شارپرێس:
تا ساڵی 2013، كەس هیچ شتێكی دەربارەی (كچەكانی هیتلەر) نەزانیوە، كاتێك ئاشكرا بوو، كە 15 شۆخ و شەنگی ئەڵمانی هەموو رۆژێك و بۆ ماوەی چەندین ساڵ تامی خواردنە ئامادەكراوەكانیان كردووە بۆ رابەری نازی ئەدۆلف هیتلەر.

ئەو شۆخ و شەنگانە زانیویانە، كە خواردنی هەر ژەمێكیان كۆتایی ژیانیانە، بەوەی رەنگە خواردنی بەیانی و نێوەڕۆو ئێوارە ژەهراوی كرابێت، لەوەش ناخۆشتر ئەوەبووە، ناچار بوون بەوەی تامی ئەو خواردنانە بكەن لە هەر دۆخێكدا بێت.

رابەری نازی داوای كردبوو پشت بە كچی بنەماڵە رەسەنەكانی ئەڵمانیا ببەسترێت بۆ تاقیكردنەوەی نموونەیەكی خواردن لە هەر ژەمێكدا، چونكە هەوڵ هەبوو بۆ كوشتنی لەرێگەی ژەهرپێدانییەوە، جا چ ئەوانەی لە بەرەی هاوپەیمانەكان بووبن یاخود دەروبەری خۆی، دیارە ئەم رۆڵ گێڕانە بە شەرەف ئەژماردەكرا بۆ هەركەسێك ئەنجامی بدایە و شێوەیەك بووە لە خزمەتكردنی رابەری نازی.

جیهان ئەم چیرۆكە سەمەرە تایبەتەی تیمەكەی نەزانیبوو تا ساڵی 2013، كاتێك یەكێك لەوانەی تامی ئەو خواردنانەیان كردووە بەناوی (مارگۆت فۆلك) و لەو چوارچێوەیەدا رۆڵی گێڕابوو، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ گۆڤاری (دیر شپینگل)ی ئەڵمانی و لە تەمەنی 95 ساڵیدا چیرۆكەكەی ئاشكراكرد.

ئەو چیرۆكە لە ئێستادا بەشێكی سەرەكییە لە شانۆگەریەك بەناوی (هیتلەرز تیسترز) (تامكەرانی خواردنی هیتلەر)، لەنووسینی (میشیل كولوس برۆكس)، تێیدا ئەندێشەی ئازاد كردووە، بۆ ئەوەی هەستی ئەو كەسە بزانێت كاتێك قوربانی بە ژیانی خۆی دەدات لەمیانی تامكردنی خواردنێك بۆ شتێكی تر نەوەك بەردەوامی بۆ ژیان.

شانۆگەرییەكە لە زۆربەی شوێنە جیاوازەكانی ئەمریكا نمایشكراو پاشان ئەوێی تێپەڕاندو بۆ ماوەی مانگێك لە ڤیستیڤاڵی (ادنبرە فرینج) بۆ هونەر نمایشكرا؛ كە گەورەترین ڤیستیڤاڵی هونەری لەو جۆرەیە لە جیهاندا.

ئەو كارە، كە هیچ پیاوێك بەشداری تێدا ناكات فۆكەس دەخاتە سەر چیرۆكی چوار كچ ( لە راستیدا تیمەكە بریتی بوونە لە 15 كچ و بە نۆرە كاریان كردووە)، ئەوان لە باڵەخانەیەكدا نیشتەجێبوون وەك قوتابخانە بەكار دەهات لە نزیك بارەگای سەركردایەتی هیتلەر لە بەرەی رۆژهەڵات و دەكەوتە رۆژهەڵاتی پروسیا (پۆلەندای ئێستا).

برۆكس بە رێكەوت كاری لە چیرۆكی ئەم تیمەی تامكردنەدا كردووە، كاتێك لە زاری یەكێك لە هاوڕێكانییەوە بیستێ، كە هاوبەشی بوو لە نووسینەوەی كارێكیاندا، كاتێكدا چاوەڕوانی فڕینی فرۆكەیەك بوون.

برۆكس ئەو چركە ساتانە دەگێڕێتەوە و دەڵێت: هاورێكەم پرسیاری لێكردم  بەوەی دەیەوێت ئەم چیرۆكە بنووسێتەوە‌؟ ئەگەر تۆ نایكەی ئەوا من پێی هەڵدەستم، بەڵای برۆكسەوە یەكسەر دەوڵەمەندی بابەتەكەی بۆ دەركەوت، كە ئەو پرسە جۆراوجۆرانە دەگرێتەوە ماوەیەكە بیری لێدەكاتەوە و كاری لەسەر دەكات، لە نمونەی چۆن كچە گەنجەكان هەڵسوكەوتیان كردووە، چۆن منداڵان لەبەرەكانی جەنگ بەكاردەهێنرێن، هەروەها قورسی ئەو ماوەیەی كچ دەكەوێتە هەرزەكارییەوە، سەرەرای پرسی هەل قۆستنەوەو یاریپێكردن لەلایەن سیاسییەكانەوە. لەگەڵ هەموو ئەمانەدا، كە كارێكی قورس و زەحمەت بووە، شانۆگەرییەكە لە واقیعدا گوزارشتە لە كۆمیدیا، جا ئەگەر رەشیش بێت.

كۆتا كەس لەوانەی تامی خواردنەكانی هیتلەریان كردووە لە چاوپێكەوتنێكدا دەگێڕێتەوە، هەندێك لە كچەكان لەكاتی تامكردنی خواردنەكەدا فرمێسك بەچاویاندا دەهاتە خوارەوە لە ترساندا، دەبوایە تامی هەموو ئەو شتانەمان بكردایە، كە دەخرایە بەردەممان، پاشان ناچار بووین سەعاتێك چاوەڕوان بكەین، لەو ماوەیەدا هەستمان بە ترس دەكرد بەوەی تووشی نەخۆشی و ژەهر خواردن دەبین لە هەر چركەیەكدا بێت.

دیارە هیچ یەكێك لەو كچانە بەهۆی ژەهرەوە گیانیان لە دەست نەداوە، بەڵام بە نزیكەیی چیرۆكەكەیان باوەڕ پێكراوە، بەڵكو لە راستیدا هیچ كەسیش نەیدەزانی ئەگەر فۆلك بەچاوپێكەوتنەكەدا باسی نەكردایە.

پێدەچێت ئەم ژنە تاكە كەس بێت لەو تیمەدا، كە ئێستا لە ژیاندا بێت، دیارە لەگەڵ پێشكەوتنی هێزەكانی سۆڤییەت رووەو بەرلین لە كۆتا رۆژەكانی جەنگدا، ئەفەسەرێكی ئەڵمانی بە پلەی ملازم توانیویەتی بیخزێنێتە نێو شەمەندەفەری سەر بە وەزیری بانگەشەی نازی (جۆزیف گوبلز) روەو پایتەخت. بڕواش وایە سەرجەم ئەو كچانەی تر لە بالەخانەی قوتابخانەكەدا بەدەستی سەربازە سۆڤیەتیەكان كوژران بن.

شانۆگەریەكە (تامكەرانی خواردنی هیتلەر) باس لە پێكەنین دەكات لەگەڵ ئەو كچە بێ تاوانانە و لەهەمان كاتیشدا پشتڕاستكردنەوەی ئەوەیە؛ گاڵتەجاڕی لەلایەن ستەمكاران و دەرون نەخۆشەكانەوە، یەكێكە لەو رێگایانەی لە رووی هێزو هەژموونەوە لاوازیان دەكات.

سەرچاوە: BBC
وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا