توركیا لەنێوان ئەمریكاو روسیا..
كۆتاییەكی شۆكهێنەر بۆ ستراتیژەكەی ئەردۆغان

جیهان

15/06/2019‌ 4247 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
بە هۆی مامەڵەی موشەكی "ئێس 400"  ی ڕوسیاوە، پەیوەندییەكانی نێوان ئەنقەرە و واشنتۆن بەرەو تێكچوونی یەكجارەكی دەچن، كە خەریكە توركیا دۆستایەتی ئەمریكا لە دەست دەدات. 

لەلایەكی تریشەوە شكستیخواردووە لەوەی بەهۆی ئەو مامەڵە موشەكییەوە، سۆزداری ڕوسیا بەدەست بێنێت، " ڤلادیمێر پۆتین" یش مكوڕە لەسەر ئەوەی دەبێت توركیا گروپە ئیسلامییە توندرەووەكانی ئیدلب هەڵوەشێنێتەوە، هەروەك لە ڕێككەوتننامەی ئەستانەدا بە دەق هاتووە، لەم بارەشەوە فشارەكانی بۆسەر ئەردۆغان زیاد كردوون و خستویەتییە نێوان دوو بژاردەوە: جێبەجێكردنی ڕیككەوتننامەكە یان یەكلاییكردنەوەی تەواوی سەربازی پرسەكە.

ناوەندەكانی توركیا دەڵێن ئەردۆغان شكستیخواردوو لە هەڵخەڵەتاندنی واشنتۆن و مۆسكۆ، یاریكردنیشی لەسەر دژییەكییەكانی نێوان هەردوولا ئەوەی لێنەكەوتەوە كە دەیەویست، نە ڕوسیا لە چنگی ئەمریكا دەربازی كرد، نە مامەڵە موشەكییەكەی " ئێس 400" وای لە مۆسكۆ كرد بێلایەن بێت لەمەڕ ئەو ڕۆڵانەی توركیا لە باكوری سوریا دەیانگێڕێت.

ناوەندە توركییەكان ئاماژە بەوە دەدەن كە هەڵكشانی لیدوانەكانی بەرپرسانی توركیا سەبارەت بە مامەڵەی موشەكی "ئێس 400"، بەرجەستەی ڕاستی ئەو دڵەڕاوكێیانە ناكات كە توركیا هەنی لەوەی هاوپەیمانی واشنتۆن لە دەست بدات، ئەو لێكەوتانەش كە لە ڕووداوێكی لەو شێوەیە دەكەونەوە، لەوانەش لاوازبوونی پەیوەندییان لەگەڵ ناتۆ و پاشەكشەیان لەگەڵ یەكیەتی ئەوروپادا، ئەمە جگە لەوەی كەنارگیرتر بووە، متمانەی ڕۆژئاوای لەدەست داوە، پێشتریش متمانەی دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لەدەست داوە كە دەوڵەتانی كەنداو سوودێكی زۆریان بە ئابووری توركیا دەگەیاند.

ڕۆژی 5 شەممە، "مەولود چاوش ئۆغڵۆ" ی وەزیری دەرەوەی توركیا گووتی كە ووڵاتەكەی پاشەكشە لە مامەڵەی موشەكی ئێس 400 ناكات، هەموو هۆشدارییەكانی واشنتۆنیش لەوبارەوە ڕەتدەكاتەوە، ئەمە وەك ووڵامدانەوەیەك بوو بۆ هەڕەشە و هۆشدارییەكانی واشنتۆن كە لەسەر زاری پاتریك شاناهانی وەزیری بەرگری ئەمریكا بە وەكالەت گوزارەی لێكرا سەبارەت بە بێبەشكردنی توركیا لە پرۆگرامی هاوبەشی فڕۆكەی شەڕكەری ئێف 35 .

ناكۆكییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا بەرە بەرە لە هەڵكشاندان كە هۆكارە سەرەكییەی مامەڵەی موشەكی "ئێس 400" ی ڕوسییە، پێشتریش زنجیرە ناكۆكییەك لە نێوانیاندا بوو، وەك بەندكردنی  قەشە "ئەندرۆ بڕۆنسۆن" كە لە ئاكامی سەپاندنی چەند سزایەكی ئەمریكی بەسەر توركیادا ئازادكرا، ئەو كات ئەو سزایانە بەهای لیرەی توركیان زۆر دابەزاند و ئابووری توركیاشیان خستە دڵەڕاوكێ و پشێوییەوە سەبارەت بە وەبەرهێنە ناوخۆیی و دەرەكییەكان.

شرۆڤەكارە توركەكان دەڵێن ئەردۆغان بە مكوڕبوونی لەسەر مامەڵە موشەكییەی ڕوسیا، وەك كارتێكی فشار بۆسەر واشنتۆن، هەمان هەڵەی پێشوو لەگەڵ واشنتۆن دووبارە دەكاتەوە كە بەندكردنی قەشە بڕۆنسۆن بوو، چاودێران دەڵێن واشنتۆن سزای تازە بەسەر ئەنقەرەدا دەسەپێنێت بۆ ناچاركردنی بە پاشەكشە كردن لە مامەڵە موشەكییەكەی ڕوسیا، بێبەشكردنی ئەنقەرەش لە پرۆگرامی هاوبەشی فڕۆكەی "ئێف 35"،  یەكەم هەنگاوی ئەو سزایانە بوو.

توركەكان و بە تایبەتیش وەبەرهێنەر و كۆمپانیاكانیان، لەوە دەترسن واشنتۆن سزای تازەی دیكەیان بەسەردا بسەپێنێت، پێشیان وایە تازە بواری كشانەوە لە مامەڵەی مووشەكی ئێس 400 ڕووسی بەرتەسك بۆتەوە و سوودی نەماوە، هەر سەركێشییەكی لەم جۆرەش لە لایەن ئەردۆغانەوە، تەڵەزگە و تەنگژەی توركیا لە سوریادا زیاتر دەكات و ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی ڕوسیای دەكاتەوە.

ڕوسیاش لە پلانەكانی خۆیدا، حساب بۆ تێوەگلانی توركیا ناكات لەو كێشەیەی لەگەڵ واشنتۆن بۆی دروست بووە، بە تەواویش پەیوەندی نێوان مامەڵەی موشەكی ئێس 400 و دۆخی ئیدلب لێكجیادەكاتەوە، بەردەوامیش فشار دەخاتەسەر ئەنقەرە كە بەڵێنەكانی ڕێككەوتننامەی ئەستانە جێبەجێ بكات، بە تایبەتیش ئەوەی پەیوەندی هەیە بە هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارە توندڕەووەكانەوە وەك دەستەی ڕزگاركردنی شام (بەرەی نوسرەی پێشوو) كە توركیا وەك كارتێكی فشار بەكاریدێنێت بۆ سازشكردن و ڕێككەوتن لەگەڵ ڕوسیادا.

سەرچاوە: عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر