شارپرێس:

ناكۆكییەكانی نێوان توركیا و ڕوسیا لە قەوقاز، بەقەد ناكۆكی نێوانیان لە سوریا و لیبیا توند نییە، لەوێ مۆسكۆ پشتیوانی حكومەتی سوریا و ئەنقەرەش پشتیوانی لە چەكدارە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا دەكات، كەچی هێشتا دۆخی قەوقاز زۆر مەترسیدارترە.

پەیوەندییە پتەوەكەی نێوان پۆتین و ئەردۆغان سەری لە وانە شێواندووە كە بە گومانەوە لەو پەیوەندییە دەڕوانن، چونكە وێڕای ناكۆكییەكانیان لە سوریا و لیبیا، كەچی هێشتا پەیوەندییەكانیان هەر بەردەوامن، بەڵام بە هۆی بارگرژییەكانی ئێستای ناگۆڕنی قەڕەباغ كە توركیا دروستی كردوون، ڕەووشەكە زیاتر ئاڵۆز بووە، چونكە ئەو ناوچەیە بە باخچە پشتەوەی ڕوسیا دادەنرێت.

دوای دەیەها ساڵ لە پێكدادانە هەرە خوێناوییەكانی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجاندا لە ناوچەی ناگۆڕنی قەرەباغ، ڕووبەڕوووونەوەكانی نوانیان دەستیان پێكردەووە، چاودێرانیش دەڵێن ئەم پرسە سەنگی مەحەكە بۆ ئەو پەیوەندییەی لە نێوان ئەو دوو سەرۆكە دایە.

وێڕای داواكارییە نێودەوڵەتییەكان بۆ  ڕاگەیاندنی ئاگربەستی نێوانیان، كەچی جەنگ لە ناگۆڕنی قەرەباغ بەردەوامە، دەسەڵاتدارانی ناگۆڕنی قەرەباغیش دەڵێن جەنگەكە تەواو پەرەیسەندووە.

پۆتین وەك (بەشێكی نزیك لە ڕوسیا) تەماشای هەرێمە كێشە لەسەرەكە دەكات، گەرەكیەتی دوژمنایەتییە مێژوویەكەی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان كۆتایی پێ بێنێت و ئاشتی لە نێوانیاندا بەرقەرار بێت.

بەڵام ئەردۆغان هەمان شتی گەرەك نییە، ئەو دنەی ئازەربایجان دەدات درێژە بە جەنگەكە بدات تا ئەو كاتەی جوداخوازە ئەرمەنییەكان لە تەواوی خاكی ئازەربایجان دەكشێنەوە.

ئۆزغۆر ئۆنلیسارشیكیلی بەڕێوەبەری نووسینگەی ئەنقەرە لە سندوقی مارشالی ئەڵمانی – توركی لەو بارەوە دەڵێت: دەكرێت پەیوەندی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ بە "هاریكارییەكی كێڕكێكاری" وەسف بكرێت، قەوقازیش ناوچەی قوڵكردنەوەی ڕكابەری نێوانیانە.

مۆسكۆ چەك بە هەریەك لە یەریڤان و باكۆ دەفرۆشێت، هەرچەندە ئازەربایجان لە ئەرمینیا دەوڵەمەندترە، بەڵام ئەرمینیا و  ڕوسیا هاوپەیمانییەكی بەرگرییان لە نێوان دایە، مۆسكۆش بنكەیەكی سەربازی لە ڕوسیادا هەیە.

توركیاش وەك دەوڵەتە برایەك لە ئازەربایجان دەڕوانێت، پێشی وایە ئەركی سەرشانییەتی لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا بەرگری لە بەرژەوەندییەكانی ئازەربایجان بكات.

پێدەچێت ئەردۆغان سنوری ئارامگری پۆتین بزانێت، بۆیە لە بەرامبەر ئەو ڕاپۆرتانە بێدەنگە كە دەڵێن توركیا چەكدارە كرێگرتە سوری و لیبییەكان ڕەوانەی قەوقاز دەكات.

مۆسكۆ لە پێناو ڕاگرتنی هاوسەنگی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی، پشتیوانییەكی ساردوسڕ لە ئەرمینیا دەكات، پێشتریش نیكۆل باشینیانی سەرۆك وەزیری ئێستای ئەرمینیا مۆسكۆی توڕە كردووە.

ئۆنلیسارشیكیلی لەو بارەوە دەڵێت: پشتیوانی توركیا بۆ ئازەربایجان تازە نییە، ئەوەی تازەیە دوودڵی مۆسكۆیە لە پشتیوانیكردنی ئەرمینیا، بۆیە پێم وایە هێشتا ئەردۆغان پۆتینی توڕە نەكردووە.

ئۆنلیسارشیكیلی باوەرێ وایە: ئەگەر ڕوسیا هەست بەوە بكات هەڕەشەی لەسەرە، هەڕەشەكەش بای ئەوەیە لە پێناویدا پەیوەندییە پەرەسەندووەكانی لەگەڵ ئەنقەرەدا تێكبدات، بە ئاسانی دەتوانێت لە سوریا یان لیبیا تۆڵە لە توركیا بكاتەوە. 

پێشتریش هیچ كاتێك هەردوو ئیمپڕاتۆڕیەتی عوسمانی و ڕوسیای قەیسەری تەبا نەبوون، هەرگیزیش متمانەیان بە یەكتر نە بووە.

دوژمنایەتی نێوان باكۆ و یەریڤان ڕەگێكی قوڵی مێژوویی هەیە، پەیوەندی بە تاریكترین ماوەی حوكمڕانی عوسمانییەكانەوە هەیە كە لە ساڵی 1915  ئەرمەنەكانی كۆمەڵكوژ كردووە.

دەستپێكی مەراییكردنی ئەردۆغان بۆ پۆتین دەگەڕێتەوە بۆ دوای ڕزگاربوونی لە هەڵگەڕانەوە سەربازییە شكستخواردووەكەی ساڵی 2016 ی توركیا، لەو كاتەشدا بە هۆی داگیركردنی دورگەی قەرم- ەوە ڕوسیا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا نیمچە كەنارگیر كرابوو.

دواتر ئەردۆغان و پۆتین لە سوریا پەیوەندی و هاریكارییەكانیان پتەوتر كرد، ڕوسیا پشتیوانی حكومەتەكەی ئەسەد و ئەنقەرەش پشتیوانی چەكدارە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا بوو.

سەرباری پەیوەندی پتەویشیان، كەچی هاوپەیمانی نێوانیان لەرزۆك بوو، بەشێوەیەك تەنها لەم ساڵدا زیاتر لە 60 سەربازی توركیا لە باكوری خۆرئاوای سوریا كوژراون.

لە لیبیاش ئاڵۆزییەكانی نێوانیان كەڵەكە بوون، توركیا پشتیوانی حكومەتەكەی سەڕاج دەكات كە نەتەوە یەكگرتووەكان دانیپێداناوە، ڕوسیاش پشتیوانی سوپاسالار خەلیفە حەفتەرە كە گروپی چەكداری فاگنەری ڕوسی پشتیوانی لێ دەكەن.

عەلی باكیر- ی شڕۆڤەكاری نیشتەجێی توركیا لەو بارەوە دەڵێت: بە هۆی سوریا و لیبیاوە پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ڕوسیا زۆر ئاڵۆزن، ململانێی نێوان ئازەربایجان و ئەرمینیاش قوڕەكە خەستتر دەكاتەوە و ڕەووشەكەش ئاڵۆزتر دەكات.

باكیر ئەوەشی گوت: هەروەك چۆن قەوقاز باخچەی پشتەوەی ڕوسیایە، سوریاش بۆ ئەردۆغان هەمان شتە كە ڕوسیا دەستی تێوەرداوە.

باكیر لەو باوەڕە دایە دوا ناكۆكی نێوان ڕوسیا و توركیا لە باكوری خۆرئاوای سوریا، ئەوە دەردەخات كە مۆسكۆ ئامادە نییە ئاسانكاری  بۆ ئەنقەرە بكات.

ئەلیكسی خیلینیكۆڤ- ی شڕۆڤەكاری كاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئەنجومەنی كاروباری نێودەوڵەتی ڕوسیا پێی وایە هەڵویستی دبلۆماسی توركیا لە ناگۆڕنی قەرەباغ كاریگەری دەبێت بۆ سەر پەیوەندییەكانی لەگەڵ ڕوسیادا لە ناوچە پڕناكۆكییەكانی نێوانیان بە تایبەتیش لە سوریا.

خیلینیكۆڤ وای دەبینێت كە ئەو پەیوەندییانە كاریگەری زۆریان ناكەوێتەسەر، چونكە لە ساڵانی پێشوودا ڕوسیا و توركیا خۆبەخۆ تووشی چەندەها تەنگژە بوون، كەچی درز و كەلێنی گەورە نەكەوتۆتە نێوانییانەوە.

ناوبراو وتیشی: ڕوسیا و توركیا هەوڵی ئەوە دەدەن بگەنە لێكتێگەیشتنێكی هاوبەش، بەڵام هێشتا گەرەنتی ئەو لێكتێگەیشتنە هاوبەشەی نێوانیان لە ئارادا نییە.

ئیمری كایا لە سەنتەری لێكۆڵینەوە ئابووری و سیاسییەكانی كاروباری دەرەوەی ئەستەموڵ لەو بارەوە گوتی: ئەگەر ئەنقەرە زیاتر لە پشتیوانی هەواڵگری و لۆجستی پێشكەشی ئازەربایجان بكات، یاخود ئازەربایجان سەركەوتنی خێرای سەربازی بەدەست بێنێت، ئەگەری زۆری هەیە مۆسكۆ بێتەدەنگ و ڕووبەڕووی ئەنقەرە ببێتەوە.

كایا ئەوەشی گوت: لە دۆخێكی ئاوادا، پێشبینی دەكرێت لە سوریا یان لیبیا، بە پشتیوانی ڕوسیا هێرش بكرێتەسەر هێزەكانی توركیا.

سه‌رچاوه‌: پێگەی ئەلەكترۆنی  ئەحوال توركیا
وه‌رگێران: لوقمان حاجى قادر