ئەمریكا لە ڕووی سیاسییەوە دان بە ئیدارەكەی ڕۆژئاوای كوردستاندا دەنێت

ڕاپۆرت

01/08/2020‌ 5550 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
سەركردەیەكی كوردی ڕۆژئاوا پێیوایە، كە ڕەزامەندی دۆناڵد ترامپی سەرۆكی ئەمریكا بەو ڕێككەوتننامەیەی كۆمپانیایەكی ئەمریكی بەمەبەستی وەبەرهێنان لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات لەگەڵ مەزڵوم كۆبانی سەرۆكی هێزەكانی سوریای دیموكراتدا واژووی كردووە، هەنگاوێكی سیاسییە بۆ دانپێدانان بە خۆسەری بەرێوەبەری كوردانی ڕۆژئاواو گەرەنتیشە بۆ مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەو ناوچەیە.

سەركردەكە پێشیوایە، كە ئەمەش قامیشلی هاندەدات زیاتر لە دیمەشق دووربكەوێتەوە و پەیوەندییەكانیشیان لەگەڵ دەوڵەمەندەكانی جەنگ (بازرگانانی جەنگ) بپچڕێنن، كە پێشتر ڕۆڵی نێوانگیرییان دەگێڕا لە گواستنەوەی نەوتی پاڵێوگاكانی حومس و بانیاس لەناوچەكانی ژیر دەسەڵاتی ڕژێمی سوریا.

لیندسی گراهام- ی سیناتۆری ئەمریكیش، كە نزیكە لە ترامپەوە، پێشتر لە بەردەم كۆنگرێس و بە ئامادەبوونی مایك پۆمپیۆ- ی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا وتی: مەزڵوم كۆبانی وردەكاری ئەو ڕێككەوتننامەی بۆ باس كردووە، كە لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی بۆ وەبەرهێنان لە بواری نەوتدا واژوویان كردووە.

مایك پۆمپیۆی وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش لەو بارەوە وتی: ئەمە باشترین هۆكارە بۆ یارمەتیدانی هەموو لایەنە جۆراوجۆرەكانی ناوچەكە. 

پۆمپیۆ پشتیوانی ئیدارەی كۆشكی سپی بۆ ئەو سەودا و مامەڵەیە دەربڕێت‌و وتیشی: ئەو ڕێككەوتننامەیە لەوە زیاتری خایاند، كە چاوەڕوانی بووین و لە ئێستاشدا خەریكی پراكتیزەكردنی ڕێككەوتننامەكەین.

واژووكردنی ڕێككەوتننامەكە پێویستی بە ڕەزامەندی هەردوو وەزارەتی دەرەوە و گەنجینەی ئەمریكا هەبوو، بەو پێیەی كەرتی نەوت و زۆرێك لە دامەزراوە سورییەكان سزاكانی ئەمریكایان بەسەردا سەپاوە، بە تایبەتیش لەو كاتەوە، كە لە ناوەڕاستی مانگی حوزەیرانەوە یاسای قەیسەر كەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بۆیە دەبوو ئەو كەرتە و دامەزراوانە لە لایەن ئەو دوو وەزارەتەوە بەدەر بكرێن لەسزاكان، تا ڕێككەوتننامە سەربگرێت.

بە گوێرەی زانیارییەكان مەزڵوم كۆبانی ئەو هەواڵەی بە لیندسی گراهام ڕاگەیاندووە، كە كۆمپانیای "دیلتا كریسنت ئینیرجی"ی ئەمریكی ئەو ڕێككەوتننامەی لەگەڵ ئیدارە كوردییەكەی ڕۆژئاوادا واژوو كردووە.

هەروەها مەزڵوم كۆبانی بە گراهام-ی وتووە: ئەو هەواڵە بە ترامپ ڕابگەیەنێت، پێشتریش گراهام لە كۆتایی ساڵی ڕابردوودا ڕۆڵێكی سەرەكی گێراوە لە ڕازیكردنی ترامپ بە هێشتنەوەی سەربازەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات، ئەمەش دوای ئەوەی ترامپ لە سەرەتای ئۆكتۆبەری ساڵی ڕابردوودا، بەشێك لە سەربازەكانی لە سنوورەكانی خۆرئاوای كوردستان لەسەر سنوری توركیا كشاندەوە، بەمەش ڕێگە بۆ هێزەكانی توركیا خۆش بوو، كە كردەی كانی ئاشتی ئەنجام بدەن و لە نێوان سەرێكانی و گرێ سپیدا كار بۆ دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام بكەن.

دوای دەستتێوەردانی لیندسی گراهام و هاوپەیمانانی ئەمریكا ، ترامپ لە 6 ی ئۆكتۆبەر ی ڕابردوو وتی: چەند سەربازێكی كەممان لە سوریا هێشتووەتەوە بۆ پاراستنی ناوچە نەوتییەكان، ئاسایشی نەوتی ناوچەكەشمان دەستەبەر كردووە، ئەو ناوچانە دەپارێزین و لە ئایندەشدا بڕیاری ئەوە دەدەین چی بكەین.

ترامپ بڕیاریشیدا یەكەیەكی تایبەتی دەزگا نەوتییەكانی ئەمریكا بنیرێتە ڕۆژئاوای كوردستان بۆ وەبەرهێنان لە نەوتی ئەو ناوچەیە. ماڕك ئەسبیر- ی وەزیری بەرگری ئەمریكاش دوای ئەوە ڕایگەیاند كە ڕێوشوێنی تایبەت دەگرنەبەر بۆ برەودان بە پێگەی خۆیان لە دێرزور و پاراستنی بیرە نەوتییەكان لە دەستی داعش. پنتاگۆنیش دووپاتیكردەوە كە برەویان بە پاراستنی بیرە نەوتییەكان داوە و 500 ساربازیان لە خۆرهەڵاتی فوڕات هێشتۆتەوە و ئاستی چەكداركردنی ئەو هێزانەشیان بەرزكردۆتەوە، ئەمە جگە لە 100 سەربازی دیكە كە لە بنكەی تەنەف جێگیرییان كردوون.

بازرگانان جەنگ (دەوڵەمەندەكانی جەنگ)
بە گوێرەی زانیارییەكان ڕێككەوتننامەكە دامەزراندنی دوو پاڵاوگەی نەوت لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات لەخۆدەگرێت كە ڕۆژانە 20 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دێنێت، كە بەشێك لە پێداویستییەكانی ناوخۆی ناوچە پڕدەكاتەوە كە پێشتر بە ئامێری دروستكراوی سەرەتایی خۆماڵی بەرهەم دەهات و دەبووە هۆی پیس بوونی ژینگە. ڕێككەوتننامەكە دەسەڵاتی دەوڵەمەندەكانی جەنگیش بەرتەسك دەكاتەوە كە پێشتر پشتیان پێدەبەسترا وەك گروپی "قاتڕچی" كە پێشتر لە بەرامبەر بڕێك پارەدا، نەوتی لە ناوچەكانی هێزەكانی سوریا و ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی سوریا دەگواستەوە، لە كاتێكدا ئەو گروپە لە لیستی سزاكانی ئەمریكا دایە.

پێش ساڵی2011 بەرهەمی نەوتی سوریا 360 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بوو، دواتر دابەزی بۆ 60 هەزار بەرمیل. 90% نەوت و نیوەی گازی سوریا لەبندەستی هاوپەیمانەكانی واشنتۆن دایە، بەشێكی ئەو نەوتە بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییەكانی ناوخۆ بەكاردەهات، بەشە گەورەكەشی دەنێردرا بۆ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی سوریا و دواتریش بەشێكی دەگەڕایەوە ڕۆژهەڵاتی فوڕات، بەشێكیشی لە ڕێگەی هەرێم كوردستانی عێراقەوە بە قاچاخ هەناردەی توركیا.

ئەجێندایەكی دانوستانكاری 
زۆرێك پێیان وایە ئیدارەكەی تڕەمپ بە تەنیشت كارتەكانی (سزاكان، كەنارگیركردن، هیرشەكانی ئیسڕائیل، ئیدلب، هی دیكەش)، لە هەوڵدایە دەرامەتە نەوتییەكان وەك كارتێكی دانوستانكاری بخاتەگەڕ بۆ فشارخستنەسەر دیمەشق و مۆسكۆ بەو مەرجانەی پێشتر واشنتۆن دیاری كردبوون: (وەستاندنی پشتیوانیكردن لە تیرۆر، پچڕاندنی پەوەندییەكان لەگەڵ ئێران و میلیشیا پاشكۆكانی، وەستاندنی كاری دوژمنكاری دژ بە دەوڵەتانی دەوروبەر، دەستبەرداربوون لە چەكی كۆمەڵكوژ ، دەستهەڵگرتن لە گۆڕێنی دۆخی ئیستای سوریا، جێبەجێكردنی بڕیاری 2254 ی نێودەوڵەتی بەشێوەیەك ڕێگەی گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە بە ئاوارە و پەنابەران بدات، لێپیچینەوە لە تاوانباران جەنگ).

پێشتر واشنتۆن پیشنیاری بۆ مۆسكۆ كردبوو كە كەڵك لە نەوتی سوریا وەربگیرێت و قازانج و بەهای نەوتەكەش بخرێتە سندوقێكی پەرەپێدانەوە و دوای كۆتای ململانێكان بدرێتەوە دەست دەوڵەت. بەڵام ڕوسەكان ئەو بیرۆكەیان بەدڵ نەبوو. بەرپرسانی ئەمریكی پێیان وایە ئەوان دەستكەوتی ستراتیژی سەربازی سادەیان دەستەبەر كردووە وەك جێگیربوون لە نزیك دەرامەتە سرووشتییەكانی سوریا. واشنتۆن شێلگیر بوو لەوەی سوریا و مۆسكۆ لە نەوتی ناوچەكە بێ بەش بكات. لە ساڵی 2018 واشنتۆن گورزێكی لەو چەتە ڕوسییانە وەشاند كە هەوڵیاندا لەو ناوچە نەوتییانە نیزیك ببنەوە. پۆمپیۆ لە دانیشتنێكی كۆنگرێسدا وتی: دەتوانم دڵنیاتان بكەمەوە كە ئەو 300 چەتە ڕوسییەی لە سوریا بوون و هەڕەشەیان لە ئەمریكا كردبوو، دووبارە سەرهەڵنادەنەوە، ئەمەش ئاماژە بوو بەو گورزەی لە چەتە ڕووسەكانیان وەشاند. 

دانپێدانانێكی سیاسی
ئەو ڕێككەوتننامەیەی ئیستا كە سێ ساڵە گفتوگۆی لەسەر دەكرێت، هەنگاوێكە و ڕەهەندێكی سیاسی هەیە، چونكە ڕاستەوخۆ لە نێوان كۆمپانیایەكی ئەمریكی و خۆسەری بەرێوەبەری ڕۆژئاوادا واژۆ كراوە و ڕەزامەندی حكومەتی سوریای لەسەر وەرنەگیراوە. بەرپرسە كوردەكانیش دەڵێن: واتای سیاسی ئەو ڕێككەوتننامەیە گەورە و گرنگە و لە خودی خۆشیدا دانپێدانانە بە ئیدارەی ڕۆژئاوای كوردستان، ئەمە جگە لەوەی ئەو دڵەڕاوكێیەی كوردەكانیش دەڕەوێنێتەوە كە دووبارە واشنتۆن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی فوڕات بكشێتەوە. 

خۆسەری بەڕێوەبەری ڕۆژئاوای كوردستان نووسینگەیەكی لە واشنتۆن كردۆتەوە، چەند فەرماندەیەكی سیاسی ئەنجومەنی سوریای دیموكراتیش سەردانی ئەو نووسینگەیان كردووە. بە هۆی دەستتێوەردانی ئەنقەرەوە، سەردانەكەی مەزڵوم كۆبانێ بۆ واشنتۆن هەڵوەشایەوە، چونكە ئەنقەرە پێی وایە مەزڵم كۆبانێ نزیكە لە پارتی كرێیكارانی كوردستانەوە. سەرباری ئەوەش، هێشتا پەیوەندییە سەربازی و سیاسییەكانی نێوان واشنتۆن و ئیدارە كوردییەكەی ڕۆژئاوا بەردەوامە، ولیام ڕوباك – ی باڵوێز ئەمریكیش لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات نیشتەجێیە.

چاوەڕوان دەكرێت ئەو هەنگاوەی واشنتۆن ئەنقەر توڕە بكات كە دامەزراندنی قەوارەیەكی كوردی لە باكوری سوریای لێ بۆتە مۆتەكە. لەو پێناوەدا ئەنقەرە زنجیرە ڕێككەوتنێكی لەگەڵ مۆسكۆدا واژۆ كرد بۆ لەناوبردنی ئەو قەوارە كوردییەی لەسەر دوو لێواری ڕووباری فوڕات دروست بووە. توركەكان پەرۆشی ئەوە بوون باوەڕ بە ڕوسیا و ئێران بێنن كە لە هەموو یاداشتە فەرمییە هاوبەشەكانی نێوانیان لە ئاستانە هەڵوێستی دژ بە  ئیدارەی سەربەخۆیی كوردەكانی ڕۆژئاوا لەخۆ بگرێت و دژ بە گروپە جوداخوازەكان بێت و پشتگیریش لە یەكپارچەیی خاكی سوریا و سەروەرییەكەی بكات. 

چاوەڕوان دەكرێت ڕێككەوتننامەكە نیگەرانی دیمەشق- ی لێ بكەوێتەوە، چونكە فشارەكانی سەر دیمەشق زیاتر دەكەن و تەنگژە ئابوورییەكەشی قوڵتر دەكەنەوە، ئەمە جگە لەوەی پشكداری دەكات لە توندبوون و تۆكمەبوونی هەڵوێستی كوردەكان لەسەر مێزی دانوستانەكان. دیمەشق دەڵێت كە ئیدارە كوردییەی ڕۆژئاوای كوردستان پەیوەست نەبووە بە بنەماكانی ئەو ڕێككەوتنەی لە ئۆكتۆبەری ڕابردوو واژیان كردووە و تیایدا بە دەق هاتووە كە: (هاریكاری سەربازی یەكتر بكەن، سیمبول و دامەزراوەكانی حكومەتی سوریاش بگەڕێنەوە ڕۆژهەڵاتی فوڕات)، بەرپرسە كوردەكانیش دەڵێن دیمەشق لێبراو نییە لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی دانوستانی سیاسی بۆ گەیشتن بە لێتێگەیشتن سەبارەت بە پەیوەندییەكانی نێوان قامیشلی و دیمەشق و سرووشتی سیستەمی لامەركەزی بۆ سوریای تازە.

سەرچاوە: ئەلشەڕق ئەلئەوسەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر