شارپرێس:
وەزارەتی دادی بەریتانیا ڕاپۆرتێكی فەرمی بڵاوكردەوە، لەو راپۆرتەدا تێوەگلانی چەند باندێكی ئاشكرا كردووە سەر بە ئیخوان موسلمینن ، ئەو باندانە لەناو بەندیخانەكانی بەریتانیادا، كە لەژێر پاسەوانییەكی تونددان، لە كاری توندوتیژییەوە گلاون، بەوەی بەندییەكانیان ناچاركردووە بێنەسەر ئاینی ئیسلام. 

ڕاپۆرتەكە باسی ئەوەشی كردووە، ئەو باندانە لەژێر پەردەی ئایندا چالاكییەكانی خۆیان ئەنجام دەدەن، ملكەچی پەیكەربەندییەكی هەڕەمین، كە سەكردە و خەڵكانی ئامادەكراو (مجند) و جێبەجێكار و شوێنكەتووەكان لەخۆ دەگرێت. بەندییەكی ناموسوڵمان ئەوەی دووپات كردۆتەوە كە ئەندامانی ئەو باندە، فشار دەخەنە سەر  بەندییەكانی دیكە، تاوەكو ئاینی خۆیان بگۆڕن و بێنە ڕیزی ئەو باندەوە.

ڕاپۆرتەكە پشت بە چەند چاوپێكەوتنێك دەبەستێت كە لەگەڵ 83 بەندكراو و 73 فەرمانبەری بەندیخانەكان ئەنجام دراوە. ئەوانەی چاوپێكەوتنیان لەگەڵ كراوە لە سێ لە بەندیخانەكانی هەر توندەكانی ئینگلتەران كە چاودێری ئەمنی توندیان بەسەرەیە.

ڕۆژنامەی تایمزی بەریتانی باسی ئەوەی كردووە كە سەرپەرشتیارانی ڕاپۆرتەكە چەند گروپێكیان لەناو ئەو بەندیخانانەدا بەدیكردووە كە لە پلەیەكی زۆر گرنگدان و وەك ڕێكخراوێك وان و پەیوەستن بە ڕێكخراوی ئیخوان موسلمینەوە، ئەو گروپانە ئەو بەندییانە كۆدەكەنەوە كە پەنایان بۆ ئاین بردووە تاوەكو ئاراستەی ژیانی خۆیان بگۆڕن و فێری ئەوەش بن چۆنا و چۆن مامەڵە لەگەڵ دۆخی بەندیخانەدا دەكەن.

"ستیڤ جیلان" ی ئەمینداری گشتی ڕایەڵەی ئەفسەرانی بەندیخانەكان دەڵێت " زۆر دەمێكە هۆشداریمان داوە لە پەرەسەندنی ڕۆشنبیری باندەكان، چ لە ڕیزی ئیخوانەكان یان گروپە هاوشیوەكانیان".

جیلان پێی وایە، ئەو ڕاپۆرتەی بڵاوبوونەوەی ئەو باندانە لەناو ئەو بەندیخانانەدا ئاشكرا دەكات كە لەژێر چاودێری تونددان، كارێكی تۆقێنەرە و جێگەی دڵەڕاوكێیە.

ڕاپۆرتەكەی وەزارەتی دادی بەریتانیا، بە تێروتەسەلی كاروكردەوەی ئەو باندانەی شرۆڤەكردووە و دەڵێت " تاكتیكی ئەو باندانە لەوەدایە كە پەیوەندییەكی دۆستانە و هاوڕێیانە لەگەڵ بەندییە تازەكاندا بنیات دەنێن. ئەگەر نەشیانتوانی بە ئامانجی خۆیان بگەن، پەنادەبەنە بەر بڵاوكردنەوەی دەنگۆی ناڕەوا لە دژیان. دەنگۆكان دەگەنە ئەو ڕادەیەی بەندییەكان تۆمەتبار دەكەن بەوەی هەواڵی بەندییەكانی دیكە دەگەیەننە پاسەوانەكان، بەمەش ئەندامانی باندەكە وێنەی بەندییەكان دەشێوێنن، دواتریش ئازاری جەستەییان دەدەن".

ئەندامانی باندەكە لە بەردەم سەرپەرشتیارانی ڕاپۆرتەكەدا دانیان بەوەداناوە كە هێزە و هەژموونیان بەسەر چەندەها لقی بەندیخانەكاندا هەیە كە ترس و تۆقاندن لە نێو بەندییەكاندا بڵاودەكەنەوە.

یەكێك لە ئەندامانی باندەكە وتی " ئەو بەندیانەی ڕەتیدەكەنەوە كاریان لەگەڵ بكەن، دەزانن تەنها دەتوانن بۆ سێ بەندیخانەی دیكە خۆیان بگوازنەوە، دەشزانن لەوێش باندە ئیخوانییەكە چاوەڕێیان دەكەن و زیانیان پێ دەگەیەن و چەقۆیان لی دەدەن".

بەزۆری وایە كە ئەو تیرۆرستانە ڕۆڵی گرنگ دەگێڕن لە باندەكاندا، چەند ڕێسایەكی خۆشیان دەسەپێنن وەك كردنەبەری جلوبەرگی ژێرەوە لەناو گەرما، هەروەها ڕێگە لە لێنانی گۆشتی بەراز دەگرن.

ئەو باندانە ئەو كەسانەیان زیاتر بەلاوە پەسەندە كە دەتوانن بە زمانی عەرەبی قسە بكەن، یان ئەوانەی چەند ئایەتێكی قورئانیان لەبەرە، پلە و پایە بەو دوو چەشنە بەندییانە دەبەخشن، بەڵام هێرشی جەستەی دەكەنەسەر بەندییەكانی دیكە، تاوەكو ببنە موسڵمان و بێنە ڕیزەكانیانەوە.

ڕاپۆرتەكە بەلای ئەوەدا دەشكێتەوە كە سەركردەی ئەو باندانەی كە لەو بەندیخانانەدا تۆماركراون،دنەدەری كاری توندوتیژین،  بەڵام خۆیان دەرناخەن و فرمانەكانییان بەو (جێبەجێكارانە) دەسپێرن كە ملكەچ و گوێڕایەڵیانن و ئەوانیش دەگەیەننە شوێنی مەبەست.

باوەڕیش وایە كە ئەندامانی ئەو باندانە زاڵن بەسەر بەقاچاخبردنی كاڵا قەدەغەكراوەكانی وەك مۆبایل و ماددە هۆشبەرەكان. دەگوترێت ئەو باندانە لە ڕێگەی سەپاندنی باج بەسەر بەندییە تازەكاندا پارەوپولیان دەست دەكەوێت. 

ئەو بەندیانەش كە هەوڵی وازهێنانیان لەو باندانە داوە، تۆمەتبار كراون و سزاش دراون، مەترسیدارترین تۆمەتیشیان هەڵگەڕانەوە بووە لە ئیسلام (ردە). یەكێك لە بەندییەكان ووتی "ئەگەر بڵێم نامەوێت موسوڵمانبم، دەبێت هەمیشە لە ترس و ووریاییەكی بەردەوامدا بژیم لە ترسی ئەوەی نەوەك یەكێكیان چەقۆیەكم لێدات.

لە ئامارێكیشدا كە هەموو بەندیخانەكانی ئینگلتەرا و وێڵزی ڕوماڵ كردووە، تا كۆتایی مارس،  13008 موسوڵمان تۆماركراون، ئەمەش دەكاتە  15% ی سەرجەمی بەندكراوان. لە كۆتایی 2018 وە تاوەكو ئێستا، 175 موسوڵمان بە تۆمەتی ئەنجامدانی تاوانی تیرۆرستی توندڕەووی ئیسلامی لە بەندیخانەكانی بەریتانیادا بەندكراون.

لە هەندێك لەو بەندیخانانەی چاودێری توندیان بەسەرەوەیە، ڕێژەی بەندییە موسوڵمانەكان زیاترن، بەشێوەیەك لە مانگی مارسەوە لە "وایت مۆڕ" لە كەرتەی كامبریدج شایەر، 42% بەندییە تۆماركراوەكان لە موسوڵمانان بوون، "لۆنگ لارت" یش لە ورسیستەر شایەر 31% بەندییەكانی لە موسوڵمانان. سێ بەندیخانەی تازەش لەناو بەندیخانەكاندا دروستكراون كە بە "بەندیخانەی جیهادییەكان" ناسراون كە 28  بەندی توندڕەووی هەرە مەترسیداریان تێدا بەندكراوە.

قسەكەرێكیش بە ناوی بەندیخانە بەریتانییەكانەوە لە لێدوانێكیدا بۆ ڕۆژنامەی تایمز، ئەوەی دەربڕی كە دەسەڵاتداران پابەندن بەو ڕەفتارانەی ڕاپۆرتەكە ئاماژەیان بۆ دەكات. ووتیشی ئێمە ڕاهێنان بەو فەرمانبەرانی بەندیخانەكان دەكەین كە بەندییەكان لێكجیاكەنەوە، ئەوانە لێكجیاكەنەوە كە ڕێوڕەسمی ئاینی بە ئامانجی ڕوحانی خۆیان پیادە دەكەن، ئەو كەمینە بەندییانەش بناسن كە بە خراپی ئاین بەكاردێنن و دەیكەنە دەمامكێك بۆ ئەنجامدانی تاوانەكانیان".

كۆمەڵەكانی ئیخوان موسلمین لەندەنیان كردووەتە پایتەختی خۆیان، لەو شارەوە كاروبارەكانیان هەڵدەسوڕێنن و تۆڕە میدیایی و داراییەكانیشیان هەر لەو شارەدان، ئەجێنداشیان بە ئامانجگرتنی ئەو دەوڵەتە عەرەبییانەیە كە هاوپەیمانی خۆیان نین. هەروەها بە شێوەیەكی دوورمەداش، قوڵای دەوڵەتی بەریتانیا و كۆمەڵگا رۆژئاواییەكانیش  بە ئامانج دەگرن.

ئەو جۆرە سەندیكایانەی ئیخوانەكان، سەنتەرەكانی ڕاهێنانی ووتاربێژان و سەنتەرە ئاینییەكان  و مزگەوتەكان پارەدار دەكەن كە لەژێر سەرپەرشتی خۆیاندان. ئیخوانەكان پەیكەربەندییەكی زەبەلاحیشیان لەناو شانشینی یەكگرتووی بەریتانیادا دامەزراندووە، ئەوان پێشدەستی ئەنجامدانی ڕێكخستنی چالاكی ڕۆشنبیری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و چەند چالاكییەكی دیكەی فراوان دەكەن.

"دیڤید كامیڕۆن" ی سەرۆك وەزیری پێشووی بەریتانیا، لە ساڵی 2014 ، فرمانی كرد بە ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە سەبارەت بە چالاكییەكانی ئیخوان موسلمین لە بەریتانیا.

لێكۆڵینەوەكەش كە "سیر جۆن جینكینز" ی باڵوێزی پیشووی بەریتانیا لە ڕیاز ئەنجامی داوە، دوای 20 مانگ لە توێژینەوە و بەدواداچوون و پێداچوونەوەی ژمێرەی كۆمەڵە خێرخوازییەكانی بەریتانیا، گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە: " ئەندامبوون لە ئیخوان موسلمین سەرەتای ڕێگایە بەرەو توندڕەووی" وە "سەندیكا خێرخوازییەكان و سەنتەرە فێركراییەكان، لە دیارترین ئەو دامەزراوانەن كە ئیخوانەكان سوودیان لێ وەردەگرن لە پارەداركردنی ئەجینداكانیان و بڵاوكردنەوەی بیرۆكەكانیان".

پێشتریش "عەقید تیم كۆڵێنز" ی بەڕێوەبەری ڕێكخراوی " نییو سێنچری" بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر كە لە هەموو لایەكی جیهاندا سەركردایەتی هێزە تایبەتەكانی بەریتانیای كردووە ، پێی وایە بەریتانیا ئێش و ئازاری زۆر چەشتووە بەدەست ئیخوان موسلمینەكانەوە كە پرۆگرامەكانی "لێكتێگەیشتنە كۆمەڵایەتی"  یەكانی وەك "بریفنت" یان لەبەین بردن كە ئامانجیان بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بوو. 

كۆڵێنز لە ئەنجومەنی گشتی بەریتانیادا لە ووتەیەكیدا گووتی چالاكییەكانی تۆڕە ئاڵۆزەكانی توندڕەووە ئاینییەكان لە ئەوروپا بە گشتی و لە بەریتانیاش بە تایبەتی لە هەڵكشاندان.

هەروەها "ستیڤن میرلی"  لێكۆڵەر و توێژەر و شڕۆڤەكاری ڕازگری (استخباراتی) كە خاوەن ئەزموونی 25 ساڵەی بواری لێكۆڵینەوەیە لە تۆڕە ئاڵۆزە نهێنییەكانی تاك و كۆمپانیا و دامەزراوەكانە سەبارەت بەو ئەجێندایەی ئیخوانەكان كە مەترسی بۆسەر بەریتانیا دروست دەكەن" هەمان پرسیاری ورژاندووە كە " پێی وایە ئیخوانەكان لە هەوڵی دزەكردنە ناو دامەزراوە ئەوروپییەكانن، تاوەكو هەژموونی خۆیان لەناو كۆمەڵگای ئەوروپیدا پەرەپێ بدەن.

میرلی سەرنجی بۆ ئەوەش ڕاكێشاوین كە ئیخوانەكان ڕێكخراوێكی نەرمی ڕیزبەندییە كە سەر و لقی ڕوون و دیار و ئاشكرای نین، ووتیشی لقەكانی ئیخوان بە شێوەیەكی مەركەزی فەرمانەكانیان بۆ دانابەزێتە خوارەوە، چونكە ئەوان تۆڕێكی ئاسۆیین و لە چوارچێوەی فرمانی ئاراستەكراوی گشتیدا كاروبارەكانیان هەڵدەسوڕێنن كە پەرەسەندنەكان و گۆراوەكان دیاری دەكەن.

سەرچاوە: عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر