شارپرێس:
تەنیا بەخەیاڵ بیركردنەوەش لەبوون، یان بەردەوامی حیزبی ئیخوانەكان لە حوكمڕانیكردنی دەوڵەتێكی گەورەی وەك میسر، بەسە بۆ وێناكردنی خراپترین خەیاڵە ڕەشبینەكان.
داكەوتی (واقع) ئەمڕۆش ئەوە دەردەخات، چۆناوچۆن ئەم گروپە لە ناوچەكەدا لە پاشەكشەدان، دوا پاشەكشەشیان لە لیبیا و سودان بوو.
ناشتوانین بڵێین ئەمە "كۆتایی مێژوو"ی بزووتنەوە ئیسلامییەكانە كە خاوەن بەرزەفڕی (تموح) حوكمڕانیكردنن، چونكە هێشتا ڕژێمی ئێرانی ماوە كە پاڵپشتی سەرەكییانە، چەند پەناگەیەكیشیان ماوە كە توندڕەوان لە بن دەسەڵاتی تاراندا هێلانەیان تێدا كردووه وەك حەماس لە كەرتی غەزەی فەڵەستینی داگیركراو و حزبوڵا لە لوبنان. بەڵام ڕووتی ئەو كۆمەڵە توندڕەووانە لە ڕووی هزری و دامەزراوەییەوە تووشی ئابڵۆقەدانێكی سەختی هەڵكشاو بوون. چونكە ئەو سەندیكایانەی ئەو بیرۆكە و سەربازگە توندرەوەیان پارەدار دەكرد كەمبوونەوە، ووڵاتانی كەنداویش سەنتەرێكی گرنگی ئەو پارەداركردنە بوون. "كارتەكانی قەتەر" كە پەرتووكێكی بەدواداچونی ڕاستییەكان و هەردوو رۆژنامەنووسی فەڕەنسی "كریستیان تشینو" و "جۆرج مالبڕنۆ" نووسیوویانە، بایەخێكی گەورەی پێدرا لە فەڕەنسا، واشپێدەچێت لێكەوتی زۆری بەدوای خۆیدا هێنابن لە پارەداركردنی قوتابخانە و سەندیكاكانی كەرتەی ئەوروپا كە ڕووبەڕووی پشكنین و ڕاوەدوونانی هزری ئیسلامی توندڕەوو بوونەوە، ئەمەش دوای ئەوەی ڕوونبۆوە كە پەناگەیەكی ئارامی كۆمەڵە توندڕەوەكانن.
نەك هەر ئەوەندە، بگرە هزری توندڕەووی ناسیاسیش لە پاشەكشەدایە، لە سعودیە ئەو هزرە پاشەكشەی كردووە بە هۆی ئەو چاكسازییە یاساكاری و پڕۆژەی نوێیەوە كە خودی دەوڵەت سەركردایەتی دەكات.
ئەو كۆششانەش گاڵتەیان پێ ناكرێت كە دۆناڵد ترەمپ پلانداڕێژەرییانە و پێیان هەستاوە بۆ ووشككردنی دەرامەتە داراییەكانی ڕژێمەكەی ئێران كە ڕاستەوخۆ دەیەها كۆمەڵە و سەنتەر لە عێراق و لوبنان و ئەفریقیا و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ناوەڕاستی ئاسیا پارەدار دەكات. لەوانەیە ئەو كۆششانە دوا لێدانی كوشندەبن بۆ ئەو بزووتنەوە ئیسلامییانەی خەون بە حوكمڕانییەوە دەبینن.
لەناوبردنی ئەو ڕژێمانە لەوانەیە دواتر ببێتە هۆی ئەوەی دیاردەی توندڕەووی ئاینی و سیاسی كۆمەڵایەتی لەناوبەرێت كە لە هەشتاكانەوە بەربڵاوە. ئەوەی لە لیبیا و سودان ڕوودەدات، بەشێكە لەو دژەجوڵەی دژ بە بەرەوپێشچوونە مەترسیدارەكانی جوڵانەوە توندڕەووەكان كە خەریك بووە حوكمڕانی تەواوی میسر و عێراق و لیبیا بگرنەدەست، بەڵام شكستیانهێنا. دەرچوونی كۆمەڵەكە لە حوكمڕانی سودان پەرەسەندنێكی گرنگە لە ململانێكانی ناچەكە دژ بە ڕێكخراوە ئایدیۆلۆژییەكان.
هەرچەنده ئەو ڕێكخراوانەی وەك "ئیخوان موسلمین" لە لایەك و "داعش و قاعیده" لە لایەكی دیكەوە، وادەردەكەون كە زۆر لێكجیاوازن، بەڵام هزر و خەونی وێكچوویان هەیە. ئەوانەی پێشیان وایە خستنی ڕژێم و ڕێكخراوە ئیسلامییەكان پەرەسەندنێكی خراپە، چونكە دەبێتە هۆی هاتنەسەركاری حكومەتە سەربازیەكان یان حوكمێكی مەدەنی سەر به دامەزراوەی سەربازی، لەوانەیە هەقیان بێت، بەڵام هێشتاش پێویستە بۆ خستن وهەرەسپێهێنانی مەملەكەتەكانی ئیخوان موسلمین نەگریەن كە دوا مەملەكەتیان عومەر بەشیر بوو، چونكە ئەوان گریمانەوەی ئەوە دەكەن كە ناوچەكە بەرەو پەرەسەندنی دامەزراوەیی مەدەنی هەنگاوی دەنا، ئەمەش ڕاست نییە.
هەموو بەڵگە و ئاماژەكان دژی ئەو گریمانەن كە هزری ئاینی ئەو بزووتنەو‌انە بەرەو مەدەنیەت پەرەبستێنێت، ڕاست و دروست نییە. لە عێراق ئەمریكییەكان هەوڵی بنیاتنانی كۆمەڵگایەكی مەدەنیانی پێشكەوتوویاندا كە لە ناوچەكانی دەوروبەریان پیشكەوتووتر بێت بەوەی دامەزراوەی بە ڕواڵەت دیموكراسی دابمەزرێنن، وەك دەستور و پەرلەمانی هەڵبژێردراو و میدیایی ئازاد، بەڵام هەر خودی ئەمریكییەكان لەو بیرۆكەیە پاشەكشەیان كرد، كاتێك ڕێگەیان بە بەشداریكردن و كاركردن و حوكمڕانی ئەو ڕێكخراوە ئاینییانەدا، ئاكامەكەشی ئەوە بوو عێراقی ئەمڕۆ ، ئەو عێراقە دەرنەچوو كە ئاواتیان بۆ دەخواست.
لەوانەیە جێگرەووەكان دیكەی ئەو ڕەووتە ئیسلامییانەی بۆ ئەمریكا بەردەست نەبووبن، بۆیە هێنانەناوەوەی حزبە ئاینییەكان لەلایەن ئەمریكاوە پڕۆژەی كۆمارێكی مەدەنی شكستپێهێنا كە پێویستی بە پیاوی ئاینی و بیرۆكەی ئاینی هەیە، بێ ئەوەی پێویستیمان بە پێكهێنانی هێزی سیاسی ئاینی بێت. دەكرێت بچینە دەمەتەقێیەكی بێزەنتییەوە ئەگەر بچینە ناو ئەو باسەیئاخۆ ئەمریكییەكان ڕێكخراوە ئاینییەكانیان هێنان یاخود دانیان بە ڕاستی هەژموونیاندانا و هەوڵی بەشداریپێكردنیاندان لە پڕۆسەی سیاسی عێراقدا، تاوەكو گەمەكەیان لێ گەندەڵ و تێكنەدەن، ئەمەش وەك دانپێدانانێك بە هێز و بوونیان لە گۆڕەپانەكه.
لە عێراقدا دەبینین كە هەژموونی پارت و كەسایەتییە سیاسییە ئاینییەكان بەرەو كەمبوونە. گۆڕەپانی عەرەبیش هێشتا لە هەوڵی ئەوەدایە لە ماوەی دوای شۆڕشەكەی ساڵی 1979 ئێران خۆی دەربازكات، ئەوەی ئێستاش دەیبینین لە گلان و هەرەسهێنانی ڕژێمەكانی ناوچەكە، دەستكەوتی هێزەكانی بەرەنگاربوونەوە و دژەڕاپەڕینەكانن، نەوەك جێگرەوەبن یان پڕۆژەی سیاسی باش و نموونەییبن.
سەرچاوە: موستەقبەل
نووسین: عەبدولڕەحمان ڕاشد
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
