شارپرێس:
ئەگەر بێت و بنیامین ناتانیاهۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بۆ جاری پێنجەم بەدەست بهێنێت، دەبێتە دەسكەوتێك، كە هیچ كەسێك لە مێژووی ئیسرائیلدا پێی نەگەیشتووە. 

ناوبراو ئەو سیاسییەیە، كە رەخنەگران بە ناشارەزا وەسفی دەكەن كاتێك بە جیاوازییەكی كەم بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1996 هەڵبژێردرا، كە ئەمجارە كەوتە ململانێیەكی سەختەوە لە پێناو مانەوەیدا لە رووبەرووبونەوەی ژمارەیەك تۆمەتی گەندەڵی كە ئاراستەی كرابوو.

بۆ ماوەی چەندین ساڵ ناوبراو وەهای دەبینی ئەو كەسەیە كە دەتوانێ پارێزگاری لە ئاسایشی ئیسرائیل بكات لە دراوسێ قورسەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بۆیە هەڵوێستێكی توندی نواند بەرانبەر فەلەستینیەكان، و مەترسیەكانی ئاسایشی ئیسرائیلی كردە سەرنێزەی هەر گفتوگۆیەكی تایبەت بە پرۆسەی ئاشتی.

ناتانیاهۆی ناسراو بە (بیبی) لە ساڵی 1949 لە تەل ئەبیب لە دایك بوە. خێزانەكەی لە ساڵی 1963 رویانكردە ئەمەریكا كاتێ باوكی (بن صهیۆن ناتانیاهۆ) مێژوونووس و چالاكوانی ئیسرائیلی، پۆستێكی ئەكادیمییان بۆ پێشنیار كرد، ئەو مات تەمەنی 18 ساڵان بوو.

ناوبراو گەڕایەوە بۆ ئیسرائیل و ماوەی پێنج ساڵ بە شێوەیەكی دیار لە نێو سوپای وڵاتەكەیدا خزمەتی كرد؛ لە یەكەی هەلبژاردە بە پلەی رائد. لە ساڵی 1968 بەشداری كرد لە هێرشی ئاسمانی سەر فرۆكەخانەی بەیروت و بەهەمان شێوە لە جەنگی ئۆكتۆبەری ساڵی 1973.

لە پاش تەواو كردنی خزمەتی سەربازی، ناتانیاهۆ گەڕایەوە بۆ ئەمەریكا، لەوێ بڕوانامەی بەكالۆریۆس و ماستەری لە پەیمانگەی ماساتشۆستس بۆ تەكنەلۆجیا بەدەست هێنا.

لە ساڵی 1976 براكەی (جوناسان) لە كاتی سەركردایەتی كردنی هێرشێكی ئاسمانیدا بۆ رزگاركردنی بارمتەكانی فرۆكەیەكی فڕینراوی ئیسرائیلی لە فرۆكەخانەی عینتیبە لە ئۆگەندا كوژرا.

كۆچی دوایی براكەی كاریگەریەكی قوڵی لەسەر خێزانەكەی دروست كرد، و ناوەكەی لە ئیسرائیلدا بوە ئەفسانە، پاشان ناتانیاهۆ پەیمانگەیەكی بەناوی براكەیەوە دروست بۆ رووبەرووبونەوەی تیرۆر.

لە ساڵی 1982 ناوبراو بوە جێگری نێردەیەكی ئیسرائیل بۆ ئەمەریكا، لە ماوەیەكی زۆر كەمدا ناوبانگی دەركرد و بە زمانێكی ئینگیزی شێوەزاری ئەمەریكی بە ڕەوانی قسەی دەكرد، بۆیە بوە رووكەشێكی ناسراو لە تەلەفزیۆنی ئەمەریكیدا و چالاكوانێكی كاریگەر لە پێناوی ئیسرائیلدا. لە ساڵی 1984 دا بوە نوێنەری ئیسرائیل لە نەتەوە یەكگرتوەكان لە نیویۆرك.

دابەش كردنی خاكی فەلەستینییەكان
ناتانیاهۆ تێكەڵی سیاسەتی ناوخۆی ئیسرائیل بوو كاتێ لە ساڵی 1988 گەڕایەوە، و توانی كورسیەك لە (كنیست= پەرلەمان) بەدەست بهێنێ و ببێتە جێگری وەزیری دەرەوە.

لەبەری سیاسیدا لە سەركردەكانی حزبی پێشووی لیكۆد نزیك بوەوە، پاش ئەوەی حزبەكە لە هەلبژاردنە گشتیەكانی ساڵە 1992 توشی شكست بوەوە، ناتانیاهۆ بوە سەرۆكی حزب.

لە ساڵی 1996، وە یەكەمین سەرۆك وەزیران كە لە هەڵبژاردنێكی پێش وەختەدا هەڵبژێدرا بەهۆی تیرۆركردنی سەرۆك حكومەتی پێشوو ئیسحاق رابینەوە، و بوە كەمتەمەنترین و یەكەم سەرۆك وەزیرانی لە دایك بووی ئیسرائیل لە پاش دروست بوونی كیانەكەیان لە ساڵی 1948. 

دیارە ماوەی فەرمانڕەوایەتیەكەی جێگای سەرەنج و كورت بوون، بهۆی ئەوەی هاوپەیمانیەتیەكەی بە دەست دابەش بوونی ناوخۆییەوە دەیناڵاند.

لەگەڵ ئەوەی بەرهەڵستكارێكی سەرسەختی رێككەوتنامەی ئۆسلۆ بوو لە نێوان ولاتەكەی و فەلەستینیەكان، بەلام لە ساڵی 1997 مامەڵەیەكی ئیمزا كردو 80%ی شاری خەلیلی دایە دەست دەسەڵاتدارێتی فەلەستینی، هەروەها لە ساڵی 1998 لێكتێگەیشتنی (وای ریفر) ی ئیمزا كرد، تیایدا وێنای پرۆسەی كشانەوەی زیاتری لە كەرتی غەزە لە خۆ دەگرت.

لە ساڵی 1999 پۆستەكەی لە دەستدا، دوای ئەوەی داوای هەڵبژاردنی پێشوەختی كرد لە كاتی دیاریكراو بە 17 مانگ. و لە بەرانبەر سەركردەی حزبی كرێكاران ئیهود باراك شكستی هێنا، و پەیمانیدا بە درێژە پێدانی كاركردن لە پێناو گەیشتن بە ئاشتیەكی بەردەوام و كشانەوەی لە باشوری لوبنان.

گەشانەوەی سیاسی
ناتانیاهۆ وەك ئەندام پەرلەمان و سەرۆكی حزبی لیكۆد دەستی لە كاركێشایەوە لە پاش ئەوەی لە هەلبژاردنەكاندا شكستی هێنا، و لە پاش ئەو ئارییل شارۆن جێگای گرتەوە.

دوای ئەوەی لە ساڵی 2001 شارۆن بوە سەرۆك وەزیران، ناتانیاهۆ گەڕایەوە نێو حكومەت یەكەمجار وەك وەزیری دەرەوەو پاشان وەك وەزیری دارایی. لە ساڵی 2005 دەستی لە پۆستەكەی كێشایەوە، وەك ناڕەزایەتیەك لە بەرانبەر كشانەوەی ئیسرائیل لە كەرتی غەزە.

لە ساڵی 2005 دووبارە هەلی قۆستەوە، كاتێ شارۆن لە لیكۆد جیابوەوە و حزبی كادیما (مامناوەندی نوێی) دامەزراند، پێش ئەوەی توشی پژانی مێشك ببێت و لە بێ هۆشیدا بمێنێتەوە.

خشتەی گرنگترین رووداوەكانی هاوچاخی ناتانیاهۆ
- 1949 لە تەل ئەبیب لە دایك بوە.
- 1967-1973 پلەی رائیدی هەبو لە یەكە تایبەتەكانی (مغاویر).
- 1984 بوە بالوێز لە نەتەوە یەكگرتوەكان
- 1988 تێكەڵی پەرلەمان و حكومەت بوو
- 1996 بوە سەرۆك وەزیران.
- 2002-2003 پۆستی وەزیری دەرەوەی وەرگرت
- 2003-2005 پۆستی وەزارەتی دارایی وەرگرت و پاشان دەستی لە كاركێشایەوە بەهۆی كشانەوەی ئیسرائیل لە غەزە.
- كانونی یەكەمی 2005 بوە سەرۆكی حزبی لیكۆد.
- 2009 دووبارە پۆستی سەرۆك وەزیرانی وەرگرتەوە.
- 2013 خولێكی تری سەرۆك وەزیرانی پێدرا.
- 2005 بۆ چوارەم جار بوەوە سەرۆك وەزیران.
- 2019 شەپۆلێك تۆمەتی گەندەڵی رووبەرووی خۆی و خێزانەكەی كرایەوە.
- نیسانی 2019 لە خولی پێنجەمی پۆستی سەرۆك وەزیراندا سەركەوتوو بوو.

پێش ئەوەی چەمكی دەولەتی فەلەستینی بێ چەك ئاشكرا كرابو، بەلام ئەو پێداگیری كرد لەوەی دەبێ فەلەستینیەكان ئیسرائیل وەك دەوڵەتێكی یەهودی بناسێ.

لە ساڵی 2015، خۆی بە دوور گرت لە قبولكردنی ئەگەری دروست بوونی دەولەتی فەلەستین ئەوەشی رەتكردەوە بابەتەكە پەیوەندی بە دەركەوتنی ئیسلامی توندرەوەوە هەبێت لە سەرجەم شوێنەكانی رۆژهەلاتی ناوەراست.

ململانێ لەگەڵ غەزە
لە كۆتاییەكانی 2012، ناتانیاهۆ داوای هەڵبژاردنی پێشوەختی كرد، و پاش چەند هەفتەیەك لە هەڵوەشانەوەی پەرلەمان، فەرمانی كرد بە هێرش كردن بۆ سەر غەزە دوای ئەوەی لەو شوێنەوە رۆكێت ئاراستەی ئیسرائیل كرا.

