- مستەفا پەكۆز:هوداپار ناتوانێت سەركەوتووبێت لەبەرامبەر خەباتی مەدەنی لە باكووری كوردستان
- مستەفا پەكۆز: هوداپار پەكەكە بە "تیرۆرست" نازانێت
- مستەفا پەكۆز: هوداپار تیرۆرست نییە و لەگەڵ هەدەپە لەسەر كێشەی كورد رێكدەكەون
شارپرێس: 
مستەفا پەكۆز پارێزەر ئاماژە بەوە دەكات، هوداپار كە پارتێكی ئیسلامی باكووری كوردستانه پەكەكە بە تیرۆرست ناناسێنێت، دەشڵێت هوداپار پارتێكی تیرۆرستی نییە و دەكرێت لەگەڵ هەدەپە بگەن بەرێككەوتن لەسەر كێشەی كورد  و پێكەوە گوشار لەسەر حكومەت دروستبكەن.

لە ساڵی 2023 دا، بزوتنەوەی سیاسی كورد لە هەموو پارچەكانی كوردستان لەچاو ئەم ساڵانەی دواییدا بە خراپترین دۆخیدا تێپەڕ دەبێت. لە رۆژهەڵاتی كوردستان دوای خۆپیشاندانەكانی (ژینا) كاربەدەستانی وڵات بە هەموو شێوەیەك گوشار لە كورد دەكەن لەناوەوە خەڵك راپێچی زیندان دەكەن، لە دەرەوەشدا هەوڵدەدەن هەناسە لە بزوتنەوەی سیاسی كورد ببڕن.

 لە هەرێمی كوردستان لەم ساڵەدا كۆمەڵێك رووداو هاتنە پێش كە قەوارە و قەبارە و پێگەی حكوومەتەكەیان بچووك كردۆتەوه بە ئاستێك كە چاودیران بە سەرەتای كۆتاییهاتنی ئەو حوكمرانییە خۆجێیە ناوی دەبەن كە ٣٢ ساڵ زیاترە دروستبووە‌.

 لە رۆژئاوای كوردستانیش دۆخی نادیار رۆژ بە رۆژ نادیارتر دەبێت و دەستكەوتەكانی كورد دەخاتە مەترسیەوە. لە باكووری كوردستان و توركیاش دۆخێكی تەواو نالەبار لە ئارادایە، سەركەوتنی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەكان، پاشەكشێی (HDP) بە ژمارە و داتا هیواكان بەرەو پووكانەوە دەبات، بەڵام ئەوەی زیاتر دەبێتە مەترسی بۆ ئەم بەشەی كوردستان، رێككەوتنی پارتی دەسەڵاتدار (AKP) بوو لەگەڵ (HÜDA PAR) كە پارتێكی كوردی ئیسلامییە و خاوەن پێشینەیەكی سەلەفی جیهادیە. 

بە گوێرەی (HDP)، (HÜDA PAR) درێژە پێدەری (حزبوڵا) ی ساڵانی 1990ە، كە حزبوڵا بەپلانی دەوڵەت تاوانبار دەكرێت بە كوشتنی هەزاران كەسی مەدەنی لە باكووری كوردستاندا. 

شارپرێس بۆ زیاتر تیشكخستنە سەر دۆخی باكووری كوردستان و هێز و حزبە كوردییەكانی ئەو پارچەیەی كوردستان، بۆ زیاتر ئاشنابوون بە هەوڵەكانی دەوڵەتی توركیا بۆ پارچەپارچەكردنی دەنگی كورد ئەم دیمانەیەی لەگەڵ پارێزەر و چالاك لە مافەكانی مرۆڤ پرۆفیسۆر (مستەفا پەكۆز) ئەنجامداوە ناوبراو پارێزەرێكی كوردە و یەكێكە لە شرۆڤەكارەكانی ناوچەكەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاسته.


شارپرێس: پارتی دۆزی ئازاد (HÜDA PAR) چۆن لە دایك بوو و چۆن گەیشتە ئەم رۆژە؟
مستەفا پەكۆز: (HÜDA PAR) لە مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی 2012 وەكو پارتێكی یاسایی دامەزرا، بەڵام بۆ تێگەیشتن لە رۆڵی (HÜDA PAR) پێویستە سەرەتا‌ باش لە‌ پەیوەندییەكان و جوڵەكانی پێشتری (حزبوڵا) تێبگەین.

 (حزبوڵا) لە ساڵای 1990 لەگەڵ بزوتنەوەی سیاسی كورد یان راستترە ئەگەر بڵێین لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان (PKK) بە ئاشكرا دەستی بە شەڕ كرد. ئەو (حزبوڵا)یەی رۆڵی هەبوو لە كوشتنی دەیان كورد، بە ئاشكرا پشتگیری لە دەوڵەتی توركیا وەرگرت.

