شارپرێس:
ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا، كە تووشی تەنگاوی بوو هۆشداری دەداتە یەكێتی ئەوروپا بە بەكارهێنانی كارتەكانی ژێر دەستی، كە لەئێستادا ئەوەندە هەڕەشەی پێكردوون، سەنگێكیان نەماوە. 

پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە، ئایا كارتەكانی بەردەستی ئەردۆغان دژ بەیەكێتی ئەوروپا چین؟ 

توركیا بۆیە فشار لەئەوروپا دەكات تا ئەوانیش فشار لەواشنتۆن بكەن‌و هەموو، یان بەشێكی داواكانی توركیا جێبەجیبكەن، یاخود ئەمە ستراتیژییەتێكی هەمیشەیی ئەنقەرەیە بۆ فشارخستنە سەر ئەوانی دیكە بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییەكانی.

هەروەها پرسیاری ئەوەش دەكرێت، ئایا هەڕەشە و گوڕەشە بەسوودە بۆ گەیشتن بەدەستكەوتی سیاسی هەمیشەیی؟ یاخود ئەردۆغان بە گوێرەی قۆناغەكە ڕەفتار دەكات بۆ گەیشتن بە سوود و قازانج؟  ئایا ئەردۆغان، كە تەواو تینی بۆ هات ئەو كارتانە بەكاردێنێت؟

كارتەكانی فشاری توركیا چین؟
دۆسییەی كۆچبەرانی ناشەرعی‌و دۆسییەی سوریا و دۆسییەی گازی قوبرس‌و خۆپڕچەككردن بە چەكی ڕوسیا ئەو كارتانەن، كە ئەنقەرە هەڕەشەیان پێ لەیەكێتی ئەوروپا دەكات، ئەمە جگە لە بەكارهێنانی ئیسلاموفۆبیا وەك ئامرازێكی سیاسی و قۆزتنەوەی ڕەوەندی موسوڵمان لەدەرەوە گوایە توركیا خەمخۆر و ڕیسپی جیهانی ئیسلامییە هەروەك خۆی بانگەشەی بۆ دەكات.

دۆسییەی كۆچبەران 
 كۆچبەرانی هەڵپەسێردراوی نێوان توركیا و یەكێتی ئەوروپا یەكێكە لەو‌ دۆسییانەی ئەردۆغان هەڕەشەی پێ دەكات، بەوەی بە لێشاو دەرگای كۆچییان بەرەو ئەوروپا بۆ دەكاتەوە هەروەك ساڵی 2015  كردی، بەمەش باری سەرشانی ئەوروپییەكان قورستر دەكات‌و گرفتی ئابووری و كۆمەڵایەتییان بۆ دروست دەكات، كە هەندێك لە گروپەكانی ناو ئەو كۆمەڵگایانەش بەرەو توندڕەووی دەبات و ئەمن و ئاسایشی ئەو وڵاتانە تووشی پشێوی دەكات.

ئەردۆغان ئەوەش‌ بیر جیهان دێنێتەوە، كە وڵاتەكەی پێشوازی لەئاوارە سورییەكان كردووە و دەبێت ئەمە سنوریكی بۆ دابنرێت‌و دەشڵێت: دەوڵەتێك نییە لە جیهاندا وەك توركیا بە ئەندازەی پێنجەیەكی دانیشتوانەكەی پەنای ئاوارەكانی دابێت. 

هەروەها سلێمان سۆیلۆی وەزیری ناوخۆی توركیاش وتی: ئەگەر ئێمە سنورەكانمان بەرەو ئەوروپا بكەینەوە، هیچ حكومەتێكی ئەوروپی لە 6 مانگ زیاتر خۆی لەبەر شەپۆلی لێشاوی ئاوارەكان پێ ڕاناگیرێت. 

دۆسییەی پشتیوانی لەكوردەكان (سوریا)
ئەم دۆسییە توركیای هەراسانكردووە، كە ڕۆژئاوا پشتیوانی لە ئیدارە خۆبەڕێوەبەرییە كوردییەكەی سوریا دەكات‌و ئەنقەڕەش شێلگیرە لەوەستاندنی و دوورخستنەوەی دەسەڵاتە كوردییەكەی سوریا لەسنوورەكانی و دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارامی توركی، ئەمانەش بەدڵی واشنتۆنی هاوپەیمانی كوردەكانی سوریا نییەو ناچێتە ژێرباریان.

پشتیوانی ئەوروپی، فەڕەنسی ئەڵمانی دانیماڕكی، توركیای قەڵسكردووە، بۆیە هەڕەشەی هێرشكردنە سەر  ڕۆژهەڵاتی فوڕات دەكات‌و بەگوێرەی مەرجەكانی خۆی، داوای ناوچەیەكی ئارام دەكات.

دۆسییەی گازی كەنارەكانی قوبڕس
قوبڕس‌و یەكێتی ئەوروپا ترسیان لەپەلهاویشتنی هێزی سەربازی توركیا هەیە، گەڕانی توركیاش بەدوای سەرچاوەكانی وزە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست (بەتایبەتی كەناراوییەكانی قوبڕس) جێی ناڕەزایی ئەوروپییەكانەو توركیا ئەمە بە مافی خۆی دەزانێت و پێیوایە لەگەڵ یاسای نێودەوڵەتیدا كۆك و تەبایە، پێشی وایە لەقوبڕس مافی هەیە، چونكە ڕەوەندی توركی لێییە. 

هەرچەندە ئەنتۆنیۆ غۆتێرێزی ئەمینداری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان ئامادەی دەربڕیوە بۆ یەكلاییكردنەوەی دۆسییەی قوبڕس بەسازدانی كۆبوونەوەیەك لەنێوان هەردوو سەرۆكەی دوورگەكە، بەڵام ئارسین تاتاری سەرۆكە توركەكە پێیوایە دانیشتن لەسەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ ڕۆمەكاندا مەحاڵە، پێشیوایە ڕۆم و یۆنانییەكان ئامانجییانە قوبڕس بخەنەسەر یەكێتی ئەوروپا، ئەگەر توركیا لەو دوورگەیە بكشێتەوە ئەوان بەمەرامی خۆیان دەگەن.

خۆپڕچەككردن بە چەكی ڕوسی
لەدەرئەنجامی مامەڵەی سیستەمی موشەكی ئێس 400 ی ڕوسی و مكوربوونی ئەنقەرە لەتەواوكردنی مامەڵەكە، ئەمریكا لە پرۆگرامی فڕۆكەی ئێف 35  بێبەشیكرد، ئەردۆغانیش وتی: مافی خۆمانە لە دەرەوەی ناتۆدا فڕۆكە لەوڵاتانی دیكە بكرێن، چونكە هاوپەیمانەكانی توركیا بە پارەش ئەوەیان پێ نەفرۆشتیتن، كە توركیا پێویستی پێیە، كەچی بە بەلاش چەك و تەقەمەنی دەدەنە كوردەكانی باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریا.

ڕەوەندی موسوڵمان و ئیسلامۆ فۆبیا
توركیا ئەم دۆسییەشی بۆ بەرژەوەندی خۆی قۆزتۆتەوە، لەڕواڵەتیشدا بانگەشی بەرەنگاربوونەوەیان دەكات، كەچی چالاكە لەكردنەوەی مزگەوتەكان، وا خۆشی ڕادەنوێنێت، كە خەمخۆر و ڕیشسپی موسوڵمانانە، مافی ئەوەشی هەیە زمانحاڵیان بێت و بەرگریشیان لێ بكات، ئەمەش پێچەوانەی بنەمای دەستوەرنەدانی لەكاروباری ناوخۆی ئەوانی دیكە

چاودێران پێیانوایە توركیا لەو هەڕەشانەی بەردەوام دەبێت، لەوانەشە هەندێكیان بەڕێژەیی یان بە گوێرەی قۆناغە، یان هەردووكیان بەیەكەوە بەكاربێنێت، وەك ئەوەی ڕێگەی كۆچ بكاتەوە بەرەو یۆنان، زیادكردنی پشێوییەكان لەدەریایی ناوەڕاست، خۆپڕچەككردنی زیاتر بەچەكی روسی، ئەمە جگە لەوەی هۆكاری تەنگژە ئابوورییەكەی دەخاتە ئەستۆی ڕۆژئاوا..

شڕۆڤەكاران دەڵێن: هەڕەشەكردنی ئەردۆغان بەو كارتانەی بەردەستی، بە خراپ و پێچەوانە بەسەریدا دەشكێتەوە، لەخۆبایی بوون‌و خۆگیڤكردنەوەكانیش سەرەوژێری دەكەن، ناشتوانی لەهیچ بەرەنگاربوونەوەیەكدا بەردەوام بێت، چونكە گرفتە ناوخۆییەكانی تەنگیان بەخۆیی و حیزبەكەی هەڵچنیووە، لەم دوایانەشدا زۆر بەزەقی خەڵكی لە پارتەكەی دووردەكەنەوە.

سەرچاوە: ئەحوال توركیا 
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر