ئەردۆغان تا ئێستاش سیاسەتی پاكتاوی نەژادی دژی كوردەكان پەیڕەو دەكات

کوردستان

23/11/2019‌ 1859 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
میدیاكان لەگەڵ تاوانی وەدەرنانی كۆمەڵی، یان لەناوبردنی جەستەیی سەبارەت بە كۆمەڵگەیەكی نەژادی، یان ئایینی بە شێوەیەكی تەواوەتی هەڵسوكەوت ناكەن، كە ئەوە ناودەبرێت بەپاكتاوی نەژادی، بەڵكو بە دوو رێگەی جیاواز رەفتاری لەگەڵ دەكات.

 یان ئەوەتا بە شێوەیەك بانگەشەی بۆ دەكات بەوەی ببێتە مایەی تۆقاندن لەجیهاندا بۆ ئەوەی وڵاتان گرنگی پێ بدەن و دژی بجوڵێن، یاخود پشتگوێی دەخەن و نایەڵن بگاتە ئەجیندای هەواڵەكان، ئەمەش بەگوێرەی وتارێكی (پارتریك كوكبیرن)، كە لەرۆژنامەی (ئیندپێندت)ی بەریتانی بڵاوكراوەتەوە.

ڕاگواستنی بە زۆرە ملێ
سەرەتا، هەڵسوكەوتەكە لەگەڵ تاوانی پاكتاوی نەژادی دژی كوردەكان لەلایەن توركیاوە لەباكووری سوریا لە 9ی ئۆكتۆبەردا بەگوێرەی رێگەی یەكەم بەڕێوەچوو. 

بەوەی ئیدانەیەكی توند هاتە كایەوە دژی ڕاگواستنی  بە زۆرە ملێ دەرهەق بە 190 هەزار كەسی كورد، ئەوان لە نزیكی سنوری توركیا – سوریا نیشتەجێبوون و لەلایەن میلشیاكانی سوریای سەر بە توركیا، كە لە راستیدا ئەوان چەكداری توندڕەوی دژە كوردن، پەیڕەو كرا.

گرتە ڤیدیۆییەكان ئەوەی دەردەخست كوردە مەدەنییەكان ڕادەكەن و پاشان بەدوای ئۆتومبیلدا بەلكێش دەكران لەسەر رێگاكاندا دەكوژران، هەروەها ئەو پەیامنێرانەی سەردانی نەخۆشخانەكانیان دەكرد بەچاوی خۆیان دەیانبینی منداڵەكان بەهۆی بەكارهێنانی فسفۆری سپییەوە دەمردن، لەو كاتەدا هێزە توركییەكان تۆمەتبار كران بەوەی ئەوان تۆپ و رۆكێتیان بەسەر خەڵكی مەدەنی كورددا باراندووە.

هۆكاری بەكارهێنانی فۆسفۆری سپی
زۆر كەس پرسیاری ئەوە دەكەن بۆچی توركیا پەنای بردووەتە بەر بەكارهێنانی ئەم جۆرە چەكە تۆقێنەرە، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی قەدەغەیە، یان بەلای كەمەوە ئەوانەی بەكاریدەهێنن كەرامەتیان دەروشێت. 

وەڵام و لێكدانەوەكەشی ئەوەیە، بەكارهێنانی ئەم جۆرە چەكە تیرۆریستییە بە ئەنقەستەو بەمەبەستی تۆقاندنی دانیشتوانە مەدەنییەكانە بۆ ئەوەی ناچار بكرێن ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێبهێڵن تا خۆیان رزگار بكەن.

ئەوانەی بەچاوی خۆیان كارەساتەكەیان بینیوە
لەدۆخی داگیركاری توركیا بۆ سەر سوریا لە مانگی رابردوودا، هۆكارەكانی مەسەلەی پێشبینی نییە، ویلیام روبوك، كە دیبلۆماسییەكی ئەمریكییەو لەو كاتەدا لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا بووە، راپۆرتێكی ناوخۆیی بۆ بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ناردووە دەربارەی ئەوەی بەچاوی خۆی بینیویەتی. 

پاشان ئەو نووسینە دزەی پێكراوە و دەركەوتووە یەكێكە لە باشترین شرۆڤەكردن سەبارەت بەوەی روویداوە، بەناونیشانی "ئامادەبوون لە ناوەڕاستی كارەساتدا"، وەستان شان بەشانی توركەكان، ئەوانەی هەڵدەستن بە ئەنجامدانی پاكتاوی رەگەزی دژی كوردەكان لە باكوری سوریا و سەقامگیری ئەوانە تێكدەدەن كە دژی رێكخراوی داعشن لە باكوری رۆژهەڵاتدا.

