شارپرێس:
لە ئارادابوونی نیمچە كۆدەنگی نیودەوڵەتی، بەوەی سەرەداوێكی نهێنی هەیە كە ڕێكخراوی ئیخوان موسلمین بە ڕێكخراوە تیرۆرستییەكانی دیكەوە گڕێدەدات، گۆراوە بەو ڕاستییەی كە توندڕەووی بەرهەمی یەك منداڵدانە، بەڵام گروپەكانی جۆراوجۆرن. هەموو ئەمە، ڕەووتە ئیسلامییەكانی گەمارۆداوە كە كۆششی زۆر دەكەن لە دوای گلان و شكستیان بەوەی تاكتیكی ئاڵوگۆری ڕۆڵەكان لە نێوان لقەكانی ئەو كۆمەڵەیەدا پیادە بكەن، لە كاتێكدا هەندێك لایەنی ئیسلامی میتۆدی كاری سیاسی دیموكراسیانەیان گرتۆتەبەر، باڵ و ڕەووتەكانی دیكەشیان برەو بە چالاكییە بانگخوازییەكانیان دەدەن لە بازرگانیكردن بە "حەڵاڵ و حەرام" قازانجبەخشەكەوە.
هەموو ئەو وردەكارییانەی باس لە پەیوەندی ئیخوان موسلمین دەكەن بە توندوتیژی و ڕێكخراوە توندڕەووەكانەوە كە حەسەن بەنا لە ساڵی 1928 یەكەم بەردەی بناغەی دانا، ئێستا جێگەی ڕەتكردنەوە نییە لە لایەن ئیسلامییەكانەوە، ئەمەش دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەند "دەیە" یەك ڕەتیان دەكردەووە و بە شێواندن و ئیسلامۆفۆبیایان لەقەڵەم دەدا، ئێستا هەموو لقەكانی ئەو كۆمەڵە پەیی بەوە دەبەن كە لە دۆخێكی ناهەمواردان و هەڵەداوانیانە بۆ دەربازكردنی خۆیان، دۆخێك كە پێشتر وێنەی نەبووە.
نزیك بوونەوەی كۆتایی ئیخوانەكان ولقەكانیان، دوای ئەوەی ئیدارەی ئەمریكا ڕایگەیاند كە وەك ڕێكخراوێكی تیرۆرستی پۆلێنیان دەكات، لە ڕووی لۆژیكی و سیاسییەوە وا پۆلێن دەكرێت كە دەستكەوتێكی گرنگە بۆ هەموو جیهان، بە هۆی ئەو زیان و كاولكارییەی ڕەووتەكانی ئیخوان بە مرۆڤایەتیان گەیاندووە، بەڵام هەموو ئەمەش واتای ئەوە ناگەیەنێت كە ئیسلامییەكان بە تەواوی دەگلێن و دەكەون، چونكە بە نزیكەیی هەموو باڵەكانی ئیخوان – هەر چەند هەندێكیان بێبەریبوونی خۆیان لە پەیوەندییان ئیخوانی دایك ڕاگەیاندووە – لەسەر بنەمای دابەشكردنی ڕۆڵەكان، خەریكی دووبارە خۆڕێكخستنەوەی خۆیانن، بە تایبەتیش ئەو گروپانەی هێشتا كارتەكانیان نەسووتاوە و كاری سیاسی خۆیان دەكەن، بە تایبەتیش ئەوانەی لە ئەوروپا بە نهینی و ئاشكرا لە كاری ڕێكخراوەیی خۆیان بەردەوامن.
بزووتنەوەی نەهزەی تونسی، سەرباری ئەوەی لە دوای ڕووداوەكانی ساڵی 2013 میسروە، خۆی لە ڕێكخراوی ئیخوان موسلمین داماڵییەوە، بە گوێرەی هەموو مەزەندەكان ، هەموو هەنگاوەكانی ئەو بزووتنەوەیە بە ئاراستەی خۆدەربازكردنە لە گلان و هەڵدێران.
گروپی دایك لە بزووتنەوەی نەهزەی تونسیدا بوونیان هەیە – سەرباری ئەوەی باس لە ململانێیەكی خەیاڵی دەكەن لە نێوان باڵە ڕادیكاڵ و باڵە میانەڕەووییەكانیدا، ئەمەش وەك چەكێكی خۆپارێزی بۆ ئەوەی بە تەواوی نەخنكێن- بۆیە ئێستا ئەو بزووتنەوەیە كە هەژموونی بەسەر حوكمڕانی تونسەوە هەیە، كەوتۆتە خۆی، تاوەكو هەنگاوە سیاسییەكانی بە ئاراستەی خۆپارێزی خێراتر بكات.
سەردانەكەی غەنووشی لەم چەند هەفتەی پێشوودا بۆ فەڕەنسا بۆ چاوپێكەوتن لەگەڵ بەرپرسە سیاسییە فەڕەنسییە خاوەن هەژموونەكان، هەوڵێكە بۆ بازاڕگەرمكردن و نیشاندانی ڕووی گەشاوە و درەوشاوەی ڕەووتەكانی ئیسلامی سیاسی، بەوەی بە هەموو هێزی خۆیەوە جەخت لەسەر بوونی ئیسلامێكی مەدەنی میانەڕەوو دەكاتەوە.
هەموو ئەو هەوڵانە بەباچوون، كاتێك "عەجمی وەریمی" كە سەركردەیەكی ئەو بزووتنەوەیە، لە یادی 38 ساڵەی دامەزراندنی نەزهەدا ووتی "نەهزە بۆیە هەڵنەبژێردراوە تاوەكو چەمكی [یەكسانی لە میراتدا" ڕازی بێت] ، ئەمەش بەڵگەیە كە مەدەنیەت لای ئەو بزووتنەوەیە تەنها لەچەند چوارچێوەیەكی تایبەتدا بەكاردێت بۆ ڕازیكردنی دەرەوەی توڕە لە موسوڵمانان، نەوەك بۆ ناوەوەی خودی ووڵاتی تونس.
دكتۆرە "نائلە سلینی" توێژەری تونسی لەو بارەوە دەڵێت " نەهزە بە سەركردایەتی ڕاشد غەنووشی، ڕۆژێك لە ڕۆژان پەیوەندی بە كۆمەڵەی ئیخوانی دایكەوە نەپساندووە، ئەمڕۆش بە هەموو گوڕ و تینی خۆی دەیەوێت پەیامی نەرمونیانی پێچەوانەی پەیامەكانی پێشوویان بۆ سەركردەكانی ڕۆژئاوا " فەڕەنسا و واشنتۆن و بەریتانیا" بنێرن، بۆ سڕینەوەی ڕووی ئەو توندوتیژییەی پێشووتر ئیخوان پیادەیان كردووە.
سلینی لە لێدوانێكیدا بۆ "عەرەب" گووتی ئێستا نەهزە خەریكی هێنانەدی خەونی برا ئیخوانە ڕۆژهەڵاتی و ڕۆژئاواییەكانییەتی" بەو پێیەش لە تونس حوكمڕانە، هەلی باشی بەرگریكردن لە خۆی هەیە لە دەرەوە، ئیخوانەكان پێیان باشە غەنوشی بەكاربێنن تاوەكو لە كاتی پێویستدا بەرگریان لێ بكات".
بە تەنیشت ئەو ئەركە سیاسی و سەرەكییەی نەهزەوە كە ئەمڕۆ دەستی داوەتێ وەك لقێكی ئیخوانەكان، سەرباری ئەوەش دەڵێت گوایە بانگخوازی و سیاسەتی لێكجیاكردۆتەوە، كەچی لە ڕێگەی كاری خێرخوازی و مرۆییەوە بەردەوام ڕۆچوونەناو كۆمەڵگای تونسییەوە، ئەمەش لە ڕێگەی ووتنەوەی وانەی خۆڕایی بۆ قوتابیان و ناردنی پەیامی ئومێدخواستنی سەركەوتن بۆیان.
لێرەوە ئیخوانەكان دەستیان كردووە بە بینینی ڕۆڵێكی دیكەی بەیەكداچووی ئاڵۆز كە بە گروپە بانگخوازە ئیخوانییە نهێنی و ئاشكراكانیان سپاردووە، ئێستا لە هەموو ئەوروپا لە جوڵەدان بۆ دووبارە كۆكردنەوەی خۆیان و دووبارە خۆڕێكخستنەوە بە مەبەستی ڕاكێشانی ڕەوەندە عەرەبییە موسوڵمانەكان، تاوەكو دووبارە بیانخەنە تۆڕ و داوە تاریكەكەی خۆیانەوە كە لەوانەیە ئاگری ترسان لە ئیسلاموفۆبیا زیاتر پەرە پێ بدات.
ئەم گەمارۆ نێودەوڵەتی و هەرێمییەی سەر ئیخوانەكان، وای لێكردوون كاری بانگخوازییان خێراتر بكەن" سەرباری ئەوەی بە هۆی گۆڕینی كڵێساكان بە مزگەوت، ڕقێكی زۆری لای هەڵگرانی ئیسلاموفوبیا دروست كردووە، كەچی باڵە ئیخوانییەكان بە هەڵەداوان خەریكی تێوەگلاندنی ڕەوەندە عەرەبی و موسوڵمانەكانن لە چالاكی دیكەوە، تا ئەو ڕادەی هەندێك لە ڕاپۆرتە فەڕەنسییەكان هۆشدارییان داوە لە دووبارە خستەنەگەری هەوڵەكانی بە ئیسلامیكردنی فەڕەنسا.
وەك چەردەیەكی (لمحە) سادەو ساكاریش بۆ چالاكییە نهێنی و ئاشكراكانی ئیخوانەكان، رۆژنامەی " ئەتلتتیكوی فەڕەنسی" باسی هەڵكشانی بەرزبوونەوەی ئاستی بانگخوازیان كردووە لە گەڕەكەكانی پاریسی پایتەخت، ئەمەش بەوەی لەم دوایەدا ئاژماژەی بە مزگەوتی "فینیو سور سین" كردووە كە "كۆنگرەی هاوپەیمانی دژ بە ئیسلامۆفوبیا لە فەڕەنسا" تێدا گریدراوە. كۆنگرەكە ووتاری توندڕەووانەی داڕشتن كە داوایان دەكرد ژنە موسوڵمانەكان پەیڕەووی لە چەشنە ژیانە پەیڕەوكراوەكەی فەڕەنسا نەكەن، بەوەی پابەندبن بە حیجابەوە و وەك ژنە فەڕەنسییەكانیش ڕێكاری وورژاندن بەكارنەهێنن بۆ فرۆشتنی كاڵاكانیان.
بە گوێرەی ڕۆژنامە فەڕەنسییەكە، زۆر لە چالاكوانە ئیسلامییەكانی سەر بە لقەكانی ئیخوانی ئەوروپا ئامادەی ئەو كۆنگرەیە بوون، وەك عەبدولمەجید نەجار كە یەكێكە لە دامەزرێنەرانی بزووتنەوەی نەهزە و پێشتریش پۆستی ئەندامی بیرۆی مەكتەبی جێبەجێكاری یەكیەتی جیهانی زانایانی موسوڵمان بووە كە ماوەیەكی زۆرە یوسف قەڕزاوی سەرۆكایەتی دەكات.
جوڵەی ئیخوانییە بانگخوازەكان لەم ئاستەدا نەوەستا، پێگەی "مۆندافری" فەڕەنسیش ووتارێكی بە ناونیشانی "مزگەوتەكانی فەڕەنسا خۆیان ڕادەستی فریودانی ئیخوانەكان دەكەن" لەسەر نووسین، ئەوەشی دووپات كردووە كە باڵەكانی ئیخوان سەرلەنوێ دەیانەوێت دزە بكەنە ناو كۆمەڵگای فەڕەنسییەوە، ئەمەش لە ڕێگەی هاشوهوش خستنەناو ڕۆڵەكانی ڕەوەندی عەرەبی، بۆ زاڵبوون بەسەر مزگەوتەكاندا و خستنەگەڕی بازرگانی "حەڵ و حەرام" و بازرگانیكردنیش بە حەج و عومرەوە.
"باربرا لیفبفر" ی نووسەری فەڕەنسی و پسپۆڕ لە كاروباری جوڵانەوەكانی ئیخوان موسلمین، لەگەڵ ئەو هەموو لێكەوتانەی ئیخوانەكاندا كارلێك دەكات و لە ووتارێكیدا دەنووسێت"لە دوای ئامادەبوونی كریستۆڤ كاستانێر ی وەزیری ناوخۆی فەڕەنسا لە ئێوارەخوانێكی ڕەمەزانی لەسەر داوای ئیخوانەكان لە ناوچەی ستراسبۆرگ، دەركەوت كە حكومەتەكەی ماكڕۆن دەیەوێت شەرعیەت بدات بە زەووتكردنی ئیسلامی فەڕەنسی لە لایەن ئیخوانەكانەوە".
ئیخوانەكانی سودانیش لە دوای لادانی عومەر حەسەن بەشیر، زیاتر تەنگەتاو بوون و لە خنكان نزیك بوونەوە، بە خۆبێبەریكردن لە ناسنامەی ئیخوانی گەرەكیانە دووبارە دەسەڵات بگرنەوە دەست، ئەمەش بە سوود وەرگرتن لە ململانێی نێوان ئەنجومەنی سەربازی و یەكیەتی پیشەیی سودانی و هێزەكانی شۆڕش.
ئەو پلانەی ئیخوانەكان لە سودان لەوە دڵنیامان دەكاتەوە كە گەڕاونەتەوە سەر بالۆرەكەی جارانیان لە بەگەڕخستنی ئەو چەمكە هەلپەرستانەی هەوڵ دەدەن خۆیانی پێ لە لەناوچوون دەرباز بكەن، ئەمەش بە یاریكردن لەسەر پەتی خۆبێبەریكردن لە ئیخوانەكان تا ئەو كاتەی دۆخێكی باشتریان بۆ دیتەپێشەوە، ئەمەشیان پیشەیەكی ئیخوانەكانە لەو كاتەی دەستیان لە دەسەڵات بەردەبێت، لەولاشەوە دەزگا نهینییەكان دەخەنەكار كە ڕۆچوونە ناو دەزگاكانی دەوڵەتەوە، ئەو دەزگایانەش پەیكەبەندی نهێنین كە تیۆرسازەكەیان "حەسەن توڕابی" یە.
سەرچاوە: عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