پاشان پرۆسەكەی هەڵوەشاندەوە بەبێ ئەوەی هێزی زەمینی بنێری، لەگەڵ ئەوەی مەترسیەكان زیادی دەكرد، پاشان پرۆسە هەشت رۆژیەكەی بە سەركەوتوو وەسف كرد.

بەلام زۆر بە خێرایی پێكدادانەكان لەسەر سنور جارێكی تر سەری هەڵدایەوە، پاش هەڵكشامی هێرشە رۆكێتیەكان لە تەموزی 2014دا، بۆیە ناتانیاهۆ بڕیاریدا هێرشێكی تر بكاتەوە سەر غەزە لە پێناو دووبارە گەڕانەوەی هێمنی درێژخایەن بۆ ئیسرائیل.

جەنگەكە ماوەی 50 رۆژی خایاند و نزیكەی 2100 فەلەستینی كوژران، زۆربەی ئەوانەش خەڵكی مەدەنی بوون بە گوێرەی بەرپرسانی نەتەوە یەكگرتوەكان. بەلام لایەنی ئیسرائیلی 67 سەربازو شەش مەدەنی كوژران.

لەگەڵ ئەوەی ئیسرائیل پاڵپشتیەكی زۆری لێكرا لەلایەن ئەمەریكاوە، كەچی پەیوەندی خۆی و سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا باراك ئۆباما ئالۆزو لە نزمترین ئاستەكانیدا بوو.

ناتانیاهۆ لە ئازاری 2015 وتاری لە كۆنگرێس خۆیندەوەو هۆشداریدا لە مامەڵەیەكی خراپ لەگەڵ ئێران دەربارەی بەرنامە ئەتۆمیەكەی. بەلام ئیدارەی ئەمەریكا ئەم وتارەی بە دەستێوەردانی توند لە قەلەمدا.

مەرجە یەكلایەنەكان لەگەڵ ترامپ
ناتانیاهۆ هەڵوێستی توندی دەربارەی ئێران گرتەبەر، چەندین جار و بەبەردەوامی هۆشداری لە بارەی مەترسیەكانی بەردەم كۆمەلگەی نێودەوڵەیتەوە دا؛ ئەگەر وازی لێ بهێنن لە رووی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمیەوە، داوای دەكرد سزاكان لە دژی ئێران توندوتۆڵ بكرێت و بە مەترسی یەكەمی لە قەلەم دەدا دژی ئیسرائیل، سەرەرای ئەوەی ئاماژەی بۆ ئامادەیی وڵاتەكەی دەكرد بەبەكارهێنانی هێز بۆ وەستاندنی بەرنامەی ئەترمیەكەی ئێران؛ ئەگەر سەرجەم هەوڵەكان شكستیان هێنا.

پاشان ترامپ وەك بەهێزترین هاوپەیمانی ئیسرائیل لە گۆرەپانەكەدا سەری هەڵدا و بەماوەی رۆژێك دانی نا بەوەی قودس پاستەختی ئیسرائیلە.

ئەم هەنگاوە بوە مایەی توڕە بوونی لەسەرجەم ولاتانی عەرەبی، كە داوای پاڵپشتی فەلەستیەنیەكان و گەڕانەوەی قودسی رۆژهەلاتیان كرد، كە ئیسرائیل لە ساڵی 1967 داگیری كردبوو، دیارە ئیدارەی ترامپ بەمەوە نەوەستا بەڵكو دانی نا بە بەرزاییەكانی جۆلانی سوریای داگیركراو لە ساڵی 1967، وەك بەشێك لە ئیسرائیل.

سەرۆكی ئەمەریكا ئەم هەنگاوەی گەڕاندەوە بۆ هۆكاری ستراتیژی و لە قاڵبدانی ئێران، بەلام چاودێران بڕوایان وایە ئەم هەنگاوە بۆ بەهێز كردنی پێگەی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین ناتانیاهۆیە لە پێش هەڵبژاردنەكان.

تۆمەتەكان
لێكۆڵینەوە لە سێ دۆسیەی گەندەڵی دژی ناتانیاهۆ لە شوباتی 2019 دا گەیشتە لووتكە، واتە شەش هەفتە لە پێش هەڵبژاردنە گشتیەكان، لە نێو ئەو تۆمەتانەدا بەرتیل و فروفێڵ و پێشیلكردنی متمانەی تێدایە.

دوو كێشەیان پەیوەندی بەوەوە هەیە كە ویستویەتی دامەزراوە راگەیاندنەكان رۆماڵی راگەیاندنی پۆزەتیڤی بۆ ئەنجام بدەن لە بەرانبەر پێشكەش كردنی خزمەتگوزاری بۆیان. یەكێك لە كێشەكان فۆكەس دەخاتە سەر دیاری وەرگرتن لەلایەن جەمسەرێكەوە لە هۆلیوود لە بەرانبەر خزمەتی سیاسیدا.

بەلام ناوبراو ئەوەی رەتكردەوە هیچ سەرپێچیەكی ئەنجام دابێ و ئەمەی بە پلانی بەرهەڵستكارەكانی دانا بۆ ئەوەی لێی بدەن.

سەرچاوە: BBC
وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا