سێ سیناریۆی شەڕی ئیدلیب

لە میدیاکانەوە

22/02/2020‌ 1312 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
ڕاپۆرت: مروان كابەلان
وەرگێڕان : سەفەر محمد ساڵح
توركیا دەیەوێت پێشڕەوی هێزەكانی ڕژێم بوەستێنێت،بەڵام ناتوانێت خۆی بخاتەبەرمەترسی ڕووبەڕووبوونەوەی هێزەكانی ڕووسیا.

لەم هەفتانەی دوایدا، شەڕی ئیدلیب  لەباكوری خۆرئاوای سووریا پێینایە قۆناغێكی نوێوە، هێزەكانی ڕژێم بە پاڵپشتی ڕووساو ئێران،ڕێگای ستراتیجی M4 و M5یان گرت، كەشاری لاتقیە بۆ دیمەشق ولەوێوە بۆ حەڵەب بەیەكەوە دەبەستێتەووە.

پێشڕەوی هێزەكانی ڕژێم پاڵپشت بە هێزی ئاسمانی دژی پاشماوەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا بووەهۆی كوژرانی دەیان مەدەنی وچەكداری ئۆپۆزسیۆن لەناویشیاندا سێزدە سەربازی توركیا. هەروەها سەدان هەزار كەسیش بەرەو سنووری توركیا هەڵاتن، ئەمەش وای لە ئەنقەڕە كرد هەنگاوبنێت.

توركیا هێزێكی پاڵپشتی بەكەرەستەی سەربازیەوە بۆ بەهێزكردنی بنكەچاودێریەكانی لەباكوری خۆرئاوا ڕەوانەی ناوچەكانی سووریاكرد كەلەلایەن ڕژێمی سووریاوە گەمارۆدراون، هەروەهابەمەبەستی دامەزراندنی بنكەی تر.

ترسی توركیا لەوەیە كە ئامانجی ڕووسیا گەمارۆدانی هێزەكانی ڕووسیا بێت و ڕێگای پەیوەندیان بەتوركیاوە ببڕێت،بەنائومێدیەوە دەیەوێت خۆی لەم پێشهاتە لابدات. لەم دۆخە ئەستەمەدا، ئەنقەڕە ئامانجیەتی ڕێگەلە شكستی تەواوەتی هێزە هاوپەیمانەكانی بگرێت لە سووریاو پێكەوە سنورێك بۆ سوریا دابنێن.

دوا زۆنی كەمكردنەوەی گرژی:
ئیدلیب دوا زۆن بوو لەو چوار زۆنەی بە هەرێمی تەشەنە نەكردنی گرژی ناسراوە بەپێی ڕێككەوتنی ڕووسیا،ئێران و توركیالەساڵی ۲۰۱۷، كە تا ئێستا ڕژێمی سووریا نەیتوانیووە كۆنتڕۆڵی بكاتەووە. سێ ناوچەكەیتر ڕۆژهەڵاتی غووتەلە نزیك دیمەشق، درعا وناوچەی قونەیترا لە باشوور، ڕاسان و تەلبیسە كە دەكەوێتە ناوچەی (حیمس)ەوە لەلایەن ڕژێمی سوریاوە یەك لەدوای یەك هێرشیان كرایە سەرو لەماوەی ساڵێكداكۆنتڕۆڵ كرانەوە. لەگەڵ هەر هێرشێك دەیان هەزار مەدەنی و چەكدار كەنەیاندەویست لەژێر سایەی ڕژێمی سووریا دابن ڕێگەیان پێدەدرا بەرەو (ئیدلیب) بڕۆن بەمەش هێندەیتر ئاوارەی ناوخۆ زیادی دەكرد. لە ساڵی ۲۰۱٨ توركیا بەگوێرەی ڕێككەوتنی (سۆچی) لەگەڵ ڕووسیا بەڕێوەبردنی (ئیدلیب)ی پێسپێردرا بەمەبەستی دامەزراندنی ناوچەیەكی چەكداماڵراو لە (ئیدلیب) لەبەرامبەردا توركیا دەبوایە گرووپی هیئە تحریر الشام(HTS) چەك بكات و دووریان بخاتەوە، گرووپێكی چەكداربوون پێشتر پەیوەندیان لەگەڵ قاعیدە هەبوو.هەروەها هەردوولا ڕازی بوون ڕێگای M4و M5 بۆ مەبەستی بازرگانی و هات وچۆ بكرێتەووە.

ڕێككەوتنەكە هەرگیز وەك خۆی جێبەجێ نەكرا، توركیا بەڵێنەكەی نەبردەسەر سەبارەت بە چەككردنی (HTS)و هاوكات ڕووسیاش ڕێگەی لە پێشڕەوی هێزەكانی ڕژێم نەگرت. هەمیشە ئەم ناوچە بەناو چەكداماڵراوە بە چارەسەرێكی كاتی دادەنراو دواجار ئامانج لێی ئەوەبوو هەموو ناوچەكان بێنەوە ژێر كۆنتڕۆڵی ڕژێمی سووریا.

لەم بارودۆخەدا هەڵكشانی گرژی حەتمیە، بەڵام وەك ئەو ناوچانەی تر نیە كە ڕژێم كۆنتڕۆڵی كردنەوە، كەوتنی (ئیدلیب) بۆ توركیا كارەسات دەبێت. ئەمەش واتا شكستی ئۆپۆزسیۆن بەتەواوی و كردنەدەرەوەی لەكۆتا گفتوگۆكانی چارەسەری پاش شەڕی سووریا. هەروەها توركیا كە پاڵپشتی سەرەكی ئۆپۆزسیۆنە پەراوێزدەخرێت و ڕۆڵی نابێت لە دانوسانەكانی داهاتوودا، ئەمەش شكستێكی گەورە دەبێت بۆ توركیا كە سالانێكە خۆێ لەململانێی سووریاوە ئاڵاندووە.

سەرەڕای ئەمەش كۆنترۆڵكردنی (ئیدلیب) لەلایەن ڕژێمی سوریاوە دەبێتە هۆی ئاوارەبوونی سێ ملیۆن كەس بەرەو سنوورەكانی توركیا یان ناوچەكانی ژێردەسەڵاتی كوردەكان.

توركیا ناتوانێت پەنابەری زیاتر وەربگرێت بەهۆی زیادبوونی دژایەتی كردنی ناوخۆیی بەرامبەر بەئاوارە سووریەكان.

هەروەها حكومەتی توركیا لەژێر فشارێكی گەورەی ناوخۆییدایە بۆ تۆڵەكردنەوەی كوژرانی سێزدە سەربازەكەیان لەلایەن ڕژێمەوە. توركیا ڕووبەڕووی ڕەخنەیەكی زۆری ناوخۆیی دەبێتەووە ئەگەر ناچار بە پاشەكشە بكرێت لەبنكە چاودێریەكانی كەئێستا لەژێر گەمارۆی ڕژێمی سووریادان.

پەیوەندییەكانی توركیا- ڕووسیا:
هەرچەندە توركیا چارەسەری سەربازی لە باكوری خۆرئاوای سووریا ڕەتدەكاتەوە و ناتوانێت خۆی بخاتە مەترسی ڕووبەڕووبوونەوەی ڕووسیا، چونكە پێشتر توركیا باجێكی قورسی دا كاتێك لە ساڵی ۲۰۱٥ فرۆكەیەكی سەربازی ڕووسیای خستە خوارەوە لە نزیك سنوورەكانی، لە وەڵامی ئەمەدا ڕووسیا هەموو هاوردەیەكی لە توركیاوە قەدەغەكرد، هەروەها داوای لەهاوڵاتیەكانی كرد سەردانی توركیا نەكەن بەمەبەستی گەشتوگوزار، ئەم هەنگاوەش زۆر لەسەر ئابووری توركیا كەوت.

هاوكات نەیەكێتی ئەوروپاو نە ئەمەریكا پشگیری توركیا ناكەن دژی ڕووسیا، هەروەها هەردووكیان پێشتر بەساردی ئیدانەی هەوڵی كودەتاكەی ساڵی( ۲۰۱٦)یان كرد دژی ئەردۆگان.

هەستكردن بە پەڕاوێزخستن لەلایەن هاوپەیمانەكانیەوە، ئەنقەڕە پێوویست بوو بۆ ئاسایی كردنەوەی پەیوەندیەكانی لەگەڵ ڕووسیا كۆششێكی زۆر بكات، لەوانە ڕەجەب تەیب ئەردۆگان داوای لێبووردنی كرد.

ئەمڕۆ توركیا پەیوەندیەكی بەهێزی لەگەڵ ڕووسیا هەیە، ئەم پەیوەندیەش بۆ حكومەتی توركیا ئێستا گرنگترە وەك لە ساڵی ۲۰۱٥. ڕووسیا هاوبەشێكی گەورەی بازرگانیە لەگەڵ توركیا كە ساڵانە( ۲٥ )ملیار دۆلار تێدەپەڕێنێت. لەمەش گرنگتر كۆمپانیا بەرهەمهێنەكانی نەوت وغاز لەبازاڕەكانی توركیا پشكیان زیادی كرد بەتایبەت پاش گەمارۆكانی ئەمریكا دژی ئێران لەهەناردەكردنی وزە.

هەروەها توركیا بووەتە ناوەندی ترانزێتی هەناردەكردنی غازی ڕووسیا بۆ ئەوروپا، مانگی ڕابردوو ڤلادمیرپوتین و ئەردۆگان پڕۆژەی تورك ستریمیان كردەووە، بۆڕییەكی غازە بە دەریای ڕەشدا تێدەپەڕێت لە ڕووسیاوە بۆ توركیا، بەمەش غازی ڕووسیا دەگاتە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا. هەروەها توركیا بە هیوای پشت بەستن بە ڕووسیا لە زیادبوونی گرژیەكانی گەڕان بەدوای  نەوتدا لە ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئەمەریكا پشگیری یۆنانی كرد.

هەروەها هەماهەنگیەكانی توركیاو ڕووسیا هێندەیتر كاڵ بوەووە سەبارەت بە كێشەی لیبیا، هەردوو وڵات پشگیری دوولای دژ بەیەك دەكەن لە لیبیا. مۆسكۆ و ئەنقەڕە كەوتوونەتەخۆ بۆ ئاگربەست لەنێوان حكومەتی نیشتمانی و خەلیفە حەفتەردا.

هەماهەنگی توركیاو ڕووسیا دووبارە  لەبواری بەرگریدا خاوبووەووە، توركیا سیستەمی بەرگری  S400ی لە ڕووسیا كڕی سەڕەڕای دژایەتی ناتۆ، هەروەهالە گفتوگۆی ئەگەری كڕینی فڕۆكەی  Su27  وSu57ی ڕووسیدایە.

سێ سیناریۆكان
توركیا بوارێكی زۆر كەمی بۆ ماوەتەووە لەژێر فشاری ڕاگرتنی پێشڕەوی ڕژێمی سووریا لە ئیدلیب و هاوكات پاراستنی پەیوەندیەكانی لەگەڵ ڕووسیا. لەم ساتەدا ئەگەری دەركەوتنی یەكێك لەم سێ سیناریۆیە هەیە:

یەكەم  سیناریۆ كە بۆ توركیا باشترینە، ئەوەیە ڕووسیا ڕازی بكات بە كاركردن بە ڕێككەوتنامەكە لە ئیدلیب كە ناوچەیەكی چەكداماڵراوبێت وفەرمان بە ڕژێم بكات بكشێتەووە شوێنی پێشوویان.ئەمەش بە بوژانەوەی پڕۆسەی سیاسی و دەستپێكردنەوەی كۆبوونەوەكانی لیژنەی دەستووری بە مەبەستی هەمواركردنەوەی دەستووری سووریا بەڕازی بوونی ڕژێمی سووریاو ئۆپۆزسیۆن و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی.

سیناریۆی دووەم ئەمەیە، توركیا  واقیعەكە قبوڵ بكات و ڕێگەبە ڕژێمی سووریا بدات ڕێگای M4 و M5 كۆنتڕۆڵ بكات، بەڵام بە هێز ڕێگە لە پێشڕەوی زیاتری ڕژێم بگرێت. ئەمەش دەبێتە هۆی دامەزراندی ناوچەی ئارام لە ئیدلیب، بەجێگیركردنی هێزی بەرگری لە بنكە چاودێریەكان بەدرێژایی بەرەكان و ئۆپۆزسیۆنی سووریا بە چەكی قوورس چەكداربكات بە تایبەتی موشەكی دژە ئاسمانی، ئەمەش پێدەچێت پێشتر  ئەنقەڕە ئەم سیاسەتەی جێبەجێ كردبێ، چونكە دوو هێلیكۆپتەری ڕژێمی سووریا تێكشكا بە چەكی دژە ئاسمانی.

سیناریۆی سێیەم كە توركیا خۆی لێدەپارێزێت، هەڵكشانی گرژیە لەگەڵ ڕووسیا. بوونی چەكی دژەئاسمانی مەترسی پێكانی فڕۆكەی ڕووسیای هەیە لە باكوری سووریا. هێزی سەربازی توركیا بە هۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم پەرەسەندنە مەترسیدارەدا دەكات، بەڵام ناردنی كەرەستەیەكی زۆری سەربازی ئەم ئەگەرە وەك ساڵی ۲۰۱٥ نزیك دەكاتەوە كە ڕووبەڕووبوونەوەی هێزەكانی ڕووسیایە.

لەكاتێكدا توركیابەوردی بەردەوامە لەهەنگاونان سەبارەت بە مەسەلەی ئیدلیب ، داهاتوو چی ڕوودەدات، دەكەوێتە سەر بڕیاری ئەمەریكا. تا ئێستا ئەمەریكا پەیامی جیاوازی بۆ توركیا ناردووە، مایك پۆمپیو وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا پشگیری خۆی بۆ تووركیا دەربڕی، بەڵام جەیمس جێفری نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا بۆ سووریا وتی هیچ ڕێككەوتنێك نەكراوە سەبارەت بەهەنگاوی كۆنكریتی ئەمریكا بۆ ئیدلیب.

بەڵام ڕووسیا دەیەوێت توركیا زیاتر لە ناتۆ داببڕێت و ئەمریكاش لەوانەیە هەمان هەل بقۆزێتەووە بە پشگیریكردنی توركیا.

هەرچۆنێك بێت بڕیارەسەرەكیەكان لە مۆسكۆو واشنگتۆن و ئەنقەڕە دەدرێن، لەچەند هەفتەی دادێت بڕیارەكان قۆناغی داهاتووی ململانێی سووریا دیاریدەكات.