لە راپۆرتێكی دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی توركیادا هاتووه،‌ (جەم ئەرسەڤەر) فەرماندەی هەواڵگری هێزی جەندرمە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر ناسراو بە (JİTEM)  كە وەكو رێكخراوێكی نایاسایی سەر بە دەوڵەت لە ساڵانی 1990 لە ناوچە كوردییەكانی توركیا كارا بووە پێشنیاری كردووە:" له ‌دژی PKK پشتگیری لە (حزبوڵا) بكرێت و رێگای بۆ خۆش بكرێت".

 (حزبوڵا) لەو ساڵانەدا لەناوچەكانی باكووری كوردستان گەشە دەكات و بەهێز دەبێت، لەلایەن خەڵكی كورد ‌ناوچەكەش وەكو (حزبی – كۆنتڕا) دەناسێندرێت. 

(حزبوڵا) لەوسەردەمەدا هەركەسێك لە خۆیان نەبووبێت یان ركابەریان بووبێت لەناو‌ گرووپە كوردییە ئیسلامییەكانی دیكە بە زەبری چەك لەناویان بردووە. 

(حزبوڵا) كە بەپشتگیری دەوڵەت بووە خاوەن هێز، دوای ماوەیەك لە دژی هێزەكانی دەوڵەتیش كەوتە شەڕ. بەناوبانگترین هێڕشی چەكداریشیان كوشتنی (جەعفەر ئۆكان) بوو كە بەڕێوەبەری (پۆلیسی مەدەنی) بوو لە شاری ئامەد. لە دوای ئەم هێڕشە دەوڵەت لەدژی (حزبوڵا) دەستی بە ئۆپەراسیۆنێكی بەرفراوان كرد. هێزەكانی دەوڵەت هەڵیانكوتایە سەر ئەو ڤیلایەی كە (حوسێن وەلیدەدەئۆغڵو) سەرۆكی (حزبوڵا) تیایدا دەمایەوە. 

لە شارۆچكەی (بەیكۆز) لە ئیستانبۆڵ هێزەكانی دەوڵەت ئۆپەراسیۆنیان بۆ سەر ئەندامانی ئەم حزبە ئەنجامدا، تیایدا تەنیا (حوسێن وەلیدەدەئۆغڵو) گیانی لەدەستدا و ئەوانەی دیكەش هەموویان دەستگیركران. 

دوای ئەم ئۆپەراسیۆنە، هەموو ئەم كردەوە چەكداریانە پەردەیان لەسەر لادرا كە (حزبوڵا) بە ئاگایی و رەزامەندی دەوڵەت ئەنجامیداوە. هەروەها دەركەوت كە ئەم حزبە بەچ شێوازێك خەڵكی ئەشكەنجە داوە و كوشتووە، لە هەمان كات چەند شوێنێك دۆزرایەوە كە (حزبوڵا) تەرمی ئەو كەسانەی لێ شاردۆتەوە كە دوای ئەشكەنجەدانیان فەرمانی كوشتنی بۆیان دەركردووە. لە مێشكی مرۆڤەكاندا كۆپی بووە كە چۆن (حزبوڵا) لەسەر شێوازی بەستنەوەی (بەراز) خەڵكی بەستۆتەوە و تا مردن ئەشكەنجەی كردوون. 

چەندین سەركردەی (حزبوڵا) بۆ ساڵانێكی دوور و درێژ لە زیندان مانەوە. (حزبوڵا) كە تا ئاستێكی بەرچاو لەناو رای گشتی تورك و كورد ناشیرین بوو، ئەو هێزەی جارانی نەما، بەڵام توانی پارێزگاری لە جەماوەرەكەی بكات. لەو كاتەی (حزبوڵا)‌ سەرلەنوێ بە دوای رێگای دیكە دەگەڕا، چەندین كادیری ئەم حزبە بەرەو ئاراستەی خەباتی مەدەنی بایاندایەوە.

 سەرەتا چەند ریكخراوێكی كۆمەڵگای مەدەنیان دامەزراند و دواتریش لە مانگی كانوونی یەكەمی 2012 دامەزراندنی (HÜDA PAR) یان راگەیاند. دوای ئەم پڕۆسەیە (حزبوڵا) لە رووی سەربازی و سیاسیەوە زۆر لاواز بوو، قۆناخ بە قۆناخ دەستكرا بە قۆناخی كاراكردنی (HÜDA PAR). بەم شێوەیە (HÜDA PAR) كە خاوەن روئیای سیاسەتی ئیسلامیانەیە، لە رۆژی دامەزراندنیەوه تا ئەمڕۆ‌ لە نزیكەوە پەیوەندی هەیە لەگەڵ پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) كە چەندین ساڵە لە توركیادا لەسەر دەسەڵاتە.

