ئەردۆغان بیانووی بەدەستەوە داوە.. داوای دەركردنی توركیا لەناتۆ دەكرێت

جیهان

18/06/2019‌ 4123 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
جیڕاڵد هایمان لە گۆڤاری "ناشنال ئینتریست" لەوتارێكیدا دەڵێت: سیاسەتەكانی ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا، بایی ئەوە هۆكاری ڕێكوپێكی داونە دەست ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانی ناتۆ، كە توركیا لەو هاوپەیمانەتییە دەربكەن و وەك نەیاریش لێیبڕوانن نەك وەك دۆست. 

گۆڤارەكە باسی لەهۆكارەكانی بارگرژی نێوان توركیا و ڕۆژئاوا كردووە، كە بریتین لە هاوپەیمانی لەگەڵ ڕوسیا و ئێران، هەڕەشەكانی دژ بە یەكینەكانی پاراستنی گەلی كوردی، كە هاوپەیمانی ئەمریكان، مكوڕبوونی ئەنقەرە لەكرینی سیستەمی موشەكی ئێس 400 ی ڕوسی، كە دەتوانێت هەڕەشە لە فڕۆكە ئەمریكییەكانی جۆری ئێف 35 بكات و نهێنی تەكنیكی ئەو فڕۆكەیەش ئاشكرا بكات، دوژمنكاری ئەنقەرە دژ بە سعودییە، كە هاوپەیمانی واشنتۆنە. 

ئەمەش لە كاتێكدایە كە توركیا پێشوازی لە كەسایەتی و لایەنە ئیسلامییە هەرێمییەكان دەكات، كە دژ بە ئەمریكان، هەروەها سیاسەت دژەكانی توركیا دژ بە ئەمریكا لە فەنزویلا ئەردۆغان پشتیوانی "نیكۆلاس مادۆرۆ" ی سەرۆك دەكات و بە تەنیشت ڕوسیا و چین و كوبا پۆلیڤیاوە دژ بە ئەمریكا و ئەوروپا وەستاوەتەوە.

لەسەر ئاستی ناوخۆش، گۆڤارەكە پێیوایە سیاسەتەكانی ئەردۆغان دژ بە پرنسیپەكانی هاوپەیمانی ناتۆن، ئارەزووی ئەوەش دەكات بەرهەڵستكارە سیاسییەكان و میدیای ئازاد لەناوبەرێت، دەیەها هەزار فەرمانبەری مەدەنی و دادوەریشی لەكارەكانیان دوورخستووەتەوە، دوای هەڵگەڕانەوە سەربازییەكەی 2016 ، هەزارەها كەسی دەستگیر كردووە، ئەم ڕەفتارانە وا لە توركیا دەكات ئەستەم بێت ببێتە بەشێك لە كۆمەڵگای ڕۆژئاوایی.

هایمن داوا لە ئەمریكا و ناتۆ دەكات توركیا وەك نەیار پۆلێن بكەن، توركیا وەك گەل و وڵات  لە كەسێتی خودی ئەردۆغان جیابكەنەوە، نموونەشی بەدوا هەڵبژاردنەكانی توركیا هێنایەوە لە ئەنقەرە و ئەستەمبوڵ و ئەزمیر.

لە هەمووی هەستیارتر بە لای" هایمن" ەوە پرسی هەڵبژاردنەكانی ئەستەمبوڵی پایتەختە، كە ئۆپۆزسیۆن كورسی شارەوانی ئەو شارەی بردەوە، دواتریش بڕیاردرا هەڵبژاردنەكان لەو شارە دووبارە بكرێنەوە، بەمەش ئەردۆغان تۆمەتبار كرا بەوەی دەیەوێت لە ڕێگەی فرتوفێڵەوە ئەو دۆڕانەی بشارێتەوە و كورسی شارەوانی ئەو شارە بگێڕێتەوە بن دەستی پارتەكەی خۆی.

هایمن پێشیوایە جوڵەكانی توركیا لە دەرەوەی هاوپەیمانی ناتۆ ئازابەخش بوون، ئەو لە ماوەیەكی كەمی دوای دامەزراندنی هاوپەیمانی ناتۆوە ئەندامی ئەو ڕێكخراوەیە، لە دوای ئەمریكا خاوەنی دووەم سوپای گەورەی ناتۆیە، سوپاكەی بەتەنیشت ئەمریكاوە لە كۆریا و ڤیتنام و ئەفغانستان شەڕی كردووە، پێش ئەوەی ئەردۆغان بەرگێكی ئیسلامی بەبەردا بكات، توركیا دەوڵەتێكی عەلمانی بوو، چاوی لەوە بوو ببێتە ئەندامێكی سەرەكی یەكیەتی ئەوروپا، توركیا پێگەیەكی جوگرافی گرنگیشی هەیە لە باكوری ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، بەسەر هەردوو گەرووی دەردەنیل و بۆسفۆڕدا زاڵە، بەمەش بەسەر دەریای ڕەشدا دەڕوانێت كە لەسەر سنورەكانی باشووری ڕۆژئاوای ڕوسیایە.

هەر بە گوێرەی گۆڤاری ناوبراو،  توركیا لە ڕووی سیاسەت و بەها و پەیوەندییەكانەوە، لە هاوپەیمانی ڕۆژئاوا دووركەوتۆتەوە، بۆیە بەم تەرزە ناتوانێت یان نایەوێت لەو هاوپەیمانییەدا بمێنێتەوە. دەركردنی توركیا لەو هاوپەیمانییەی ناتۆ هەر دەبێت ڕووبدات، ئەمەش دوای تاوتوێكردنی زۆری ئەو پرسە و دوای گەیشتن بەو ڕاستییەی كە هیچ بژاردەیەكی دیكە لەبەردەم ناتۆدا نییە. 

هەر بە گوێرەی گۆڤارەكە، دوای ماوەیەكی زۆر لە چاودێریكردن و چاوەڕوانی، لە بەرژەوەندی ئەمریكا و هاوپەیمانییە ئەوروپییەكانیدایە ئەو پەیامە بە ئەنقەرە بگەیەنن كە گرفتەكە پەیوەست بە دەوڵەتی توركیاوە نییە بەو ئەندازەی پەیوەستە بە ئەردۆغانەوە. ئەنقەرە دەتوانی بە ئەندامیەتی ناتۆ بمێنێتەوە، ئەگەر لە ئایندەدا سەركردەكانی ئێستای بگۆڕێت و پابەندیش بێت بە سیاسەت و بەهاكانی ئەو هاوپەیمانییەوە. ئەمەیان باشترە لەوەی توركیا لەو هاوپەیمانییە دەربكرێت كە دەیكاتە نەیاری ئەمریكا.

هایمن بەوە كۆتایی بە وتارەكەی دێنێت، كە دەكرا هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییە هەلێكبان بۆ توركیا، بەڵام پڕۆسەكە بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەكانەوە بوو، دەكرا پەیوەندییەكانی توركیا و ڕۆژئاوا باشتر بكرین، پێش ئەوەی گرفتەكانیان قوڵتر ببنەوە و گێژاوی پەیوەندییەكان ئاڵۆزتر بن و دوژمنكاری زیاتر بێننەئاراوە.

وەرگێران: لوقمان حاجی قادر