادەكەی چەند جار لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە داوای سوڵحی عەشایەری لەبنەماڵەكەی كراوە."

سەردار محەمەد سەرنوسەری ڕۆژنامە و ماڵپەڕی ئاوێنە، كە كاوە گەرمیانی كاری بۆ دەكردن، دەڵێت" تا ئێستا بكوژی ڕاستەقینەو ئەوانەی فەرمانی كوشتنی كاوە گەرمیانیان داوە دەستگیر نەكراون. لە كوردستان و عێراقیش بكەری ئەم تاوانە سیاسیانە هەمیشە ون و نادیار دەبن و بەپێچەوانەی تاوانەكانی ترەوە لەلایەن دەزگا ئەمنییەكانەوە ئاشكرا ناكرێن و نادۆزرێنەوە. ئەمەش گومانی ئەوە بەهێز دەكات كە ئەم تاوانانە لەلایەن مافیای ناو حزبەكانی دەسەڵاتەوە ئەنجام دەدرین‌و ئاشكرا كردنی سەرەداوەكانیان قورس‌و زەحمەتە."

جگە لەسەرنوسەری ئاوێنە بەهەمان شێوە حاكم ئازاد نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستانیش پێی وایە كە بكوژی ڕۆژنامەنوسان لە هەرێم دەستگیرنەكراون. ئەو بە تاوانباران ناویان دەبات و دەڵێت" تا ئێستا هیچ بكوژێكی ڕۆژنامەنوسان دەستگیرنەكراون، ئەمە كارێكە ڕووبەڕووی هەموو لایەنەكان بەپەرلەمان و دادوەری و هەمو لایەنەكان كەلە كوردستان بەرپرسن دەبێتەوە، كە لەداهاتودا كاری جدی لەسەر بكرێت. ئێمە كۆمەڵە كەیسمان هەیە كە هەندێك لەو ڕۆژنامەنوسانە پێشتر نە ئەندامی سەندیكا بوون لای ئێمە نە خەڵك وەك ڕۆژنامەنوس ناسیونی، ئەمە بەڵگەیەكی ترە بەڵام ئەركی ئێـمەیە پارێزگاری لە هەمووان بكەین چونكە ئەوانە ئەگەر ڕۆژنامەنوسیش نەبن مرۆڤن، لە هەرێمی كوردستان دەبێت تاوانبارانی میدیا بدرێنە دادگا كەدەبێت لەداهاتودا كاری جدی لەسەر بكرێت."

بەبڕوای نەقیبی یەكێك لەهۆكارەكانی یەكلایی نەكردنەوەی ئەو كەیسانە لەدادگا دەگەڕێتەوە بۆ ئەو حیزبانەی كە بەنەفەسی ئۆپۆزسیۆن بون لە هەرێمەكەدا كاردەكەن و دەڵێت "هۆكاری یەكلایی نەكردنەوەی ئەو كەیسانە بۆ ئەوەیە كە ئەو حیزبە سیاسیانەی زۆر ڕەخنە دەگرن بەتایبەت حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكان هەموو كەیسی خۆیان خستۆتە ناو سەبەتەی میدیا. هەموو كەیسی میدیایان لەبەرژەوەندی سیاسی خۆیان بەكارهێناوە، زۆر لەوانەی دەنگ هەڵدەبڕن بۆ تیرۆری ڕۆژنامەوانی لەخەمی ڕاستەقینەی تیرۆری ڕۆژنامەنوسان نین، بەڵكو لەخەمی ئەوەدان كە بەكاریبهێنن بۆ خۆیان، ئەمانە زیانی زۆریان داوە لەكەیسەكە كەهەمیشە وەك سرود لە بۆنەكاندا دەڵێنەوە، كەبەداخەوە هیچ پەیوەندی بەخەمخۆری بۆ كاری میدیاوە نییە، حیزب هەیە كە ئەگەر میدیاكەی لێ بسێنێتەوە هیچ شتێكی نامێنێتەوە. بە داخەوە لە لەساڵانی ڕابردوو ئەم كەیسانە وەك مەرامی سیاسی خۆیان بۆ فشار خستنە سەر دەسەڵاتی سیاسی بەكارهێناوە نەك بۆ خەمخۆری میدیا، هۆكاری سەرەكی ئەو ملمانێ سیاسیانەیە كەلە هەرێم هەن."

لەدوای تیرۆركردنی كاوەگەرمیانی، چەند لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە لەلایەن ناوەندە جۆراو جۆرەكانی هەرێمەوە پێكهێنرا، كەسێكیش وەك ئەنجامدەری تاوانەكە دەستگیركرا و لەلایەن دادگاوە سزای بەسەردا سەپێنرا، بەڵام هەرزوو كەسوكارەكەی ڕەتیان كردەوە و ناوی بەرپرسە حیزبیەكانیان لە تیرۆركردنی كاوەدا دەهێنا وەك "تاوانبار".

حاكم ئازاد سەرەڕای ئەوەی دەڵێت، ئەوەی حكومدرا لەكەیسی كاوە بكوژی ڕاستقینەی كاوە گەرمیانی نییە، هاودەم دەشڵێت" كاتی خۆی وەك سەندیكا لەیەكێك لەلیژنەكانی تایبەت بە دواداچوون لەكەیسی تیرۆركردنی كاوە گەرمیانی بوین، بەڵام لەلیژنەكە كشاینەوە. لەو بارەیەوە گوتی " لەكاتی خۆی لیژنەیەك دروست بو لەكەیسی تیرۆری كاوە گەرمیانی بەڵام بەهۆی بونی كەموكوڕی كە ئێمە پێمان وابوو نەیانتوانی شەفافانە لەگەڵ كەیسەكە مامەڵە بكەن كشاینەوە، ئیمە لەكەیسەكە بوین پێمان وابوو ئەوەی دەستگیركراوە بكوژی ڕاستەقینەی كاوە گەرمیانی نییە، تەنانەت جارێك قسەمان لەگەڵ سەرۆكی دادگای تێهەڵچونەوەی گەرمیان كرد كەدەبێت بەپێی یاسای كاری ڕۆژنامەوانی 35 كاربكرێت ئەو هیچ نەهاتە پێشەوە تەنانەت بەشێوەیەك قسەی كرد وتی بڕۆن بێ منەت بن چی دەكەن بیكەن هەر بەو زمانە جوابی داینەوە."

هەروەها حاكم ئومێد سەباح وتەبێژی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمیش دەڵێت " كاتێك كەیسێك هاتۆتە بەردەم دادگا، دادگا فرمانی دەستگیركردنی دەركردووە ئەگەرچی بكەرەكە نادیاربوبێت بەڵام زۆرجار دەزگاكانی لێكۆڵینەوە یا جێبەجێ كردن وەك پێویست هەڵنەستاون بەكاری خۆیان یاخود زۆر كات ڕای گشتی لەسەر ئەو كەیسە دروست بووە ئەوەش بەشێوەیەك لەشێوەكان كاریگەری لەسەر لێكۆڵینەوە كردووە بەلایەنی سلبی بۆسەر كەیسی ڕۆژنامەنوسان گەڕاوەتەوە. لەكەركوك هەمانە، لەسلێمانی هەمانە، لەشارەكانی تریش هەمانن كەڕۆژنامەنوس كوژراون و قوربانین هەتا سەندیكای ڕۆژنامەنوسانیش تێیدا دەستەوستانن. بەپێچەوانەوە ئەو كەیسانەی ڕۆژنامەنوس تێیدا داواكراون و سكاڵای لەسەر تۆماركراوە ڕۆژنامەنوسەكە هاتۆتە بەردەم دادگا وەك وتم بەداخەوە دۆڕاون بەهۆی یا بەرگرییەكانیان لاوازە یا نەشارەزاییانە لەیاسا، یاخود ئەو لیژنەیەی دانراوە بابەتەكە بەتەشهیر دیاری دەكەن."

وتەبێژی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان دەڵێت " ئێمەش ئەو پرسیارە دەكەین بۆچی بكوژی ڕاستەقینەی ڕۆژنامەنوسان دەستگیرناكرێن، دەبێت دەسەڵاتی جێبەجێكردن هەوڵی جدی بدەن بۆ دۆزینەوەی تۆمەتباران ، ناكرێت بكوژان بەنادیاری بمێننەوە ئەمە بۆ ناو و ناوبانگی كوردستان باش نییە، دادگاكان بۆ ئەو كەیسانە فرمانی دەستگیركردنیان دەركردووە بەڵام لەسەر دەسەڵاتی جێبەجێكردن و لێكۆڵینەوەیە كەفرمانەكانی دادگا جێبەجێبكەن ، هەرێمی كوردستان لەدۆخێكی ئارامیدایە ناكرێت بكوژانی ڕۆژنامەنوسان كە كوشتن خۆی تاوانی گەورەیە" جینایات" ە ئەگەرچی ڕۆژنامەنوسیش نەبێت ناكرێت تۆماتبارانی دەستگیرنەكرێن، من كوشتنی ڕۆژنامەوانان بە كاری تیرۆریستی ناودەبەم ناكرێت لە هەرێمێكی وەك كوردستان كە دۆخێكی ئارامی ئاسایشی هەیە كەیسی ڕۆژنامەنوسانی كوژراو بەكراوەیی بمێنێتەوە."

دەشڵێت" ئەمە هیچ پەیوەندی بە دادگاوە نییە بەڵكو كاری دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، دەسەڵاتدارانی هەرێم دەبێت وەڵامی ئەو پرسیارە بدەنەوە بۆچی كەیسی ڕۆژنامەنوسانی تیرۆركراو بە نادیاری دەمێننەوە بۆچی بكوژەكانیان دەستگیرنەكراون؟ ، ئێـمە بەدەیان جار لەگەڵ دەسەڵاتی جێبەجێكردن دانیشتوین پێمان وتون كە نەك هەر لەكەیسی ڕۆژنامەنوسان بەڵكو زۆر تاوانی تر هەیە كە فرمانی دەستگیركردن دەرچووە بكەرەكانیان دەستگیرنەكراون تا ئێستا یا بكەرەكانیان دەشاردرێنەوە یا لەهەولێرەەوە ڕادەكاتە سلێمانی یا بەپێچەوانەوە، كاتێك پرسیاری هۆكارمان لێكردوون ئەوان هۆكارەكەیان بۆ ئەوە گەڕاندۆتەوە كە ڕەنگە هەرێمی كوردستان سنورێكی فراوانی لەگەڵ ئێران هەیە، یا زۆركات شاردنەوەی تۆمەتباریشی تێدایە بەڵام لە ئەنجامدا دەسەڵاتی جێبەجێكردن بەرپرسە."

هەروەها حاكم ئازادیش هەمان بۆچونی هەیە و دەڵێت"جێبەجێنەكردنی فرمانەكانی دادگا پەیوەندی بە مەزاجی ئیداری لەناوچەكە و دەستوەردانی حیزبی و سیاسیەوە هەیە هەندێكجار مەزاجی سیاسی و پەیوەندی خزمایەتی كاری لەیەكلایی كردنەوەی كەیسەكان كردووە كە ئەمە شتێكی نوێ نییە هەمیشە لەهەموو كەیسەكان دووبارە دەبێتەوە."

جەلال شێخ كەریم كە بریكاری وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، وەزارەتەكەی لایەنی جێبەجێكارە ڕەتی دەكاتەوە و دەڵێت" ناوانییە لەبەر ئەوەی ڕۆژنامەوانی تریش كوژراون و لایەنی سیاسی تر پێوە تاوانبار كراون، ئەگەر بەتەنیا ناوی مەحمود سەنگاوی بهێنین زۆر بۆی هەیە ئەمە بكرێت بە مەسەلەیەكی سیاسی كە خوای نەخواستە ئێمە بەئەنقەست ئەمە زەق دەكەینەوە. كێ دەڵێت بكوژی ڕاستەقینەی ڕۆژنامەنوسان دەستگیرنەكراوە بابێت ڕوبەڕووی من ئەو قسەیە بكات، مەحمود سەنگاوی (15) ڕۆژ زیندانی كرا، ئەو حاكمەی لای ئێوە ئەو قسەیەی كردووە ئەو ئازادی كردووە خۆ وەزارەتی ناوخۆ ئازادی نەكردووە". هەروەها بریكارەكەی وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان گوتیشی "كام حاكم یا كێ وای وت ئەی (مەحمود سەنگاوی) دەستگیرنەكرا، ئەی خەڵكی تر دەستگیرنەكراوە لەسەر كوشتنی ڕۆژنامەنوس، لەسەر كاوە گەرمیانی؟ نەخێر وانییە هەر ڕۆژنامەنوسێك سكاڵای لەسەر هەر بەرپرس و لایەنێك و تەنانەت پۆلیسێك هەبوبێت دەستگیركراوە، بەڵام ڕۆژنامەنوسی وا هەیە كەس نازانێت كێ كوشتویەتی، كێ تەقەی لێكردووە؟ كێ هەڕەشەی لێكردووە ، تا ناومان پێنەدات كە كێ وای لێكردووە ئێـمە ناتوانین لەخۆمانەوە بچین خەڵك دەستگیربكەین و بیدینە دادگا، حاكمیش لەو كاتەدا گوێێ لێناگرێت."

دكتۆر فرسەت سۆفی پەرلەمانتاری خولی پێشووی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان لەسەر فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستانیش، بۆچونی وایە كە بكوژی ڕاستەقینەی ڕۆژنامەنوسان لە هەرێم دەستگیرنەكراون، لەو بارەیەوە دەڵێت" بەجدی ئەوە زۆر بەجێێە دەبێت بەجدی لەسەری بوەستین، ڕەنگە هۆكارەكەی ئەوە بێت بەشێك لەو تاوانانە ئامانجی سیاسیان لەپشتەوە بوبێت، بۆیە لێكۆڵینەوەكان بە ئەنجام نەگەیشتبێتن، بەشێكی تری پەیوەستە بە ناڕونی" غموز"ی تاوانەكە ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە كەموكوڕیەكە دەبێت دانی پێدابنێین، خۆی بە ئەنجام نەگەیشتنی پرسیاری زۆر هەڵدەگرێت كە پاش ماوەیەكی زۆر نەگەیشتوینەتە ئەوە بكەری ڕاستەقینە كێ بووە، وە هاندەری تاوانەكە كێ بووە، بەجدی ئەمە یەكێكە لە كەموكورتییەكانی ئێـمە دەبێت دانی پێدابنێین."

ئەگەرچی لایەندار و بێ لایەن لەم هەرێمە كەسوكاری كوژراو و قوربانییەكان ڕاستەوخۆ دەستی تۆمەت بۆ حیزبە دەسەڵاتدارەكان ڕادەكێشن، بەڵام تا ئێستا هیچ بەرپرسێكی حیزبی حكوم نەدراوە.

نوسەر و ڕۆشنبیر ئاسۆس هەردی هۆكاری ناوبردنی حیزب و كەسایەتیە سیاسیەكان دەگێڕێتەوە بۆ نەدۆزینەوەی تاوانبارانی ڕاستەقینەی بكوژان و هێرشبەرانی سەر ڕۆژنامەوانان. لەو ڕوەوە دەڵێت " پێش هەموو شتێك لەبەر ئەوەی چەك‌و دەسەڵات بەدەست ئەوانەوەیە. پاشان ئەو قسەیە ڕاستە كە دەڵێ لەهەر كوێیەك تاوانباران نەدۆزرانەوە، دەبێ دەسەڵاتدارێك دەستی لەتاوانەكەدا هەبێت، بۆیە دەزگا یاساییەكان ناتوانن تاوانبار بدۆزنەوەو بە سزای بگەیەنن. تەنانەت ئەگەر لە هەندێ حاڵەتی تایبەتداو بە هۆی بارودۆخێكی تایبەتەوە، دەسەڵاتداران ناچار بوون بەدوای تاوانەكەدا بچن، ئەوا تەنها بكەرەكان دەكرێنە قوربانی‌و تاوانباری سەرەكی یاخود ئەو كەس‌و لایەنەی بڕیاری ئەنجامدانی تاوانەكەی دەركردووە، بەدوور دەگیرێن‌و لەسزا دەربازیان دەبێت."

ئۆپۆزسیۆنێكی جیاواز دژی دەسەڵات و هێرشكار بۆ سەر ڕۆژنامەنوس
"بۆ مەسەلەی ئەشكەنجەو لێدان لە ڕۆژنامەنوسان یەكێتی و پارتی و حیزبەكانی دیكە هیچ جیاوازیان نییە و هەمویان ڕقیان لەو ڕۆژنامەنوسانەیە كە ڕەخنە لە داڕزین و ناشرینییەكانی حیزبەكان دەگرێت كە لەم وڵاتە حیزب دەسەڵاتی حەقیقیە و حكومەت بەناو بوونی هەیە." ئەمە وتەی سەباح عەلی قارەمانی ڕۆژنامەنوسە ، كە بەیەكێك لە ڕۆژنامەنوسە ڕەخنەگرە توندەكان ئەژماردەكرێت جگە لەوەی ماوەی ساڵێك لەناو میدیای بزوتنەوەی گۆڕان كە یەكەمین حیزبی ئۆپۆزسیۆنی هەرێمی كوردستان بوو خزمەتی كرد، بەڵام بەوتەی خۆی "لەسەر ڕەخنەگرتنی لە كوڕی ڕێكخەری گشتی ئەو حیزبە هێرش دەكرێتە سەری."

سەباح دەڵێت " گۆران وەك هێزێكی پێشتر ئۆپۆزسیوێن بوو٫ لە دروشمەكانیدا دژی حوكمی ویراسی و خێزانی بوو لە هەرێمی كوردستان٫ بەڵام دوای كۆچی دوای نەوشیروان مستەفا ڕێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆران، گۆڕان بە هەمان شێوازی حیزبایەتی یەكێتی و پارتی بوو بە حیزبی خێزانی و هەرچی مومتلەكاتی گۆڕان و تیڤی و سیاسەتی بزوتنەوەكەیە تاپۆكرایە سەر هەر دوو كوڕەكەی نەوشیروان مستەفا، هەركەسێك دژی ئەم مۆدیلە ناشرینە قسەی كردبێ و هەڵوێستی هەبوبێت دەریان پەڕاندوە و تەخوینیان كردوو، وەك ڕۆژنامەنوسێك دژی بە تەوریسكردنی گۆران و بون بە حیزبی خێزانی بەنوسین و قسەكردن ڕەخنەی توندم لە دژی بوون بە حیزبی خێزانی گرت ئەمەمەش كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا و بەفیتی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا سەركەوتی كوبە ڕۆژی شەممە ۲٤/۳/۲۰۱۸ بە خۆی و ۳ پاسەوانەوە پەلاماریاندام و فەلاقەیانكردم."

سەباح لەسەر ئەو ڕووداوە هیچ سكاڵایەكی تۆمارنەكردووە چونكە بەوتەی خۆی بڕوای بەسەروەری یاسا لە هەرێمەكە نییە، ئەو ئەزمونی خۆی لەپێشتر وەك پاساو بۆ سكاڵا تۆمارنەكردنەكەی دەهێنێتەوە و دەڵێت" بەهۆی ئەوەی پێشتر و لە ۱۹/۱/۲۰۱۰ لە پێشماڵی خۆمان لە لایەن "پیاوكوژەكانی یەكێتی" لەسەر نوسین هەوڵی تیروردرام و سەری نەگرت و كەسێكم لێیان ناسی٫ سكاڵام لەسەری تۆماركرد دادگا هیچ ئیجرائاتێكی نەكرد٫ بۆیە باوەڕم بەدادگا نییە كە بتوانێت كەیسی ڕوژنامەنوسان بە سەربەخۆیانە یەكلای بكاتەوە، هەر بۆیە ئەمجارەش سكاڵام تۆمارنەكرد."

میدیای سێبەر مۆتەكەی ئازادی ڕۆژنامەگەری ئازاد
هەرچەندە هەرێمی كوردستانی عێراق لەڕووی ژمارەی دانیشتوان و ڕوبەری هەرێمەكەیەوە بەو ئاستە فراوان نییە كە وەك بەرپرسانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستان دەڵێن لەپێش سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی (800) میدیا لە هەرێم بونیان هەبووە بەڵام ژمارەی ئەم میدیایانە بەوجۆرە نەماوەن.

بە ئێستاشەوە بەشێك لەمیدیاكان خەڵكان و خودی ڕۆژنامەوانان بەمیدیای سێبەری بەرپرس و حیزبەكان ناوی دەبەن.

كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستان دەڵێت " بونی میدیای سێبەر لە هەرێم زیانێكی زۆری لەڕەوشی ڕۆژنامەوانان داوە، دەتوانم بڵێم وەك مۆتەكەی لێهاتوە بەسەر دڵی دنیای میدیاوە لە كوردستان، جارێ پێش هەموو شتێك هەموو میدیاكارە بەتواناكانی ماشیەوە لە كەناڵەكانی ترەوە، چونكە موچەی سێبەرەكان باشترەو دەستكەوتی ماددی تیایدا زۆرترە. ئەوسا بەناوی بێلایەنییەوە ئەتكی وشەی بێلایەنیان كردوە، پاشان بەو بڕە زۆرەی تێچوونیانەوە كار بۆ مەبەستێكی دیاری كراو دەكەن و لە خەتی فیكری ئاغا پارەدەرەكانیان لانادەن. بۆیە لەدوای سەرهەڵدانی میدیای سێبەر شتێك نەما ناوی میدیای ئەهلی بێت."

هونەر حەمە ڕەشید سەرنوسەری سایتی شارپرێس دەڵێت " پێموایە ئێستا مۆدێلێكی تری پێشێلكاری بەرانبەر ڕۆژنامەنووسان دروستبووەو بووە بەدیاردەش، ئەویش ئەوەیە بەرپرسانی حیزبی كار بۆ كڕینی ڕۆژنامەنووسان دەكەن لەو چوارچێوەیەشدا چەندین نموونە لەبەردەستدان پێم وایە ئەم مۆدێلە لەمۆدێلی دەستدرێژی‌و كوشتن مەترسیدارترە، چونكە جاران حاڵەتەكانی دەستدرێژی‌و كوشتن تۆماردەكران و فشار دەكرا بۆ ئەوەی كەمبكرێتەوە."

هونەر ئاماژە بەمەترسی ئەو جۆرە وەك خۆی بەپێشێلكاری ناوی برد دەكات و دەڵێت" ئەم مۆدێلە نوێیە ناتوانرێت لەلایەن ڕۆژنامەنووسانەوە باس بكرێت‌و لەدەزگاكان تۆمارناكرێن. مەترسی ئەمە لەوەدایە، كە بەرێگەیەكی تر كار بۆ بێدەنگكردنی ڕۆژنامەنوسانی دەكرێت‌و ئەوەش دەبێتە هۆی بەرتەسككردنەوەی ئازادی رادەربڕین لە هەرێمی كوردستان."

هەروەها د.شوان ئادەم ئەیڤەس سەرۆكی ڕێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی، باسی كاراكتەرەكانی میدیای سێبەر لە هەرێم دەكات و دەڵێت" ئەوانەی ئێستا لە ڕاگەیاندنەكاندا كاردەكەن ھێندەی وەك ڕۆبۆت كاردەكەن و فەرمانی سەروو خۆیان جێبەجێ دەكەن، نیوھێندە وەك ڕۆژنامەوانێك كارناكەن كە خۆی سەنتەری بیركردنەوەو بڕیاردانبێت لەسەر كۆكردنەوەو داڕشتنەوەو بڵاوكردنەوەی زانیارییەكانی. بەشێكیان بەڕاستیی شارەزای یاسا و ڕێسا پیشەییەكانی ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەگەریی نین و خۆیان بە بوارەكەدا ھەڵواسیوە. بەشێكی دیكەشیان ھەم شارەزان ھەم ئەزموندارن، بەڵام پیشەوەرانە كارناكەن و میدیا وەك پەیژەی سەركەوتن و گەیشتن بە دەستكەوتە مادیی و سیاسییەكانیان بەكاردەهێنن. واتا خەریكی شەڕی بەوەكالەت و بازرگانییكردنن لەڕێی میدیاوە."

جیاوازیكردن لە پێدانی زانیارییەكان
ڕۆژنامەنوسان تەنانەت خودی بەرپرسانی سەندیكاش دانبەوەدا دەنێن كە جیاوازی كردن لەنێوان ڕۆژنامەنوسان و دەزگاكانی ڕاگەیاندن سیمایەكی دیاری ئەم هەرێمەیە. لەساڵیادی دامەزراندنی كەناڵە حیزبی و سێبەرەكانی كەخۆیان بە ئەهلی ناودەبەن بەرپرسە حیزبیەكان تەنانەت بەرپرسە حكومیەكانیش پیرۆزباییان لێدەكەن. بەبڕوای بەشێك لەچاودێرانی میدیایی هەرێمەكە ئەركی میدیای سێبەر لە هەرێمەكە هەندێك جار لەلایەن بەرپرسانی ئەو حیزبانەی لەپشت ئەم كەناڵەوەن، فڕێدانی چەند زانیاریەكە كە یا ڕاستە یا ناڕاستە بۆ وەرگرتن و زانینی كاردانەوەی حیزب و خەڵكە واتە ساغكردنەوەیەتی ، یاخود دروستكردنی هەندێك بابەتە و كردنی بەباتی ڕۆژە كەبەمەبەست بیانەوێت بابەتێكی تر لەپشت پەردە تێپەڕێنرێت.

جگە لەوەی بەرپرسە حكومی و كاربدەستە باڵاكانی ئەم هەرێمە لەم كەناڵانەوە شەڕی دەركەوتن و كێبڕكێی دەركەوتن دەكەن وەك بەشێك لەچاودێرانی میدیا وای دەخوێننەوە، هەروەها خودی ئەم كەناڵانە سەرچاوەی پێدانی زانیارییەكان و ڕوماڵەكانن بەهۆی ئاسانكاری كردن بۆیان.

عەبدولكەریم ئەحمەد سەرنوسەری كەناڵی ئاسمانی "سپێدە" كە زمانحاڵی فەرمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانە، ئەو حیزبە لە پێشوتردا لەحكومەت كشایەوە و ئەمجارەش لەدوای هەڵبژاردنی 30/9 پەرلەمانی هەرێمەكە هەر زوو بڕیاری ئۆپۆزسیۆن بونی دا دەڵێت " لە پێدانی زانیاری دا جیاواز ی زۆر لە نێوان میدیا حیزبیەكانی دەسەڵات و میدیا حیزبییەكانی دەرەوەی دەسەڵات ھەیە ھەروەھا جیاوازی لە نێوان میدیا حیزبیەكان بەگشتی ومیدیاكانی سێبەر كە دیوی دووەمی میدیا حیزبییەكانی دەسەڵاتن ھەیە چونكە دەسەڵات كە بیەوێت زانیاریەك بەشێوەیەكی بەرفراوان بگەیەنێت بە خەڵكی لە ڕێگەی میدیای سێبەرەوە دەیگەیەنێت كە لەسەر بودجەی گشتی و بە پارەیەكی زۆر بونیادی ناوە و ڕەواجی پێداوە بە ڕوپۆشی ئەھلی و ئازاد."

هەروەها كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی كوردستان دەڵێت" پێدانی زانیاری بە ڕۆژنامەنووس كەموكوڕی هەیە بۆ سەرجەم میدیاكان و كەناڵەكان، واتە بە ڕیتمێكی ڕاستدا ناڕوات، جا بۆ سێبەربێت یان حزبی هەمان كێشە دەیانگرێتەوە.. من دەبینم ئێستا سێبەرەكان لە پشتی پەردەوە زانیاری زۆرترو زیاتریان دەست دەكەوێت تا كەناڵەكانی تر."

نوسەر و ڕۆژنامەوانی سەربەخۆش ئاسۆس هەردی لەبارەی ئەم جیاوازی كردنەوە بەم جۆرە دەدوێت" بێگومان جیاوازییەكی زۆر دەكرێت. دوور نەڕۆین‌و نموونەیەكی زیندوو بێنینەوە، ماوەی چەند ساڵێكە حكومتی هەرێم لە هەولێر ڕێگە بە كەناڵی (ئێن ئار تی) نادات ڕاستەوخۆ ڕووماڵی كۆنفرانس‌و چالاكییەكانی حكومەت بكات. لەوەش گرنگتر، ڕۆژانە دەبینین زۆرێك لە زانیارییە گرنگ‌و حەساسەكان یەكەمجارو ڕاستەوخۆ دەدرێن بەو كەناڵانەی لە لەحیزبە دەسەڵاتدارەكانەوە نزیكن‌ و ئەوانی دیكە دەبێ لەدەستی دووهەمەوە وەریان بگرنەوە. جگە لەوەش زۆربەی بەرپرسە باڵاكان خوا خوایانە لە كەناڵە حیزبی‌و سێبەبەرەكانی خۆیانەوە دەركەون‌و زانیارییان بدەنێ، بەڵام ئەستەمە تەنانەت وەڵامی نووسراوی كەناڵەكانی تر بدەنەوە. ئەمە لەكاتێكدایە كە پەرلەمانی كوردستان یاسایەكی تایبەتی بۆ دەستڕاگەیشتن بە زانیاری دەركردووەو پابەندیان دەكات زانیاریی بدەن بە هەموو كەناڵەكانی ڕاگەیاندن‌و تەنانەت هاوڵاتییانی ئاساییش. بەداخەوە لە واقیعدا هیچ بەشێكی ئەو یاسایە جێبەجێ ناكرێ."

سۆشیاڵ میدیا ( تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان) لە هەرێم
لە هەرێمی كوردستان وەك بەشەكانی تری جیهان تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بەكاردەهێنرێت، بەتایبەت فەیس بووك، ئینیستگرام، تویتەر و سناپ چات. هەندێك جار لەڕێگای ئەژمارەكانەوە لایەنگران و كادیرانی حیزبەكان هێرش دەكەنە سەر یەكتر یاخود، هەواڵی ناڕاست تا ئاستی هەواڵی مردنی كەسایەتیەكان بەناڕاست یا ناوزڕاندن بڵاودەكرێنەوە.

ئەگەرچی ئەم هەرێمە بەشێكە لەعێراق و لەساڵی 1992وە خاوەنی پەرلەمانە، پێنج خولی هەڵبژاردنی بەڕێكردووە بەڵام تا ئێستا لە هەرێمەكە یاسایەكی تایبەت نییە بۆ ڕێكخستنی كاروبارەكانی تایبەت بە تۆڕەكۆمەڵایەتیەكان، بەڵكو لەكاتی ناو زڕاندا یا پەنا دەبرێت بۆ یاسای ژمارە 111/ساڵی 1969، یاسای سزادانی عێراقی (مادە 433- بابەتی ناوزڕاندن) یاخود یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندی كردن.

سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی سلێمانی دەڵێت" تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان كێشەیەكیان بۆ دروست كردووین، بوونەتە هۆكار بۆ ناشیرین كردنی ناو و ناوبانگی میدیا لە هەرێمەكەدا، وەختە بڵێم وەك خۆیان و لە شوێنی خۆیاندا بەكار نایەن، بۆیە هەندێك كەیسی پەیوەست بە میدیاوە كە هۆكاری گەیاندنەكە سۆشیال میدیایە دادوەرە بەرێزەكان بەناچاری پەنا بۆ یاساكانی تر دەبەن بۆ نموونە یاسا عێراقیەكان یان یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرە ئەلكترۆنییەكان."

هەروەها ئاسۆس هەردی دەڵێت" سۆشیال میدیا دەرفەتێكی گەورەی خستۆتە بەردەم هاوڵاتی، تا ئازادانەو بێ ترس لەسانسۆر زانیاری‌و بۆچوونەكانی خۆی بڵاو بكاتەوە. لەم ڕووەوە بێگومان پەراوێزی ئازادیی ڕادەربڕینی فراوان كردووە. بەڵام لەگەڵ خۆیدا دوو كێشەی گەورەی هێناوەتە ئاراوە. یەكەم: لەو ڕووەوە كە بڵاوكردنەوەی زانیاری پیشەیەكە بنەماو پرنسیپ‌و ئێتیكی تایبەتی خۆی هەیە. ئامرازو میكانیزمی تایبەتی هەیە بۆ بەدواداچوون‌و دڵنیا بوونەوە لە ڕاستی‌و دروستیی زانیارییەكەو بڵاوكردنەوەی بەشێوەیەكی هاوسەنگ‌و عادیلانە. دیارە مەرج نییە بەكاربەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان شارەزای ئەو پرنسیپ‌و بەهایانە بن. ئەمەش زۆرجار دەبێتە هۆی ئەوە زانیارییەك بڵاوبكەنەوە یان شێری بكەن، كە ڕاست یاخود وردو هاوسەنگ نەبێت. ئەمڕۆ ئەم دۆخە بۆتە كێشەیەكی ڕاستەقینە لە كوردستاندا.

دووهەم: وەك چۆن هاوڵاتییان‌و ئازادیخوازان لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە دەرفەتێكی گەورەیان دەستكەوتووە بۆ گەیاندن‌و بڵاوكردنەوەی زانیاری‌و داكۆكی كردن لە ماف‌و ئازادییەكانیان، بە هەمان شێوەش تاریكپەرستان‌و دوژمنانی ئازادی، دەرفەتی ئەوەیان لەبەردەستدایە زانیاریی چەواشە بڵاوبكەنەوەو هەوڵ بدەن بە ویستی خۆیان ڕای گشتی ئاڕاستە بكەن. لە خۆڕا نییە كە حیزبە دەسەڵاتدارەكان دەیان‌و سەدان (ئەكاونت‌و لاپەڕە)ی نەناسراویان داناوە كە تەنها پیشەیان ئەوەیە خەڵك چەواشە بكەن‌و لەڕێگەی هەڵبەستنی هەواڵی درۆو بڵاوكردنەوەی زانیاریی چەواشەوە، ناو و ناوبانگی ئازادیخوازان بزڕێنن."

هەڵبژاردنەكان و كاریگەرییان لەسەر ڕەوشی ڕۆژنامەوانی هەرێم
لەماوەی ساڵێكدا سێ پڕۆسەی دەنگدان لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو، كە یەكێكیان ڕیفراندۆم بوو، ئەوانی دیكە پڕۆسەی هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پەرلەمانی هەرێمی كوردستان بوو لەدوو لاتی جیاوازدا، لە بەڕێوەچونی پڕۆسەكاندا بەشێك لەڕۆژنامەنوسان و دەزگاكانی ڕاگەیاندن ڕایاندەگەیاند، كە ڕووبەڕووی پێشێلكاری و هێرش كردنە سەریان بونەتەوە.

لەكاتی خۆیدا بەشی كوردی دەنگی ئەمەریكا لە دوو ڕاپۆرتی بەدواداچوندا بڵاویكردەوە، كە هەریەكە لەسیروان غەریب سەرنوسری وێستگە نیوز، هەروەها، بڕیار نامیق پەیامنێری كەناڵی كەی ئێن ئێن لەكاتی ڕوماڵی پڕۆسەی هەڵبژاردنەكاندا هێرش كراوەتە سەریان.

بریكاری وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت" ڕەوشی ڕۆژنامەوانی لە هەرێمی كوردستان لەكاتی هەڵبژاردنەكان زۆر ئازاد بوو، هەر ڕۆژنامەوانێك چی ویستبێت كردویەتی، بێ ئەوەی كەس لێی پرسیبێت، چی دەكەی؟ بۆ كوێ دەچیت؟ چی دەنوسی؟"

جەلال شێخ كەریم ئەوە ناشارێتەوە و دەڵێت " لەكاتی هەڵبژاردنەكان هەندێك ڕۆژنامەنوس ڕێگرییان لێكرا ئێـمە بەدواداچونمان كرد بینیمان ئەو كەسانەی ڕێگرییان كردووە سەر بەهیچ هێزێكی ئەمنی نەبوون بۆیە لەسلێمانی دامانن بەدادگا ."

دەشڵێت" هەر ڕۆژنامەنوسێك ڕێگری لێكرا بچێت سكاڵا تۆمار بكات لەسەر هەر بەرپرس و كەسێك كە پێشێلكاری بەرامبەر كراوە با بڕیارەكە بۆ من بێنێت من ڕێوشوێنی بۆ دەگرمە بەر جا من ناوی ( مەحمود سەنگاوی"م هێنا خۆ ئیتر ئەوە بەر پرسی باڵا بوو."

بەڵام سەردار محەمەد دەڵێت" چاوەڕوانی‌ ئەوە ناكەم ئەنجامی‌ هەڵبژاردنەكانی‌ عێراق‌و كوردستان كاریگەری‌ باش‌و تەندروستیان لەسەر میدیای‌ ئازاد هەبێت، چونكە ئەو حیزبانەی‌ كە براوەی‌ سەرەكی‌ هەڵبژاردنن لەعێراق‌ و كوردستانیشدا ئەزمونی‌ ڕابردویان سەلماندویەتی‌ كە خوازیاری‌ بەردەوام بون‌و مانەوەی‌ میدیای‌ ئازاد نین، بەڵكو كاریان لەسەر كوشتنی‌ میدیای‌ سەربەخۆو ئازاد كردوە. هاوكات میدیای‌ گەورەی‌ حزبی‌‌و سێبەریان دامەزراندوە كە لەبری‌ ئەوەی‌ چاودێریی‌ دەسەڵاتەكان‌و تیشك خستنە سەر دۆسیەكانی‌ گەندەڵی‌‌و پێشێلكارییەكانی‌ مافی‌ مرۆڤ بكەن‌و زانیاری‌ ڕاست‌ودروست بگەیەنن بەڕای‌ گشتی‌، كار بۆ شاردنەوەو كۆنترۆڵكردنی‌ ئەو زانیاریانە دەكەن كە لەبەرژەوەندییان نییەو تەنها ئەو زانیاریانە بڵاودەكەنەوە كە خزمەت بەئەجندا سیاسیەكانیان دەكات. چاوەڕوانی‌ گۆڕینی‌ ڕەوشەكە بۆ كاری‌ میدیاو فراوانبونەوەی‌ ڕوبەری‌ ئازادییەكان بەهۆی‌ ئەم هەڵبژاردنانەی‌ عێراق‌و كورستانەوە چاوەڕوانییەكی‌ بێهودەیه."

بەشێك لە كاندیدانی لیستە بەشداربووەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان لە 30/9 بریتی بوون لە ڕاگەیەندكاران و پەیامنێرانی كەناڵە جیاوازە حیزبیەكان.

بەبۆچونی دیاری حاجی محەمەد ڕێكخەری سەنتەری میترۆ ئەمە بۆ دۆخی ڕۆژنامەوانان دڵخۆشكارە، دیاری دەڵێت" ئێستا دەیان میدیاكاری ئۆپۆزسیۆن‌و حزبی چونەتە ناو پەرلەمان و بە سیفەتی ڕۆژنامەنوس خەڵك دەنگی پێداوان چاوەڕوانین ئەوان زیاتر لە ئەندامانی تر چاودێربن بەسەر حكومەت و كەشفكردنی گەنەڵییەكان و پاڵپشتیكردنی ئەو ڕۆژنامەنوس و چالاكوانانەی بە دوای كەشفكردنی دیاردەی گەندەڵین.."

چارەسەر: دامەزراندنی دادگایەكی تایبەت بۆ ڕۆژنامەنوسان وەك چارەسەر
لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا، ڕۆژنامەنوسان كاتێك سكاڵایان دەبێت یاخود سكاڵایان لەسەر تۆماردەكرێت، وەك ڕۆژنامەنوسان خۆیان دەڵێن" لەگەڵ تۆمەتبارانی تاوانەكانی تر دەچنە هەمان دادگا."

سەردار محەمەد سەرنوسری ئاوێنە كەیەكێكە لەڕۆژنامەنوسە دیارەكانی هەرێم، باسی ئەزمونی خۆی لەو ڕووەوە دەكات، بەم جۆرە وێناكە باس دەكات و بە كێشەشی ناودەبات و دەڵێت" یەكێك لەكێشە گەورەكان ئەوەیە كە ڕۆژنامەنوس لە كوردستان لەكاتی دادگاییكردندا بەهەمان شێوەی تاوانەكانی تر مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێ، هەر لەو مەركەزی پۆلیسەوە كە ئیفادەو پەنجە مۆریان لێوەردەگرن تا بردنیان بەئوتومبێلی پۆلیس لەگەڵ تاوانبارانی تردا بۆ بەردەم دادوەرم خۆم یەكێكم لەو كەسانەی چەندین جار روبەروی ئەم واقیعە بومەتەوە."

سەردار محەمەد دروستكردنی دادگایەكی تایبەت بەڕۆژنامەنوسان لە هەرێم بەپێویست دەزانێت و دەڵێت"زۆر پێویستە دادگایەكی تایبەت بەڕۆژنامەنوسان دابمەزری كە مامەڵەیەكی جیایان لەگەڵ بكرێ و دادوەرەكانیش لەبواری میدیادا شادەزاو بەئاگا بن كە زۆرجار ڕووبەڕووی ئەوە دەبینەوە دادوەر نازانێ لەم وڵاتەدا بەدەستهێنانی زانیاری چەند زەحمەتەخ كار بەیاسای مافی پێدانی زانیاری ناكرێ."

لەساڵی 2010وە لە عێراقدا دادگایەكی تایبەت بەڕۆژنامەنوسان هەیە، دادگاكە بەپێی بڕیاری دەسەڵاتی دادوەری فیدراڵی دامەزراوە لەژێر ناوی( دادگای بڵاوكردنەوە و ڕاگەیاندن) ( محكمە للنشر والاعلام)، دادگاكە تایبەتە بەكەیسی ڕۆژنامەنوسان دەكەوێتە ناوچەی كەرخ لەشاری بەغدادی پایتەختی وڵاتەكە.

حاكم ئازد نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنوسان وەك خۆی دەڵێت، سەردانی ئەو دادگا تایبەتیەیان لە بەغداد كردووە لەبەغداد وە تێبینیان هەیە لەسەری بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا باس لەگرنگی دامەزراندنی دادگایەكی هاوشێوە دەكات لە هەرێمی كوردستان."

حاكم ئازاد دەڵێت" باشی بونی ئەو دادگایە لەوەدایە كە ئەم دادگایە هیچ كەیسێكی تر نابینێت لەدەرەوەی كاری ڕۆژنامەنوسی، واتە حاكمەكە خۆی تەرخان دەكات بۆ ئەو كەیسە، ئەمەش گرنگی زیاتر دەدرێت بەمیدیا وادەكات كە دادوەرەكان زیاتر نزیك ببنەوە لە میدیاكارەكە، دووەم، گرنگی دامەزراندنی ئەم دادگایە ئەوەیە، هەموو دادگایەك بنكەیەكی پۆلیسی تایبەت بەخۆی هەیە، ئەمەش بەشێوەیەك ڕادەهێنرێن كەچۆن مامەڵە لەگەڵ ڕۆژنامەنوسان بكەن چونكە بنكەكانی تر مامەڵە لەگەڵ هەموو تۆمەتباێكی وەك بكوژ و دز و تاوانەكانی تر دەكەن، هەروەها وە داتاكانی كەیسی ڕۆژنامەنوسان لەو دادگایە دەتوانرێت دەست بخرێت."

بە ڕای حاكم ئازاد ئەم دادگایە كاریگەری دەبێت لەسەر یەكلایی كردنەوەی كەیسی ڕۆژنامەنوسانی تیرۆركراو لە هەرێم كە تا ئێستا بەكراوەیی ماونەتەوە وە لەداهاتوش كاریگەریەكەی زۆرتر دەبێت، دەڵێت" دامەزراندنی ئەم دادگا تایبەتیە بۆ ڕۆژنامەنوسان وادەكات بەرەوپێش چونەكان لەكەیسەكان ڕودەدات وە ئەو دادگا تایبەتمەندە وادەكات كە ڕۆتیاناتی ئەو كەیسانە كەم بێتەوە كە هێشتا یەكلایی نەكراونەتەوە وادەكات ئێمە ڕووبكەینە یەك دادگا، ئەم دادگایە نابێتە گرەنتی لەسەر كەیسەكانی ڕابردوو چونكە ئەوە پێویستی بە ئیرادە هەیە، بەڵام دەتوانرێت هاوكارێك بێت بۆ یەكلایی كردنەوەی كەیسەكان.

هەروەها نەقیبنی سەندیكای ڕۆژنامەنوسان ئاماژە بەچارەسەرێكی تر دەكات و دەڵێت" حەلقەیەك هەیە ونە، كە ئەو حەلقەیە دەبێت حكومەت دایبمەزرێنێت بۆ چاودێری میدیا ئەم ئەڵقەیە لەنێوان حكومەت و میدیا ونە."

حاكم ئومێد سەباح وتەبێژەكەی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمێش باس لەگرنگی دامەزراندنی دادگایەكی تایبەت بۆ ڕۆژنامەنوسان دەكات و دەڵێت" گرنگی ئەم دادگایە لەوەدادەبێت، كە ئەوكات ئامارەكان ئاسانتر دەست دەكەون، چەند ڕۆژنامەنوس كەیسی هەیە بۆ یەكلاییكردنەوەی كەیسەكان."

دامەزراندنی دادگایەكی تایبەت بۆ ڕۆژنامەنوسان و ڕاگەیاندن ، لە هەرێم پێویستی بەیاسا نییە، بەڵكو ئەنجومەنی دادوەری هاوشێوەی بڕیارەكانی تایبەتكردنی دادگایەك دەتوانێت بەبڕیارێك و دانانی دادوەرێكی تایبەت بڕیاری دامەزراندنی دادگاكە بدات، نمونەكان لە هەرێم بۆ دامەزراندنی دادگای تایبەت و دانانی دادوەری تایبەت نوێ نین، بەڵكو هاوشێوەی بڕیاری دامەزراندنی دادگایەكی تایبەت بۆ توندوتیژی خێزانی كە لە هەرێمی كوردستان لەچەند ساڵی ڕابردوو تایبەت بەكەیسی توندو تیژی خێزانی بەبڕیاری ئەنجومەنی دادوەری دامەزرا، ئەنجومەنی دادوەری دەتوانێت بەبڕیارێك دادگایەك و دادوەرێكی تایبەت بكات بۆ كەیشی ڕۆژنامەنوسان و ڕاگەیاندن .

وتەبێژی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان دەڵێت" بەڵی ئەنجومەنی دادوەری دەتوانێت بەبڕیارێك دادگایەكی هاوشێەوە دابمەزرێنێت، پێویستی بەیاسا نییە بەڵام فەراهەم كردنی ئازادی بۆ ڕۆژنامەوانان بەتەنها پەیوەندی بە دامەزراندنی دادگایەكەوە نییە ، لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر دادگای تایبەت بەڕۆژنامەنوسان دابمەزرێت، لەبابەتی كەیسی كوشتنی ڕۆژنامەنوسان ڕەنگە ئەوكات ئاسانتر یەكلایی بكرێنەوە كە فشار دروست ببێت لەسەر دەسەڵاتی سیاسی بەتایبەت دەسەڵاتی جێبەجێكردن كە ئەم كەیسانە كۆتایی پێبێت و یەكلایی بكرێنەوە، بەتایبەت لەوكاتانەی كە فرمانی دادوەری جێبەجێنەكرێت."

ئازادی ڕۆژنامەگەری لە هەرێم لە چوارچێەوەی یاساكان
ئەگەرچی هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە عێراق، و هاوشێوەی بەشەكانی تری عێراق دەبێت پابەند بێت بەدەستوری عێراقەوە، ئازادی ڕادەربڕینیش مافێكە بۆ هەر هاوڵاتیەكی عێراقی كە لە ساڵی 2005 وە لە دەستوری هەمیشەیی عێراق دەستەبەركراوە. بەڵام لە ساڵی 1992 وەوە كە كوردەكان هەڵبژاردنی پەرلەمانیان بۆ هەرێمەكەیان ئەنجامدا، لە هەرێمی كوردستان دوو یاسای بەركار پەیوەست بەكاری ڕۆژنامەوانی هەیە، كە بریتیە لەیاسای ژمارە 35ی ساڵی 2007/یاسای كاری ڕۆژنامەوانی، هەروەها لە دانیشتنی ژمارە (28)ی ڕۆژی 5/6/2013 لەسەر داوای ژمارەیەك پەرلەمانتاری كوردستان بە حوكمی بڕگەی (1) لە مادەی (56)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو پەرلەمانی كوردستان (یاسای مافی دەسكەوتنی زانیاری لە هەرێمی كوردستان- عێراق) دەرچوو. یاساكە پێكهاتووە لە (22) مادە پێنج بەشدا دابەشكراوە، پێش یاسای مافی بەدەستهێنانی زانیاری لە هەرێمی كوردستان بۆ دەستهێنانی زانیاری پشت دەبەسترا بە یاسای ژمارە(40)ی ساڵی 2004 ساڵی (1998)ی سەندیكای ڕۆژنامەوانان."

دكتۆر فرسەت سۆفی پسپۆڕی یاسایی، كە هاوكات ئەندامی لیژنەی یاسایی بوو لە خولی چوارەمی پەرلەمانی هەرێمدا، ئاماژە بەبەراودی هەرێمی كوردستان لەگەڵ عێراق و وڵاتانی دەوروبەر دەكات لەڕووی ڕێگەدان بە ئازادی كاری ڕۆژنامەوانی لە هەرێم و دەڵێت" بەبەراورد بەوڵاتانی دەوروبەر لەڕووی یاساییەوە ئازادی كاری ڕۆژنامەوانی لە یاسای عێراقیەكان و دەستوری عێراقی ئەگەرچی كەموكوڕی هەبێت بەڵام تا ئاستێكی باش ڕێكخراوە، بەڵام لە هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای كاری ڕۆژنامەوانی ئازادی تەواو بۆ كاری ڕۆژنامەوانی ڕێكخراوە هیچ دەقێكی یاسایمان نییە كە ڕێگری لەكاری ڕۆژنامەوان بكات و تەنانەت دەكرێت بڵێم جیاوازترە لەعێراق."

حاكم ئازاد نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی هەرێمی كوردستانیش دەڵێت " پڕەنسیبەكانی ئازادی ڕادەربڕین و میدیا بەیاسا لە هەرێمی كوردستان ڕێكخراوە، جیاواز لەعێراق كە تا ئێستا نەیتوانیووە یاسایەكی هاوشێوەی یاسای كاری ڕۆژنامەوانی لە هەرێم هەبێت."

بەڵام ڕێكخەری سەنتەری میترۆ لە هەرێمی كوردستان پێی وایە لە ڕووی یاساییەوە هەرێمەكە كێشەی نییە، دیاری مەحمود دەڵێت" ژینگەكە بە ڕوكەش لەبارە وەك پرۆسەی تشریعاتی یاسایی باش و بوونی هەردوو یاسای كاری ڕۆژنامەنوسی و مافی دەسكەوتنی زانیاری، بەڵام كە دەكەویتە ناو واقعكە پڕە لە بەربەستی ڕۆژانەو و شاردنەوەی زانیاری، وە زەقبوونی دیاردەی دەربازبوون لەسزا لەو تاوانانەی بەرامبەر بە ڕۆژنامەنوسان دەكرێن".

لەگەڵ ئەوەشدا بۆ دەسەڵاتی دادوەری یاساكە بەو جۆرە نییە كە ڕۆژنامەنوسان باسی دەكەن، حاكم ئومێد سەباح وتەبێژی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری لە هەرێمی كوردستاندا دەڵێت "من پێم وانییە یاسای كاری ڕۆژنامەوانی بەو ڕادەیە خراپ بێت بەڵام ئێمە كێشەی جێبەجێكردنی یاسامان هەیە لە كوردستان نەك كێشەی دەرچونی یاسا، كارەسات و گرفتەكە ئەوەیە كەیاسا وەك خۆی جێبەجێناكرێت ئەوەش پەیوەندی بە كۆمەڵگاوە هەیە وە ڕۆشنبیری برایانی ئاسایش و هێزەكانی مەدەنی هەیە كە خولی ڕۆشنبیرییان بۆ بكرێتەوە، وە دەبێت ئیرادەی سیاسیش هەبێت كە قودسیەتت و هەیبەتی ڕۆژنامەنوس لە هەرێم پارێزراوبێت تا ڕویەكی گەش لەدنیادا پیشان بدەین هەمومان بەرپرسین لەم دۆخە."

كەموكورتی یاسایی، كاردن بەیاسای سزادانی عێراقی
سەرەڕای بونی ئەو یاسایانە لە هەرێمی كوردستان بەڵام هێشتا بەجۆرێك لەجۆرەكان وەك دەڵێن، كەموكورتی یاسایی هەیە، بەتایبەت لەهەندێك بابەتی تایبەت بەتۆڕە كۆمەڵایەتی و ئەلیكترۆنییەكان، دادگاكان دەگەڕێنەوە بۆ یاسای ژمارە(2)، یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی مۆبایل، یاخود لەهەندێك عاڵەتدا دادگاكان پەنا دەبەنە بەر ماددەی(433) لەیاسای ژمارە 111/ساڵی 1969، یاسای سزادانی عێراقی.

فرمان حەسەن كە خۆی پارێزەرە، هەروەها ڕۆژنامەوانیشە لەهەمانكاتدا، ئەو باسی ئەزمونی خۆی دەكات ، كاتێك بەهۆی كاری ڕۆژنامەوانییەوە سكاڵای لەسەر تۆماركراوە، دەڵێت" دادگاكان بە یاسای كاری ڕۆژنامەوانی ژمارە 35ی ساڵی 2007 مامەڵە لەگەڵ ڕۆژنامەنوس ناكەن، بە یاسای سزادان وەك كەسانی مەترسیدار بۆ سەر ئاسایشی دەوڵەت و شكۆی دامەزراوەكان مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت. سەندیكایەكی بوێرو خاوەن ئیرادە نییە كە پیشەییانە شەڕی مافەكانی ڕۆژنامەنوسان بكات، ڕۆژنامەنوسانی سەربەخۆ لە هەرێم بەرامبەر دەسەڵاتێكی ستەمكار وەستاونەتەوە بێ ئەوەش پشتیوانێكیان هەبێت."

دكتۆر فرسەت سۆفی ئەوە ناشارێتەوە كە كەموكوڕی یاسایی لە هەرێم بۆ كاری ڕۆژنامەوانی هەیە، ئەو كەخۆ ئەندامی لیژنەی یاسایی خولی چوارەمی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان بوو دەڵێت"

لەبەر ئەوەی ئێستا جۆرەكانی میدیا فراوانە ئێمە پێویستمان بە یاسای زیاتر هەیە بۆ ڕێكخستنی ئەوانە، بەداخەوە لەو خولەی ئێمە خولێكی نا ئاسایی بوو، بەڵام یەكێك لەكارە گرنگەكانی ئەم خولە پێویستە ڕێكخستنی كاری میدیا بێت لەچووارچێەوەی یاسا كە ئازادی كاری ڕۆژنامەوانی زیاتر ڕێكبخرێت بەڵام ئەوەش بە واتای ئەوە نا كە ئازادی خەڵكی تر پێشێل بكات، لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە بەدەر لە یاسا پێویستمان بە بەڕۆشنبیری كاری میدیایش هەیە بەداخەوە هەموو ئازادی ڕادەربڕین لەچوارچێەوەیەكی زۆر حیزبیانە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، هەر ئەمەش وایكردووە تەپۆتۆزێكی زۆری هەیە هەموو حیزبە سیاسیەكان ڕۆڵیان هەبووە لەو تەپوتۆزە میدیاییە، هەر ئەوەش وایكردووە كە متمانەی خەڵك بە میدیاكانی هەرێم كەم بێتەوە."

هەروەها لەبارەی هۆكاری كاركردنی دادگاكان بەیاسای سزادانی عێراقی بەتایبەت لەبابەتی "ناوزڕاندن-ماددە 433 لەیاساكە" د.فرسەت سۆفی دەڵێت" ئەوە دەكەوێتە سەر تەقدیری دادوەرەكە كاتێك دەبینێت كەسێك لەژێر بەرگی ڕۆژنامەنوسی لەكەسایەتیەكی تری داوە بەمەبەست، ناكرێت لەژێر ناوی ڕۆژنامەنوسی كەرامەتی خەڵكی تر بشكێنرێت ئازادی تا ئەو شوێنەیە كە ئازادی كەسی تر پێشێڵ نەكرێت. ئەگەر وابێت كەهەمووی لەژێر ناوی ڕۆژنامەنوسەوە كەرامەتی خەڵكی تر تێكبشكێنێت، ئەوكات هەموو كەس دەبێتە ڕۆژنامەنوس تا كەرامەتی خەڵكی تر بشكێنێت بۆیە كەسمان موقەدەس نین وەك ڕۆژنامەنوس ، پەرلەمانتار، هەركەس خۆ دەبێت هەر كەسمان سنورمان لە ئازادی هەبێت تا ئازادی تر پێشێل نەكرێت."

هەروەها حاكم ئومێد سەباح وتەبێژی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری لە هەرێمی كوردستان لەبارەی كاركردن بەیاسای كاری ڕۆژنامەوانی لەدادگاكانی هەرێم دەڵێت" وەك ئەنجومەنی دادوەری پاش دەرچونی یاسای كاری ڕۆژنامەوانی لە هەرێم سەرجەم دادوەرانمان ئاگاداركردەوە كە كار بەیاسای ژمارە (35) بكەن وە لەگەڵ سەندیكای ڕۆژنامەنوسان چەندین دانیشتنمان ئەنجامداوە تا كار بەو یاسایە بكرێت."

ڕۆڵی دەنگی ئەمەریكا
بێگومان ئازادی ڕاگەیاندن گرنگە لە بەهێزكردنی كۆمەڵگاكان و ئازادی ڕاگەیاندن گرنگە لە لای دەنگی ئەمەریكا كە بۆ ماوەی 75 ساڵە ئامانجی گەیاندنی دەنگ‌وباس و زانیاری بووە بە شێوەیەكی بێلایەنانە و ڕاستگۆیانە بۆ ئەو خەڵكانەی كە هێچ ڕێگای دیكەیان نیـیە بۆ بەدەستهێنانی هەواڵ و زانیاریـیەكان.

داگ جانسن سەرنووسەری ئازادییەكانی ڕاگەیاندن لە بەشی دەنگ‌وباسەكانی دەنگی ئەمەریكا دەڵێت،" لێرە لە ئەمەریكا ، ئیمە دەڵێـین بە رێكەوت نیـیە ئازادی ڕاگەیاندن یەكەم بەندی دەستوری ئەمەریكایە، چونكە تا ئەو كاتەی ڕاگەیاندنی ئازادت نەبێت، ناتوانیت كومەڵگایەكی ئازادت هەبێت. ئێوە دەبینن لە سەرانسەری جیهان كاتێك حكومەتەكان تووشی گرفت بوونە یانیش كارێك دەكەن كە خەڵكەك پێی رازی نین، كاتێك كودەتا دەكرێت، یانیش هەڵبژاردنەكان دەكەونە ژێر پرسیار، ئەوە ئەو كاتانەیە ئازادی ڕاگەیاندن كۆت و بەند دەكرێن لەبەر ئەوەی دەستەڵاتداران دەزانن زانیاری دەستەڵاتە. و ئەگەر خەڵك دەسەڵاتی زۆریان هەبێت، دەتوانن هاوسەنگی دەستەڵاتی رێبەرانیان بكەن (ئەوانیش بە رادەی بەڕێوبەران دەستەڵاتیان هەبێت.

دەنگی ئەمەریكا دەنگی دەگاتە هەندێك لە داخراوترین وڵاتانی جیهان و مایەی سەرسوڕمانە كە تەنیا لە سەدا سیازدەی خەڵكی سەرانسەری جیهان لەو وڵاتانەدا دەژین كە ڕاگەیاندنی ئازادیان هەیە.

لەم ڕاپۆرتەدا ڕۆژنامەنوسەكەی دەنگی ئەمریكا (ژیار محەمەد) هەوڵی داوە وێنایەكی ڕەوشی ڕۆژنامەگەری هەرێمی كوردستان بخاتەڕوو، وێنەكە گرفتەكان و هۆكارەكان و پاشان چارەسەرەكان، بەهەموو ئاڕاستە و بیركردنەوە جیاوازەكان، هەموو ئاڕاستە و بیركردنەوە جیاوازەكانیش لەگەڵ ئەو بۆچونەن كە نەبونی دادگایەكی تایبەتمەند لەهەرێمەكە سەرەڕای بەربەستەكانی دیكەی بەردەم كاری ئازادی ڕۆژنامەوانی جۆرێكی دیكەیە لەپێشێلكاری بەرامبەر ڕۆژنامەنوسانی ئەو هەرێمە دەكرێت، پرسیار ئەوەیە ئایا لایەنە پەیوەندیدارەكان و بانگەشەكارانی خەمخۆری ئازادی كاری ڕۆژنامەوانی دوای بیست و حەوت ساڵی دەسەڵاتی خۆجێی كوردەكان لەهەرێمەكە دەیانەوێت دادگایەكی تایبەتمەند هاوشێوەی عیراق دابنێن بۆ ڕۆژنامەوانان؟ یا وەك دەوترێت لەگەڵ سزای دادگا جۆرێكی تر لەسزای دەرونیش دژ بەڕۆژنامەوانان پەیڕەو بكەن كە ڕۆژنامەوانان لەگەڵ تۆمەتبارانی تاوانە جۆربەجۆرەكان دادگایی بكرێن؟ ئایا بكەرە نادیارەكانی بكوژی ڕۆژنامەنوسان ئاشكرا دەكرێن و فرمانێك بۆ دەستگیركردن و دادگایی كردنیان دەردەكرێت؟