شارپرێس: بە گوێرەی ئەو وەڵامەت بێت، دەكرێت بڵێین (HÜDA PAR)  درێژە پێدەری رێگای (حزبوڵا)یە؟ 
مستەفا پەكۆز: زەحمەتە ئەگەر بە تەواوەتی وا بڵێین، بەڵام لە رووی سەربازییەوە پەیوەندی لەگەڵ (حزبوڵا) هەیە‌و وەكو خۆشیان جەختی لێ دەكەنەوە لە رووی سیاسی و ئایدیۆلۆژییشەوە درێژە پێدەری رێگای (حزبوڵا) یە.  

(HÜDA PAR) ناو بەناو هەندێك رەخنە لە (حزبوڵا)ش دەگرێت، بەمەش دەیەوێت بڵێ كە هیچ پەیوەندییەكی ئۆرگانی لەگەڵ (حزبوڵا) نییە. بۆ نموونە (HÜDA PAR)، بەتایبەتی لە مەسەلەی شەڕی چەكداری لەگەڵ (PKK)، رەخنە لە (حزبوڵا) و (PKK) دەگرێت جەخت لەوە دەكاتەوە كە هەردوو حزب هەڵەیان كردووە. لە هەمان كاتدا پێیوایە (PKK) و (حزبوڵا) تیرۆریست نین، بەڵام لە بنەمادا ئەم حزبە پشتگیری لە دونیابینی ئایدۆیۆلۆژی و سیاسی (حزبوڵا) دەكات. 

شارپرێس: ئایا دەوڵەت پلانێكی ستراتیژی دیاریكراوی هەیە بۆ (HÜDA PAR)؟ ئەگەر هەیە چۆن دەكرێت پێناسەی بكەین؟ 
مستەفا پەكۆز: بێگومان دەوڵەت پلانی ستراتیژی سیاسی هەیە پەیوەست بە (HÜDA PAR). چۆن دەوڵەت لە دژی (PKK)  پشتگیری لە (حزبوڵا) كردووە و رێگای بە بەهێزبوونی داوە، بە هەمان شێوە ئەمڕۆ بڕیاری داوە لە دژی پارتی دیموكراتی گەلان (HDP) كە نوێنەرایەتی بزوتنەوەی كورد دەكات پشتگیری لە (HÜDA PAR) بكات كە ئەمەش بۆ هەر دەوڵەتێك ڕەنگە جۆرێك بێت لە سیاسەتی مانەوە لە دەسەڵات. واتە دەوڵەت برەو دەدات، بە تەكتیكی پارچەكردنی بزوتنەوەی سیاسی كورد و دروستكردنی ئەلتەرناتیڤێك بۆ ئەم بزوتنەوەیە.

 ئەمڕۆ هەبوونی نوێنەرانی (HÜDA PAR) لەسەر لیستی پارتی داد و گەشەپێدان (AKP) لە پەرلەمانی توركیا ئەنجامی ئەم رێككەوتنەیە كە لە نێوان (HÜDA PAR) و دەوڵەت كراوە. ئەگەر لێی ورد بینەوە، (AKP)  دوو هاوپەیمانی هەرە نەتەوەپەرست و رەگەزپەرستی هەیە. یەكێكیان پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست (MHP) و ئەوەی دیكە پارتی یەكێتی گەورە (BBP) یە. بەتایبەتی (دەوڵەت باخچەلی) سەرۆكی گشتی (MHP) كە هەڕەشە لە دادگای دەستووری دەكات تا بەبیانووی (جوداخواز و تیرۆریست) بڕیاری قەدەخەكردنی كاراترین و بەهێزترین پارتی سیاسی كوردی(HDP) بدات، بەڵام لەگەڵ (HÜDA PAR) بە پێچەوانەوە‌ رێككەوتن دەكات. 

باشە بۆچی دەوڵەت باخچەلی لەناو یەك هاوپەیمانی لەگەڵ (HÜDA PAR) جێدەگرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پەیوەستە بە پلان و پەیوەندی پشت پەردە لە نێوان (HÜDA PAR) و دەوڵەتی توركیادا. 

شارپرێس: قسەكانی (سولەیمان سۆیلو) وەزیری پێشووی ناوخۆی توركیا كە دەڵێت:" هەنگاوی دەوڵەت لەبارەی (HÜDA PAR)  یەكێكە لە هەنگاوە هەرە گرنگەكانی ئەم ساڵانەی دوایی. لە داهاتوویەكی نزیكدا ئەنجامەكانی دەبینین" پەیوەندی هەیە بەو لێكدانەوەیە كە لە پرسیارەكانی پێشتردا ئاراستەمان كردوویت؟ 
مستەفا پەكۆز: (سۆیلو) بە راشكاوانە رایگەیاند،‌ ئەوەی رەهەندی پەیوەندی سیاسی رێككەوتنی لە نێوان (HÜDA PAR) و (AKP) داڕشتووە دەوڵەت بۆخۆیەتی.
 بە واتایەكی دیكە لە قۆناغی داهاتوودا (HÜDA PAR) وەكو نوێنەری كورد لە لایەن دەوڵەتەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت. 

شارپرێس:  باشە دەوڵەت چۆن گەرەنتی ئەمە دەكات؟ 
مستەفا پەكۆز: بێگومان وەڵامی پرسیاری ئایا دەوڵەت لەم یاریەدا سەركەوتوو دەبێت گرنگە. راستیەك لە ئارادایە كە ئەمەیان نەوەكو زۆر ئاسان نابێت بەڵكو زۆر زەحمەتیشە. بەڵام دەوڵەت لە پێناو لەناوبردنی سیاسەتی مەدەنی و یاسایی كورد، لاوازكردن و شكاندنی كاریگەریەكانی لەناو كۆمەڵگای كوردیدا بە هەموو هێزی خۆی كار دەكات. بە هەزاران سەركردە، كادیر، سەرۆك شارەوانی و پەرلەمانتاری (HDP) لە زیندانن. هەروەها كەیسی داخستنی (HDP) لە دادگایی باڵای دەستووری لە داهاتوویەكی نزیكدا یەكلایی دەبێتەوە. لە بەرامبەر ئەمەشدا بە هەموو شێوازێك دەرگا لە بەردەم (HÜDA PAR) دەكرێتەوە و پشتگیری لێ دەكرێت. بەهای ئاینی و مەعنەوی لەناو كورد لە ئاستێكی بەرز دایە، كە ئەمەش زەمینەی چاڵاكبوون بۆ (HÜDA PAR) دەڕەخسێنێت، كە ئامانجیەتی بە پشتگیری ئابووری و سیاسی دەوڵەتی توركیا چالاكتر بێت. 

شارپرێس: باشە بزوتنەوەی سیاسی كورد نزیكەی 45 – 50 ساڵە خەباتێك بەڕێوە دەبات ئایا دەكرێت دەوڵەت بەم شێوازانە بگاتە سەركەوتن؟
مستەفا پەكۆز: دەوڵەت چۆن پێشتر هێزی چەكداری (حزبوڵا) ی دژ بە (PKK) بەكارهێناوە، ئەمڕۆش دەخوازێـت (HÜDA PAR) دژ بە (HDP) یان پارتی چەپی سەوز بەكاربێنێت. (حزبوڵا) زیانێكی سنوورداری بە (PKK) و كۆمەڵگای كوردی گەیاند، بەڵام نە گەیشتە ئەو سەركەوتنەی كە چاوەڕێ دەكرا. (HÜDA PAR) یش بە هەمان شێوە، هەرچەند نوێنەری لە پەرلەماندا هەبێت، بە پشتگیری دەوڵەت لە رووی سیاسی كاراتریش ببێت، لە بەرامبەر سیاسەتی مەدەنی كوردی و (HDP) ناگاتە ئەو سەركەوتنەی پلانی بۆ دانراوە. جەماوەری بزوتنەوەی سیاسی كورد لە رووی كۆمەڵایەتیەوە زۆر بەرفراوانە، لەسەر بنەمایەكی تەندروست رێكخراوە و خاوەن ئەزموونە. 

شارپرێس: بۆچونێكی بەهێز لە توركیادا هەیە كە (HÜDA PAR) بە تیرۆریست لە قەڵەم دەدات. پێتوایە (HÜDA PAR) رێكخراوێك یان پارتێكی تیرۆریستی بێت؟ 
مستەفا پەكۆز: (HÜDA PAR) لە رووی ئایدیۆلۆژی و سیاسیدا پشتگیری لە حكومی ئیسلامی دەكات و پارتێكی ئیسلامیە. دژایەتی دیموكراسی و بنەماكانی دیموكراسی دەكات. دەربارەی مافەكانی ژن زۆر لە دواوەیە. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بە بەراورد لەگەڵ پارتە ئیسلامیەكانی دیكە لە رووی ئایدیۆلۆژی و سیاسیدا جیاوازی نییە. لە پڕۆگرامی ئەم پارتەدا دەربارەی داواكاریەكانی كورد هەڵسەنگاندنی گرنگ كراوە. هەرچەند (HÜDA PAR) وەكو پارتێكی ئیسلامی شەریعەتخواز پێناسەش بكرێت، بەڵام بە هیچ شێوەیەك وەكو رێكخراو/ پارتێكی (تیرۆریست) لە قەڵەم نادرێت. پارتێك كە تێڕوانینی سەردەمیانە نەبێت و هەڵە بێت جیاوازە، لەگەڵ پارتێكی تیرۆریست. (HÜDA PAR)  لەناو جوگرافیای كورد پارتێكە كە خاوەن دینامیكی كۆمەڵایەتی و هێزی جەماوەریە. پارتێك كە بە گوێرەی دینامیكە كۆمەڵایەتیەكانی جوگرافیایەك دامەزرابێت، وەكو بزوتنەوەیەكی تیرۆریستی ناناسێنرێت. 

ناكرێت پارتێك تەنیا لەبەر ئەوەی باوەڕی بە توندوتیژی سیاسی هەبووە بە تیرۆریست بناسرێت. لەم روانگەیەوە، من لەدژی تەواوی دونیابینی (HÜDA PAR)م، بەڵام بە دڵنیایی وەكو تیرۆریست پێناسەی ناكەم. 

شارپرێس: پێشبینی دەكرێت پەیوەندی نێوان (HDP) و (HÜDA PAR) گۆڕانی بەسەردا بێت؟
مستەفا پەكۆز: لە پەیڕەو و پڕۆگرامی (HÜDA PAR) دەربارەی چارەسەری كێشەی كورد لێكدانەوە و داواكاری گرنگ جێی گرتووە. بە هەمان شێوە لە پڕۆگرامی (HDP) و پارتی چەپی سەوزدا، چارەسەری كێشەی كورد لەناو سیاسەتی دیموكراتیانەدا، بە گفتوگۆ كردن لەگەڵ دەوڵەت ئیرادەیەكی بەهێز خراوەتەڕوو. بانگەشەی هەردوو لایەن: كێشەی كورد لە توركیادا كێشەی سەرەكیە. بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە لەلایەن دەوڵەتەوە پێویستیمان بە ئیرادەی هاوبەش هەیە. سەرەڕای ئەوەی لە زۆر تەوەرەی گرنگدا دونیابینی زۆر جیاوازیان هەیە، لەبارەی كێشەی كورد دەگەنە یەكتر و بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە گوشار دەخەنە سەر دەسەڵات و حكوومەت. 

شارپرێس: ئاماژەتان پێدا كە بەم زووانە دۆسیەی داخستنی (HDP) لە دادگای دەستووری یەكلایی دەكرێتەوە و دادگا بڕیاری ئاشكرا دەكات. لەمبارەیەوە هەڵوێستی (HÜDA PAR) چی دەبێت؟ 
مستەفا پەكۆز: تا ئەمڕۆ دەوڵەت ژمارەیەكی زۆر لە پارتی سیاسی كوردی داخستووە. هەر جارێكیش گەلی كورد پارتێكی نوێ دروست دەكات و لە زەمینەی خەباتی مەدەنیدا واز لە خەباتی پەرلەمانی و سیاسەتی مەدەنیانە ناهێنێت. بۆ ئەوەی كێشەی كورد لە چوارچێوەی سیاسەتی دیموكراتیانە و لەناو پەرلەمانچارەسەر بكرێت ئیرادەیەكی بەهێز بەیان دەكرێت. ئەو شارەوانیانەی (HDP) بە‌ هەڵبژاردن بەدەستیهێنان، قەیوومیان بۆ دانرا و سەرۆكەكانیان زیندانی كرد، پەرلەمانتارەكانیشیان دەستگیر كردن. تا ئەمڕۆ گوێم لێنەبووە (HÜDA PAR) لەمبارەیەوە لێدوانێكی دابێت. هەڵبەتە ئەم ئۆپەراسیۆنانەش دژ بە تەواوی كوردە. بێدەنگبوونی (HÜDA PAR) كاردانەوە دروست دەكات لەناو رای گشتی، ئەم بێدەنگیە وەكو پشتڕاستكردنەوەی هەبوونی پەیوەندی ئەم پارتە لەگەڵ دەوڵەت دەزانرێت و ئاماژەشە بە هەوڵی پڕ كردنەوەی ئەم بۆشایە دەخوێندرێتەوە كە لە ئەنجامی گوشارەكان بۆ سەر (HDP) دروست دەبێت.