شارپرێس:
ڕاپۆرتێكی شرۆڤەكاری "ڕانواندنی قاهیرە بۆ كاروباری نێودەوڵەتی"، باسی لەوە كردووە هەڵوێستی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان و پارتەكەی لە پشتیوانیكردنی بەهاری عەرەبی، پاڵنەرەكەی ئەجیندای ئابووری‌و سیاسی و كۆمەڵایەتی نەبووە، بەڵكو ئەو پشتیوانییەی ئەنقەرە، بەشیك بووە لە سیاسەتی بڵاوكردنەوەی ئیسلامی سیاسی لەو ناوچەیەی لە ئێستادا بووەتە هۆی كەنارگیركردنی توركیا.

بە گوێرەی قسەكانی "بیرۆڵ باشكان" ی مامۆستای پەیمانگای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەركردایەتی پارتی داد و گەشەپێدانی توركیا، بەدەست سونە مەزەبەكانەوەیە، ئەوان بەڵگە بە قورئان دێننەوە كە دەبێت موسوڵمانان هاریكاری یەكتر بكەن، ئەمەش هەمان ڕێبازی باوباپیرە عوسمانییەكانیانە.

باشكان دەڵێت: هاركاری هاوبەش توانست دەداتە موسوڵمانان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەوروپا و پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان. بەڵام ئەو بیرۆكەیە شكستی هێنا لە یارمەتیدانی ئیمپراتۆڕیەتی عوسمانی و هی دیكەش لە بێبەشكردنی ئەوروپا لە زاڵبوونیان بەسەر ناوچەكەدا.

مستەفا كەمال ئەتاتورك هاتە سەرتەختی توركیا، هزری ئیسلامی سیاسی بە تەواوی لەناوچوو، دوای ئەوەی مستەفا كەمال كاریگەری ئاینی سەرەوژێر كرد. ئەو كات ململانێی توند كەوتە نێوان ئایدۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی و كەمالیزمەوە.

لە چارەكی یەكەمی سەدەی بیستەمدا، كەمالییەكان زنجیرەیەك چاكسازی عەلمانیان پیادەكرد كە بە شێوەیەكی بەرفراوان كاریگەری ئاینیان لە  ژیانی گشتی كۆمەڵگای توركیدا سەرەوژێر كرد، ڕێوشوێنی تۆكمە و توندوتیژیشیان دژ بە چالاكی و كۆمەڵە ئاینییەكان گرتەبەر.

لە بەرامبەریشدا حوكمی ئیسلامییەكان دژ بە كەمالییەكان زۆر توند بوو، بە بۆچوونی ئەوان، كەمالیزم ئایدیۆلۆژیایەكی دژ بە ئاینە. بەو ڕادەیەی یەكێك لە پیاوە ئاینییە ناسراوەكانی تورك كە ناوی "نەسڕی" یە، ئەتاتوركی بە دەجاڵ وەسف كرد.

باشكان دەشڵێت: ئیسلامییەكانی توركیا بەردەوام باسیان لەو ستەمكارییە دەكرد كە سیمبولە ئاینییەكانی كۆمەڵەی ئیخوان موسلمینی وەك "حەسەن بەنا و سەید قوتب" تووشی هاتوون، ئەمەش وەك دەربڕینی سۆزدارییەك بۆ  كۆمەلە ئیسلامییەكانی دەرەوەی توركیا.

لە ئیسلامیشدا چەندەها ڕێنمایی هەن كە لێكدانەوەیان ئاسانە بە ئاراستەی هاریكاری نێوان موسوڵمانان لە چوارچێوەی یەكبوونێك لە سیاسەتی دەرەوەیاندا. ئەم هاریكاری و هەماهەنگییە بە ڕوونی لە قورئانی پیرۆز و فەرموودەدا هەستی پێ دەكرێت.

ئەو دەقانەی قورئان و فەرموو، پاڵی بە ژمارەیەك هزرڤانی سەدەی نۆزەیەمەوە نا كە بە چاوپۆشین لە جیاوازی نەژاد و تایەفەكانیان، بانگەشەی  هاوكاری و هاریكاری و هەماهەنگی نێوان موسوڵمانان بكەن.

لە توركیادا ئەم چەمكە زاراوەی "یەكگرتوویی موسوڵمانان" یان " یەكبوونی ئیسلامی" بەسەردابڕا. لە هەردوو باریشدا ئەو بانگەوازە لە نێو پێڕی سیاسی و پیاوانی دەوڵەتدا لە ئیمپراتۆڕیەتی عوسمانی، دەنگدانەوەیەكی باشی هەبوو، ئەو دەوڵەتی عوسمانییەی بە درێژایی سەدەی نۆزدەیەم، زۆرێك لە موسوڵمانان پەنایان بۆ برد، تاوەكو پشتیوانی دارایی و سەربازی  و دبلۆماسییان لێ دەستكەوێت.

باشكان هەروەها دەڵێت: "ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی لە هەوڵی خەلافەتێكی ئیسلامیدا بوو كە سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم پیادەی دەكرد".