ڕاگواستنی  1.8 ملیۆن كەسی كورد
ریبوك، كە شارەزای زانیارە هەواڵگرییەكانی ئەمریكایە دەربارەی نیازی توركیا، هیچ گومانێكی نییە لەوەی ئەنقەرە دەیەوێت نزیكەی یەك ملیۆن و هەشت هەزار كورد، كە لە رۆژئاوای نیمچە سەربەخۆدا دەژین، بە زۆر دەربكات. 

ریبوك دەڵێت: پرۆسەی سەربازی لە باكووری سوریا، كە لەلایەن میلشیا چەكدارو توندەڕەوەكانی سەر بەتوركیاوە بەرێوە دەچێت، خۆی لەهەوڵی پاكتاوی رەگەزیدا دەبینێتەوە و فۆكەسی خستووەتە سەر ململانێیەكی سەربازی چوارچێوە فراوان‌و مەبەستی هەڵگەرانەوەی ئەو خاكانەیە، كە كوردەكان دەسەڵاتیان بەسەریدا هەیە بە درێژایی سنوری، لەوێدا تۆقاندن و ترس هەیە ژمارەیەك ئابروچوون لەلایەن ئەو هێزانەوە ئەنجام دراوە و لەسەر ئاستێكی فراوان برەوی پێ دەدرێت.

پەیوەندییە تیرۆریستی و توندڕەوەكان 
لەبەشێكی تری نووسینەكەی روبوكدا، ئاماژە بۆ ئەوەش كراوە، ‌ میلشیاكانی سوپای نیشتمانی سوریا، پێشتر هاوپەیمانی قاعیدەو داعش بوون، سەرەرای ئەوەشی ئەردۆغان پێش ئەوە لە نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندبوو، توركیا دەیەوێت ناوچە كوردییەكان پڕ بكات لەعەرەبە سورییەكان، ئەوانەی ئێستا لە توركیا پەنابەرن و لەناوچە جیاوازەكانی سوریاوە هەڵاتوون.

بەدڵنیاییشەوە، ئاماژە كردنی روبوك بەوەی پەیوەندی توندڕەوەكان بە سوپای نیشتمانی سوریاوە راستەقینەیە، بەتایبەتی دوای ئەوەی دەركەوت هەندێك لە ئەندامەكانیان لەگرتە ڤیدیۆكانەوە دەردەكەون و كوردەكان بە كافر تۆمەتبار دەكەن، جگە لەوەی هەڕەشەی ئەوەش دەكەن، كە ئەندامانی یەكینەكانی پاراستنی گەل دەكوژن ئەوانەی دەیان هەزار جەنگاوەریان لە میانی هاوپەیمانییەتیان لەگەڵ ئەمریكا دژی داعش كوژراون.

گیڵێتی ئەردۆغان 
هیچ شتێكی نوێ رووینەداوە، بەگوێرەی ئەوەی لە نووسینەكەی روبوكدا ئاشكرا بووە لە میانی سەردانیكردنی ئەردۆغان بۆ واشنتۆن، بەڵكو قسەكانی ئەردۆغان ڕاڕایی پێوە دیار بوو دەربارەی وەڵامی نامەكەی ترامپ، كە پێی وتبو : كەلە رەق مەبە، گێل مەبە!

بەڵام لە رووی پیادەكارییەوە، پێناچێت پرۆسە سەربازییەكەی ئەردۆغان زۆر گێلانە بێت، چونكە هاوسەنگی دروست كردووە لە نێوان ترامپ و پۆتیندا و شەپۆلێك هەستی نەتەوایەتی توندڕەوی بەدوای خۆیدا هێناوە لە توركیا.

درندەیی توركەكان ئەوانەی كاریان بۆ دەكەن
سكاڵاكان سەبارەت بە درەندەیی توركیا و ئەوانەی كاریان بۆ دەكەن روون و ئاشكران، بەڵام ئێستا فۆكەسەكە و ئامانجی بنەڕەتی خۆی لەپاكتاوی نەژادیدا دەبینێتەوە دژی كوردەكان لەسەر سنووری توركیا و تا ئێستا روون نەبووەتەوە، لەگەڵ ئەوەی تا ئێستا بەردەوامە، ژیان لای دانیشتوانی ئەوێت بووەتە ئاستەم، بەڵام رۆشتنیان باشترە لەوەی بە فۆسفۆری سپی لێیان بدرێت یان لەسەر كەناری رێگاوبانەكان بكوژرێن.

فشاری نهێنی بۆ ڕاگواستنی  بە زۆرە ملێ 
بێبەشكردن لە ئاوی خواردنەوە، یەكێكە لەو جۆرە فشارانە دەرهەق بە 400 هەزار كەس، كە زۆربەیان كوردن، ئەوان پشت بە وێستگەی ئاوی ئەلوك دەبەستن لە نزیك رەئس عەین، ئێستا ئەو وێستگەیە زیانی بەركەوتووە لە ئەنجامی هێرشەكانی توركیا. ناوچەكەش لەژێر دەستی میلشیاكانی سەر بە توركیا دایە و ناهێڵن وێستگەكە چاك بكرێتەوە، نەتەوە یەكگرتووەكانیش چەندین جار هەوڵی داوە چاكی بكاتەوە، بەڵام شكستی هێناوە لە دابین كردنی ئاو بۆ ئەو ناوچەیە.

دۆخێكی نا ئاسایی و تێكچوونی هاوسەنگییەكان
زانیارییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن تا پێش 9ی ئۆكتۆبەر لە كۆی 3 ملیۆن كەس، 900 هەزار كەس لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا پێویستیان بەئاوی خواردنەوە هەبووە، لەو كاتە بەدواوە دۆخەكە بەرەو خراپتر بوون رۆیشتووە.

ئەوانەی گومانیان هەیە دەڵێن پێناچێت فۆكەس خستنە سەر تاوانەكانی پاكتاوی رەگەزی دژی توركیا سودێكی هەبێت بۆ قوربانییەكان، بەڵام ئەو باجەی توركیا لە هاوسەنگییە نێودەوڵەتییەكان تا ڕادەیەكی زۆر دەیدات، لە رێگەی پەیوەندییە كەسییە توندوتۆڵەكانی نێوان ئەردۆغان‌و ترامپەوە قەرەبووی دەكاتەوە.

زۆر قورسە رێكاری ڕاگواستن و كوشتنی بە كۆمەڵ لەلایەن وەكیلەكانی سەر بەقاعیدەوە ئەنجام بدرێن، ئەوانەی ئێستا بوونەتە هۆكارێكی كاریگەر لە جەنگە سیاسیەكانی نێوان كوشكی سپی لەلایەك و بەشێكی زۆر لە ئەندامانی كۆنگرێس و میدیاكانی ئەمریكا و دروست كردنی سیاسەتی دەرەوە لەلایەكی ترەوە

كارەساتی عفرین
رەنگە فشارەكانی توركیا لەسەر كوردەكان بۆ بەجێهێشتنی رۆژئاوا زۆر قورس بێت، چونكە ئەمە بەراستی لە عفریندا روویدا، پشتی دابڕاوی كورد لە باكووری حەلەب، كە توركیا لەشكركێشی تێدا ئەنجامداو لەسەرەتاكانی ساڵی 2018 داگیری كرد، بەنموونەیەكی ئەم جۆرە لە پاكتاوی نەژادی دادەنرێت، كە لە رابردوودا باسكراو راپۆرتەكە هەواڵییەكانیش بەهیچ شێوەیەك باسیان لێوە نەكرد.

زۆربەی زۆری دانیشتوانە رەسەنەكان، كە ژمارەیان 200 هەزار كوردە، ئێستا پەنابەرن و رووبەرووی پێشێلكاری دەبنەوە لەلایەن هەمان میلشیا چەكدارەكانی سوریا، ئەوانەی كەوا سوری بەر لەشكری دوژمنكارانەی سەربازی بوون لە رۆژهەلاتی فورات لە ئۆكتۆبەردا.

لێكەوتە خراپەكانی بڕیارەكەی ترامپ
زۆر قورسە زانیاری دەربارەی عفرین دەست بخرێت، بەڵام ئەوەی لە هەواڵەكانەوە دەبیسترێن ئەوەیە، كوردەكان ماڵ و حاڵ و ئامێرە كشتوكاڵییەكانیان لەدەست دەدەن و لە ژێر رەحمەتی بەكرێگیراوانی میلشیا درەندەكانی ژێر دەستی توركدا ژیان بەسەر دەبەن.

لەو بارەوە روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ باسی لەوە كردووە لەو رۆژەی ترامپ و ئەردۆغان لە واشنتۆن كۆبوونەوە، 6 كەسی خەڵكی ناوچەكی فڕیندراون و گواستراونەتەوە بۆ زیندانێكی تایبەت، ئەمەش بە ئاگا لێبونی ئەوانەی سەر بە ئەنقەرەن.

لەم ساڵیشدا، میدیاكان باسیان لەوە كرد، 10 منداڵ لەگەڵ باوك و باپیریاندا فڕیانران و پاشان كوژران، دوای ئەوەی توانای ئەوەیان نەبووە 10 هەزار دۆلار لەبەرانبەر ئازاد كردنیاندا دابین بكەن.

ئەم جۆرە تاوانكاری و رێكارە دڕاندانە نامرۆڤانەیە بریتییە لە تاوانكاری پاكتاوی رەگەزی و بەردەوامیشە، دەكرێت ئەمەش بەوە دابنرێت، كە ترامپ چرای سەوزی بۆ هەڵكردووە كاتێك دەرگای بەرووی شەڕانگێزی و دوژمنكاری سەربازی توركیا كردەوە لە وڵاتی سوریا.

وەرگێڕان: حیلمی رەسوڵ رەزا