شارپرێس: بەڵگە و ئاماژەی بەهێز هەن، كە بەرپابوونی جەنگی سێیەمی جیهانی نزیكە، كە كتومت نازانرێت كەی؟ لە كوێ؟ بەڵام لەشكركێشی بەردەوامی نێوان جەمسەری ڕوسیاو ڕۆژئاوا و هەموو ناوچە گەرمەكانی دیكەی جیهان، گریمانەی بەرەنگاربونەوەیەكی حەتمی زیاددەكەن. گومان نییە، كە پەیوەندییەكانی ڕوسیا و ڕۆژئاوا وێرانن، لەو ماوەیەشدا گەرمتربوون لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پۆتین خەریكی خۆ‌دزێنەوەیە لە پەیوەندییەكانی بە واشنتۆنەوە، چونكە ئامانجی گێرانەوەی هێزی ڕوسیای دێرینە، لەو ماوەیەدا ڕێككەوتننامەی "فەوتاندنی زیادەی پلۆتۆنیوم" ی ڕاگرت و دەستیكردووە بە نوێكردنەوەی كۆگای چەكە ئەتۆمییەكانی بە نەوەیەكی تازەی بۆمبی ئەتۆمی دوورمەودا و موشەكی بالستی و ژیردەریایی ئەتۆمی. لێدوانەكەی "شتاینمایەر" ی وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیایی پێشوترم لەبیرە بۆ ڕۆژنامەی"بڵد تسایتونگ" ی ئەڵمانی كە ووتی: "دۆخی نێودەوڵەتی ئێستا مەترسیدارترە لە جەنگی سارد، پەیوەندییەكانی مۆسكۆ و واشنتۆن ئێجگار شێواون، هەڵەین پێمان وابێت لەبەردەم جەنگێكی ساردی دیكەداین، بەڵكو دۆخی ئێستا جیاوازە و زۆر مەترسیدارتریشە". فۆلفوگان ئشنجەری دبلوماتكاری ئەڵمانی و بەڕێوەبەری مونتەدای سیاسەتە ئەمنییەكانی پەیمانی ناتۆ لێدوانێكی سەبارەت بەو ململانێ جیهانییانە هەیە و دەڵێت: "مەترسی بەرەنگاربوونەوەی سەربازی جیهانی لە ئێستادا ئەگەرێكی زۆر گەورەیە و لە هەموو كاتێكی دیكە زیاترە". سەركردە سەربازییە ئەمریكییەكانیش پێیان وایە ڕوسیا و چین لە هەموو هێزە جیهانییەكانی دیكە زیاتر هەڕەشەن بۆسەر ئەمریكا، بەوەی زۆر بە توندی لەگەڵی چوونە كێبڕكێیەكی پیشەسازی سەربازییەوە، ئەمەش ئەگەر ڕووبەڕووبوونەوەیەكی حەتمی لێدەكرێت. لە دەستپێكی تەنگژەی ئۆكڕانیاوه، فڕۆكەكانی ڕوسیا و ناتۆ لە ئاسمانی ناوچەكەدا پێكهەڵدەپڕژێن، ساڵی 2014 مۆسكۆ فیسنەی خستەسەر قەرم، لەوساوە فسەقەلكردنی نێوانیان بەردەوامە و دوژمنایەتیشیان درێژەی هەیە، لەو كاتەی ڕۆژئاوا هێزەكانی لە پۆڵەندا و دەوڵەتانی بەڵتیق پەرەپێدەدات، پۆتین بە ڕەوانەكردنی دوو كەشتی ڕۆكێتهەڵگر بۆ دەریای ناوەڕاست ووڵامیان دەداتەوه، تاوەكو بچنەپاڵ گەلەكەشتییە جەنگییەكە‌ی ڕوسیا كە لەوێ سەنگەریان گرتووە، ڕۆكێتی ئێس 300 لە سوریا بڵاوە پێدەكات بۆ پاراستنی بنكە سەربازییە دەریاییە ڕوسیەكە لە پارێزگای تەڕتوسی كەناری ڕۆژئاوای سوریا. ڕۆژنامەی ئیندپێندێنت لە باری گریمانەی ئەو جەنگەوە نووسیوویەتی: وەزارەتی مەدەنی و باری نائاسایی ڕوسیا بۆ ماوەی 3 ڕۆژ ڕاهێنانیان كردووە كە 200 هەزار فەرمانبەر تیایدا بەشداربوون و 40 ملیۆن مەدەنیش هاوكاریان بوون، ڕاهێنانیان لەسەر خۆپارێزی لە تیشكدانەوە و هێرشی كیماییی و بایەلۆجی كردووە لە كەرتە گرنگ و مەترسیدارەكانی ڕوسیادا. كەواتە سیناریۆی جەنگی سێیەم چۆنە؟، ئایا جەنگێكی نیزامی دەبێت یان جەنگێكی زیرەك كە بە چڕی تەكنەلۆجیای تێدا بەكاردێت؟ پیتەر سینگر فڕۆكەوانی پێشوو و شارەزای سەربازی ئێستا، لە پەرتووكە گرنگەكەیدا بە ناوی "جەنگی بێتەل" ووتوویەتی: جەنگێكی تازە دەبێت، پشت بە تەكنەلۆجیای تازە و زیرەكی دەستكرد دەبەستێت، بەخێراییەكەی و ئەو چەكانەی تیایدا بەكاردێن جیهان شۆك دەكات، بەڵكو فرمانكردن و سەركردایەتی سوپاكان لەدوورەوە جڵەوگیری دەكرێن. پاراستنی جەنگاوەران لە گرنگترین شتە لەپێشینەكانی جەنگە جیهانییە زیرەكەكەی ئیاندە دەبێت، بە گوێرەی قسەكانی سیگنەر هەر لایەك تەكنەلۆجیای تازەتری هەبێت دەتوانی سەربازانی سوپاكەی لە مردن و ڕووبەڕووبوونەوەی ڕووبەڕووی مەترسی دوژمن بپارێزێت.. وەك جوڵاندنی كەرەستە و ئامێرە جەنگییەكان دوور لە چاوی دوژمن، یان بەكارهێنانی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بۆ چاودێری دوژمن لە دووری سەدەها كیلۆمەترەوە، ئینجا كوشتنیان بە ئەوپەڕەی ووردەكاری ئەگەر پێویستی كرد، بێ ئەوەی پێویست بە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ بكات. سینگەر دەڵێت لەو جەنگەی ئایندەدا ڕەووشتی سوارچاكان بوونی نییە، زۆر لە شارەزایانی سەربازیش لەوەدا لەگەڵی كۆكن كە جەنگێكی خێرای فرتوفێڵاوی دەبێت، مارك مایلی سوپاسالاری ئەمریكی ئێستا لەگەڵ ئەو بۆچوونە باوە كۆكە كە جەنگی جیهانی ئایندە جەنگێكی ئەلەكترۆنی دەبێت دوور لە جەنگە باوەكان كە سوپاكان لەسەری ڕاهاتوون. لە پەرتووكەكەی سنگەردا نموونەیەكی قێزەوون سەبارەت بە پۆخەڵی ئەو جەنگە ئەلەكترۆنییە باسكراوە كە دەكرێت ڕووبدات ، ئەو نموونە بە كاسێتێكی وێنەداری تۆماركراو دێنێتەوە كە پێگەی "فیكی لاكس" پێش چەند ساڵێك نمایشی كردووە وەك بەڵگەیەك بۆ ئەوەی ڕەنگە لە جەنگی ئایندەدا ڕووبدات. نمایشی ئەو كاسێتە لەوكاتدا جیهانی تووشی شۆكێكی گەورە كرد، بەدئاكاری سەربازەكانی لەو جەنگەدا نیشانداوە، لەو كاسێتەدا سەركردەی فڕۆكەیەكی پانكەداری ئەمریكی نیشان دەدات كە لە ساڵی 2007 بەشێوەیەكی ئێجگار قێزەوون و دڵڕەقانە تەقە لە مەدەنییە عێراقییەكان دەكات.. نووسەر دەڵێت: ئەو سەركردەیە لە یەكێك لە شەقامەكانی بەغدا، سێرەی لەو كۆمەڵە خەڵكە گرتووە، ئینجا داوای لە سەركردەكانی كرد مۆڵەتی پێبدەن خۆی مامەڵەیان لەگەڵ بكات.. ئینجار دەنگە تۆماركراوە وێنەدارەكەی سەركردەكە دەڵێت: گەورەم تەقەیان لێ بكەم؟ مۆڵەتی ئەوەم پێبدە؟ ئینجا مۆڵەتی وەرگرت و تەقەی لێكردن و ئەو كۆمەڵە خەڵكە بێتاوانەی كوشتن، ئینجا دەنگی سەركردەكە دێتەوە گوێ و دەڵێت: سەیری ئەو سوك و ڕسوایانەكە چۆن كەوتوونە سەر زەوی! پرسیارگەلەكە ئەوەیە: كێ مافی ئەوەی هەیە چەكە بێتەلەكان بكڕێت كە زۆر بە ووردی و لە دوورەوە ئامانجەكەیان دەپێكن؟ كێ ڕێگەی ئەوەی پێدەدرێت كامیرا بەكاربێنێت بۆ بە دیكۆمێنتكردنی جەنگەكە؟ ، ئایا هەر كەسێك دەتوانی ئەو كارە بكات؟ ڕەنگە ئەم پرسیارانە كاتی ووڵامانەوەیان نەهاتبێت، بەڵام لە هەموو ئەوانە مەترسیدارتر ئەوەیە كێ بەرپرسیاریەتی هەڵە و ئاڵۆزییەكانی ئاماژەی چەوت لە ئەستۆی خۆی دەگرێت كە لەوانەیە ڕۆبۆتەكان لەو جەنگە سەربازییەدا تێیكەون؟ زانراویشە كە پرۆگرامكردنی ئەو جۆرە ئامێرانه لەوانەیە بەدەر نەبێت لە هەڵە. ئایا ئەوانەی كاریان پێدەكەن ئۆباڵە دەگرنەئەستۆ؟ یان ئەوانەی فرمانیان پێدەكەن؟ یان كۆمپانیای دروستكەر؟ .. یان ڕاستی و دروستی لەو نێوانەدا وون دەبێت. ئەمانە هەموویان پرسیاری ڕەوان و لە هۆش وئەقڵی زۆرێك لەوانەدا دێن و دەچن كە بایەخ بەو جەنگەی ئایندە دەدەن، ئایا جیهانی عەرەبی كە نقومی ململانێی ئاینزا و هۆزگەراییەكانە خۆی بۆ ئامادە كردووە، ئایا دەكرێت هەموو ئەمانە تەنها چەند مەزندە كردنێكبن و دوای سەقامگیربوونەوەی دۆخی جیهانی ببنە تۆوز و با و نەمێنن؟ سەرچاوە: ئیلاف وەرگێڕان: لوقمان حاجی قادر