پارتی داد و گەشەپێدان لە ساڵی 2002  لە توركیا هاتە سەر حوكم، لەوساوە وەفادار بوو بۆ نەگۆڕە باوەكانی (سەوابت) سیاسەتی دەرەوەی توركیا، بەڕادەیەك كارەكە گەیشتە ئەوەی بە ئامانجی چوونە ناو یەكیەتی ئەوروپا، چەند چاكسازییەك ئەنجام بدەن.

بەڵام سەركردەكانی ئەو كاتی پارتی داد و گەشەپێدان لە توركەكان بوون، هەموویان شوێنكەوتوو و هەواداری نەجمەدین ئەربەكان بوون كە لە دیارترین كەسایەتییە ئیسلامییە توركەكانی شەستەكانی سەدەی بیستەم بوو، تا ئەو كاتەی ئەردۆغان دەركەوت و لە ساڵی 2001 پارتی داد و گەشەپێدانی دامەزران. 

باشكان پێی وایە لە ساڵی 2011 ، پارتی داد و گەشەپێدانی توركیا زیاتر بە ڕووی بیرۆكەی ئیسلامی میانەڕەویدا كرایەوە. 

لە سایەی فەرمانڕوایی پارتی داد و گەشەپێدانیشدا، ئاستی ئاڵوگۆری بازرگانی لە نێوان توركیا و جیهانی ئیسلامی هەشت ئەوەندەی جاران زیادی كرد، توركیا میوانداری دەیەها بۆنەی ئیسلامی جیهانی كرد، لە هەموو ناوچەكەش دروشمەكانی دەوڵەتی عوسمانی كردنە سەرمەشق، مەرجی پێدانی ڤیزاشی لەگەڵ زۆرێك لە دەوڵەتانی ئیسلامی هەڵگرت و گەیشتە ئاستێكی بەرزی هاریكاری لەگەڵیاندا.

باشكان ئەوەش دەڵێت: "گومان لەوەدا نییە كە توركیا زیاتر لە هەر دەوڵەتێكی دیكە، بەهاری عەرەبی لە ئامێز گرت، سەرباری ئەوەش كە پەیوەندی ئابووری و سیاسی نایابی لەگەڵ ڕژێمی ئەو دەوڵەتانە عەرەبییانە هەبوو كە بەرەوڕووی شەپۆلەكانی بەهاری عەرەبی بوونەوە، لەوانەش ووڵاتی سوریا.

پێویستییەكی ئابووری و سیاسی لە پشت ئەو پشتیوانییە زەبەلاحەی توركیاوە نەبوو كە دژ بە چەمكی یەكبوونی ئیسلامی بێت.

كاتێك ئەردۆغان لە ساڵی 2011 داوای لە حوسنی موبارەكی سەرۆكی پیشووتری میسر كرد، كە بەدەم داواكانی گەلی میسرەوە بچێت لە دابینكردنی ژیانێكی شكۆمەندان، ئەو كات ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا هەموو ئەو دەستكەوتە سیاسی و ئابوورییانەی خستنە مەترسییەوە كە پێشتر توركیا لە جیهانی ئیسلامییەوە دەستی كەوتبوون. 

هەر بە گوێرەی دیدگای باشكان، سێ ساڵ دوای بەهاری عەرەبی، خەونی توركە ئیسلامییەكان تووشی هەڵدێران بوو، كاتێك محەمەد موڕسی لەسەركرا لادرا و ململانێكانیش لە سوریا و لیبیا و یەمەن پەرەیان سەند.

باشكان دەڵێت : "لە كۆتایی هاوینی 2013، توركیا خۆی لە كەنارگیریدا بینیەوە لە ناوچەكە، دواتر ڕووگەكەی خۆی وەرسوڕاند بەرەو قەتەر، ئەو تاكە دەوڵەتەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە بەهەمان شكستدا تێدەپەڕێت".

بە گوێرەی مەزەندەی باشكان، هێشتا ئەنقەرە سەوداسەری بینینی ڕۆڵێكی سەركردایەتییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بەڵام چاودێران پێیان وایە لە ئێستادا ئامانجی لەپێشینەی پارتی داد و گەشەپێدان، یەكیەتی و یەكگرتنە لەگەڵ نەتەوە پەرستەكانی ناوخۆی توركیا.

باشكان باسی ئەوەش دەكات كە ئەردۆغان دەڵێت ئامانجی سەرەكییان لە توركیا، لە ڕەگەوە هەڵكێشانی چەكدارە كوردەكانە لە باكوری سوریا.

لە كۆتایدا باشكان دەڵێت: " بە چاوپۆشین لە نزیكبوونەوەی زیاتری ئەردۆغان لە نەتەوە پەرستە توركەكان، لە پێناو دەستەبەری مانەوەی لە دەسەڵاتدا، پارتی داد و گەشەپێدانی توركیا و ئیسلامییە توركەكانی دیكەش، هێشتا هەر ئەو بەردی بناغەن كە ئەردۆغان پشتی پێ قایمن".

سەرچاوە: ئەحوال توركیا 
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر